metropolis m

Chaim van Luit, In girum imus nocte et consumimur igni, 2021, foto Heleen Haijtema.

Met nog een maand te gaan is Into Nature in Bargerveen een van de grote buitenmanifestaties van de afgelopen zomer. Jorne Vriens gaat in gesprek met artistiek leider Hans den Hartog Jager over zijn ambities: ‘Ik zie het niet zo vaak gebeuren dat kunstenaars worden gevraagd om iets speciaal voor een plek of specifieke ruimte in een museum, te doen. Dat is zonde, want veel kunstenaars worden graag door een locatie geprikkeld.’

Ten zuidoosten van Emmen ligt natuurgebied Bargerveen, ingeklemd tussen de dorpjes Zwartemeer en Weiteveen. De plaatsnamen verraden deels dat hier uit veen turf werd gewonnen. Een eeuw geleden was dit industriegebied, waar een stoomtram over smalspoor de natte turf naar de fabrieken reed om ze daar tot brandstof te maken. De huidige eigenaar, Staatsbosbeheer, doet er alles aan om de natuur weer de overhand te geven, zodat de unieke vleesetende zonnedauw kan floreren en het heideblauwtje kan fladderen. Deze zomer komt daar ook nog beeldende kunst bij, als de openluchttentoonstelling Into Nature er neerstrijkt. 

HeHe, Slow Train, 2020

HeHe, Slow Train, 2020

Deze derde editie van Into Nature staat net als die vorige in 2018 onder artistieke leiding van Hans den Hartog Jager. Het Bargerveen is volgens hem een ‘kruising tussen moeras en prairie’. Afgaand op de foto’s van het gebied herken je uit die omschrijving de drassigheid van de ondergelopen veenputten en de weidsheid van het betrekkelijk vlakke landschap. Nadat de belangrijkste geldschieter, provincie Drenthe, het gebied suggereerde aan de organisatie van Into Nature, ging Den Hartog Jager er kijken. Na tien minuten rondlopen had hij het thema bedacht: New Energy

Energie is overal in de regio. Vroeger was dat turf. De oostkant van het natuurgebied grenst aan Duitsland, waar nu kolossale windmolens draaien. Dat grensgebieden geliefde plekken zijn om energie op te wekken, wordt andermaal bevestigd door de kernreactor die op zo’n veertig kilometer afstand in het Duitse Lingen actief is. Maar het thema moet niet alleen letterlijk worden opgevat: ‘Het gebied is best afgelegen, dus we willen daar een nieuwe impuls brengen.’

Hans den Hartog Jager heeft geen introductie nodig. Hij is immers bij een groot publiek bekend van zijn artikelen voor NRC, boeken en als televisiepresentator. Sinds een decennium stelt hij ook tentoonstellingen samen. Voor Museum de Fundatie in Zwolle maakte hij verschillende thematische tentoonstellingen zoals Meer licht (2010), Meer macht (2014), Zie de Mens (2016) en Vrijheid (2019). We spreken elkaar ruim voordat het eerste werk er geïnstalleerd is. 

Navid Nuur, Contact - 52.6769, 699725 - 425.000 v. Chr. - 2021, 2021, foto Heleen Haijtema

Navid Nuur, Contact - 52.6769, 699725 - 425.000 v. Chr. - 2021, 2021, foto Heleen Haijtema

Navid Nuur, Contact - 52.6769, 699725 - 425.000 v. Chr. - 2021, 2021, foto Heleen Haijtema

De meeste van de achttien kunstenaars maken nieuw werk speciaal voor deze plek. ‘Het gaat erom kunstenaars te vragen iets te doen met de omgeving. Navid Nuur bijvoorbeeld staat alom bekend als een hedendaagse alchemist. Ik wil juist tonen dat zijn werk veel breder en dieper is dan vaak wordt gedacht. Zo gaat hij bij ons met een boorkop door verschillende aardlagen heen om bij het grondwater te komen, dat uit het gat omhoog zal komen. Bezoekers kunnen dat water drinken uit schalen die Nuur heeft gebakken met aarde uit het Bargerveen. Dat is meer een ritueel, wat we nog niet eerder zagen bij Nuur.’

Roger Hiorns gaat een afgedankte scheepsmotor in het natuurgebied plaatsen, een apparaat van zes bij drie meter. Den Hartog Jager schetst hoe het gevaarte op een wat verhoogd punt in het landschap moet komen te staan, zodat de fietsende of wandelende bezoekers het werk al snel in de smiezen krijgen. Dit werk is een ‘Duchampiaanse ready-made’ die zijn betekenis zou kunnen ontlenen aan de overzeese handel, maar ook aan de noodzaak om bij een naderend onheil een nieuwe versie van de ark van Noach paraat te hebben, vertelt hij.

Roger Hiorns, World Disclosure, 2020, foto Heleen Haijetma

Roger Hiorns, World Disclosure, 2020, foto Heleen Haijtema

Er wordt duidelijk ingezet op de locatie, het natuurgebied waarmee door sommige kunstwerken de confrontatie wordt gezocht. Hoe krijgt de ervaring van de bezoeker bij Into Nature vorm? ‘Ik heb er rotsvast vertrouwen in dat de kunstenaars aanvoelen hoe hun werk in de omgeving en in interactie met het publiek gaat overkomen. Zij zullen met hun werk ’tikjes’ geven waardoor de bezoeker het landschap anders kan ervaren. De kunstenaars reageren nadrukkelijk op de plek, dat gebeurt toch eigenlijk niet zo heel veel bij de presentatie van beeldende kunst. Daarom kan zo’n project nooit in een museum plaatsvinden.’ Hij vervolgt: ‘Ik zie het niet zo vaak gebeuren dat kunstenaars worden gevraagd om iets speciaal voor een plek of specifieke ruimte in een museum, te doen. Dat is zonde, want veel kunstenaars worden graag door een locatie geprikkeld.’

Maurice Meewisse, Prospecting, 2021, foto Heleen Haijtema.

Maurice Meewisse, Prospecting, 2021, foto Heleen Haijtema.

Maurice Meewisse, Prospecting, 2021, foto Heleen Haijtema.

Den Hartog Jager wil graag een relatief groot publiek bereiken met deze tentoonstelling en kiest voor een aantal bekendere namen; naast Nuur en Hiorns zullen bijvoorbeeld ook Otobong Nkanga, Olaf Nicolai en Lara Almarcegui werken tonen. Juist de bekende namen wisten tijdens de vorige editie te verrassen, omdat bezoekers hun werk tegenkomen in een onbekende omgeving, en zo opnieuw kennis kunnen maken met een oeuvre, vertelt hij. ‘Het allermooist vind ik het als de omgeving en de discussies die we hebben leiden tot nieuwe ontwikkelingen in een oeuvre.’ 

Zelf werd hij nu het meest verrast door kunstenaar Giorgio Andreotta Calò die vooral bekend werd toen hij in 2018 de Amsterdamse Oude Kerk in rood licht liet baden. Den Hartog Jager beschrijft hoe de bevlogen kunstenaar meerdere keren naar de omgeving van Bargerveen reisde, maar pas in de leegstaande vlinderkas van Dierenpark Emmen inspiratie vond voor een nieuw werk: een film waarin twee entomologen, insectwetenschappers, te zien zijn. Aan de hand van deze twee personen en via de vleugels van de vlinders gaat Calo de mythe van Icarus van nieuwe betekenis voorzien. Uit de beschrijving klinkt vooral de waardering voor de kunstenaar door die heel precies werkt en zo in staat is om iets met de lokale omgeving te doen. 

'Het allermooist vind ik het als de omgeving en de discussies die we hebben leiden tot nieuwe ontwikkelingen in een oeuvre.' 

Giorgio Andreotta Calò, Icarus, 2021, foto Heleen Haijtema

Giorgio Andreotta Calò, Icarus, 2021, foto Heleen Haijtema

Giorgio Andreotta Calò, photographic documentation of Icarus (exemplars of moths) 2020-21, foto Germano Maccioni. Courtesy of the artist.

In Emmen werd vroeger vooral links gestemd. Nu kwam bij de Tweede Kamerverkiezingen de PVV als grootste uit de bus. FvD groeide er het hardst. Komt deze verandering aan bod? ‘Daar hebben we wel over nagedacht, maar je kunt niet alles adresseren. Toen we begonnen met de tentoonstelling – nu zo’n drie jaar geleden – speelde dat minder sterk. In Drenthe zijn er relatief weinig musea, we willen daarom kunst waar de mensen zich makkelijker mee kunnen verbinden. De vlinderkas is bijvoorbeeld inmiddels gesloopt, maar was erg geliefd onder Emmenaren. Een discussie over de opkomst van de PVV zit nu niet in de tentoonstelling. Maar we zijn het niet uit de weg gegaan. Ik heb bij een aantal kunstenaars geopperd om deze sociale en politieke ontwikkelingen als onderwerp te nemen. Zelf dacht ik aan het verzet tegen de windmolens in de regio, waarover een rapport van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding  zelfs sprak van extremisme en radicalisering. Maar de kunstenaars bepalen zelf waarover hun werk gaat.’

Deze zomer is er veel te doen in de provincies Drenthe, Gelderland en Overijssel. Zo moet Into Nature zich verhouden tot sonsbeek20->24 en de IJsselbiënnale. ‘Het zou mooi zijn als er een soort strippenkaart zou komen, zodat bezoekers een weekend in de oostelijke provincies kunnen blijven. Ik ben erg benieuwd naar Sonsbeek. Zij zijn internationaal georiënteerd en wat minder geworteld in Arnhem. Wij zoeken wat minder naar de voorlopers dan Sonsbeek maar zijn juist weer internationaler georiënteerd dan de IJsselbiënnale. Het is goed om de kracht van het lokale te benadrukken zonder kneuterig te worden. De drie curatoren waarmee ik werk, Michiel van der Kaaij, Sanne Morsink en Judith Spijksma, zijn sterk geworteld in de regio.’ 

Semâ Bekirović, All that is Solid, 2021, foto Heleen Haijtema.

Semâ Bekirović, All that is Solid, 2021, foto Heleen Haijtema.

Semâ Bekirović, All that is Solid, 2021, foto Heleen Haijtema.

Schrijven over kunst is misschien vooral reflecteren op kunst. Het actief bezig zijn met de totstandkoming ervan, zoals bij het maken van tentoonstellingen, is nog iets anders. Als ik Den Hartog Jager vraag of hij hierdoor anders leert kijken naar kunst aarzelt hij even. 

‘Misschien ben ik soms wat milder geworden in m’n recensies,’ en zegt dan: ‘maar het is niet alsof ik de kunstenaarspraktijk nu doorzie. Dat vind ik ook het leukst aan het maken van deze tentoonstelling, ik heb weleens ideeën voor een kunstwerk, maar een kunstenaar ben ik simpelweg niet. De kunstenaars verrassen me, er zijn werken die ik nooit had kunnen bedenken. Sommige goede kunstwerken lijken er altijd al te zijn geweest, ze creëren een nieuwe een nieuwe energie, daarom is het thema ook zo leuk, want dat is wat kunst kan brengen in het algemeen.

Into Nature is nog t/m 24 oktober te zien in Bargerveen. Meer informatie op de website.

DIT ARTIKEL IS GEPUBLICEERD IN METROPOLIS M NUMMER 3 -2021 #MAKERS OF THEIR OWN TIME. STEUN METROPOLIS M, NEEM EEN ABONNEMENT. ALS JE NU EEN JAARABONNEMENT AFSLUIT STUREN WE JE HET NIEUWSTE NUMMER GRATIS OP.

MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR [email protected]

Jorne Vriens

is kunsthistoricus

Recente artikelen