metropolis m

ST4 tijdens de voorbereidingen in De Glasfabriek, foto: Mark Bolk

De vormen in het post-graffiti werk van ST4 weigeren halsstarrig letters te worden. Terwijl Esha ernaar staart in De Glasfabriek van Schiedam, raakt hij aan de praat met de twee kunstenaars waar het duo uit bestaat, Yassin Bouzid en Sadk Kaffel.

De opening van de pop-up tentoonstelling Glashard van het Stedelijk Museum Schiedam is drukbezocht. Her en der huppelen kinderen door de menigte volwassenen in De Glasfabriek van Schiedam. In de oude loods staan twee golfplaten schermen opgesteld die de ruimte in drie gelijke stukken opdelen. Verderop klinkt een dansbaar ritme uit de speakers van een kunstwerk.

Achterin de ruime kijken mijn vriendin Lies en ik naar de drie werken die het Tunesische kunstenaarsduo ST4 maakte voor de tentoonstelling. Ze hebben geen titel. In mijn hoofd, of vooral met mijn maag, geef ik ze namen op basis van hun kleurenpalet. Van links naar rechts: ‘Perzik’, ‘Vijg’ en ‘Sinaasappel’. Op ieder canvas is een compositie geschilderd van wat op het eerste gezicht door elkaar gehusselde arabische letters lijken. Ik probeer het geheel te ontrafelen en er letters uit te vissen. Is dat nou een ت op z’n zij? Zie ik daar een ق die achter een د verdwijnt?

[blockquote]Op ieder canvas is een compositie geschilderd van wat op het eerste gezicht door elkaar gehusselde arabische letters lijken

Werk van ST4 in De Glasfabriek, foto: Aad Hoogendoorn

Werk van ST4 in De Glasfabriek, foto: Aad Hoogendoorn

Van kinds af aan heb ik de vervelende gewoonte gehad geheime boodschappen te willen ontdekken in toevallige patronen. Als sommige neonletters van een uithangbord niet meer oplichtten dan moest daar een verklaring voor zijn. Maar hier wordt het al snel duidelijk dat in de doeken geen echte letters te ontdekken zijn. Of in ieder geval: geen leesbare letters.

Ik kijk achterom en zie in de opening van de loods twee figuren naar ons kijken. De een heeft een wit shirt aan met een vest van oranje velours eroverheen. Hij draagt een bril waar zijn ogen schuchter doorheen kijken. De ander is opzichtiger gekleed: een zilverkleurige pofjas, blauwe sneakers en een petje. Hij blaast de rook van zijn sigaret uit in de vorm van een brede glimlach. “Dat zullen ze zijn”, fluistert mijn vriendin.

Ze stellen zich respectievelijk voor als Yassin Bouzid en Sadk Kaffel. Hun ogen glunderen. Het is de eerste keer dat hun werk in een museum hangt, vertellen ze. In een tentoonstelling over post-graffiti, een parapluterm waarmee het Stedelijk Museum Schiedam abstracte kunst met wortels in de graffiti-cultuur samenbundelt, zijn ze echter geheel op hun plaats.

Kaffel ontpopt zich al snel tot de meer spraakzame van de twee. In een mengeling van Engels en Frans vertelt hij ons over hun werk: “Het is ongelooflijk om ons werk in een museum te zien. Het is tot nu toe bijna altijd een ingreep in de openbare ruimte geweest. We schilderen op muren, daken en stoffen vlaggen. Maar canvas is nieuw voor ons, net als Nederland.”

Net wanneer je een س vindt en zijn staart volgt naar waar logischerwijs de volgende letter zou beginnen, wordt je blik onderbroken: het teken vloeit over in een onverwachte krul of verdwijnt achter de lus van weer een ander teken

ST4, zonder titel, foto: ST4

ST4, zonder titel, foto: ST4

“Ik kan ook wel zien dat jullie werk op gebouwen goed tot z’n recht komt”, antwoordt Lies (Defever). “Daar kunnen jullie er eindeloos aan doorwerken, het om de hoeken van muren laten vouwen.”

“Inderdaad! Hier, Yassin, laat ze eens zien!”

Bouzid toont ons hun Instagrampagina op zijn telefoon. De meeste werken pronken op de muren van Tunesische steden en dorpen. Maar ook straten in Marrakech en Parijs passeren de revue. De tekens kronkelen om muren, breken af of steken zelfs uit. Hoe meer Bouzid zijwaarts het verleden in swipetet, hoe duidelijker de letters zich aftekenen. Het werk is met de jaren steeds abstracter geworden. Toch blijven herkenbare woorden ook in beginwerken afwezig. Net wanneer je een س vindt en zijn staart volgt naar waar logischerwijs de volgende letter zou beginnen, wordt je blik onderbroken: het teken vloeit over in een onverwachte krul of verdwijnt achter de lus van weer een ander teken.

Kaffel legt uit hoe spannend het voor hen is om op canvas te werken. Kunst is voor ST4 onlosmakelijk verbonden met architectuur. De figuren in hun werk zijn natuurlijk geïnspireerd op het Arabische alfabet, maar de composities waarin ze verschijnen zijn geïnspireerd op de architectuur van hun thuissteden Sfax en Tunis. “De gebouwen daar zijn geweldig! Je ziet een uitbouw of balkon op de gekste plekken, de huizen lopen in elkaar over op een dynamische manier. Ik geniet er altijd van om door het centrum te lopen. De figuren in ons werk zijn als het ware een manier om die Tunesische architectuur te lezen.”

We kijken met zijn vieren over de hoofden van de andere bezoekers naar de grote muurschildering die ST4 diezelfde week nog voor de tentoonstelling heeft gemaakt. Aan een geschreven taal doet het me allang niet meer denken, maar ook niet aan architectuur. De letters en structuren zijn dusdanig geabstraheerd dat enkel vormen en kleuren overblijven.

Op mijn vraag of hun werk altijd zo sterk verweven is met Tunesië, krijg ik wisselende antwoorden. Voor hen persoonlijk is er ongetwijfeld een band met het land waar ze wonen en zijn opgegroeid, maar die houden ze het liefst voor zichzelf. Ze zien graag dat hun werk ook over de grens begrepen en gewaardeerd wordt. “Het is net als een boom”, merkt Bouzid op: “De wortels zitten stevig in het landschap, zodat de bladeren in alle richtingen kunnen groeien.”

Het duo wil niets kwijt over hun ideeën achter de kunst. Niet alleen blijft het werk van het kunstenaarsduo zonder titel, ook van hun eigen naam ST4 is de betekenis al jaren geleden verloren gegaan

ST4, zonder titel, foto: ST4

ST4, zonder titel, foto: ST4

Als er iets is wat het werk van ST4 karakteriseert dan is het wel het gebrek aan duiding door de kunstenaars. De werken blijven onleesbaar, en ST4 wil dat graag zo houden. Het duo wil niets kwijt over hun ideeën achter de kunst. Niet alleen blijft het werk van het kunstenaarsduo zonder titel, ook van hun eigen naam ST4 is de betekenis al jaren geleden verloren gegaan. “Mensen mogen zelf verzinnen waar de afkorting voor staat” zegt Kaffel. Hij noemt er een paar op: 4 street-auteurs Tunisiens, Sfax Terrorism For, en mijn favoriet: est-ce t’es fort ?

Aan dit gebrek aan stellingname moest ik even wennen. Graffiti zie ik bij uitstek als een vorm van politieke kunst, een manier om je stem te laten horen in de publieke ruimte wanneer dat niet lukt binnen gevestigde instituten, parlementen of musea. Ook andere deelnemende kunstenaars aan Glashard wijken er niet voor terug om een politieke of in ieder geval thematische duiding van hun werk te geven. Maar op de vloertekst van ST4 staan enkel wat hun inspiratiebronnen zijn en waar hun  muurschilderingen te vinden zijn.

Van mijn beeld over de politieke aard van hun kunst blijft weinig overeind. Als er iets spreekt uit de tentoonstelling dan is het wel dat ST4 op basis van hun artistieke kwaliteiten eerder dan hun politieke of sociale engagement beoordeeld willen worden. Kaffel en Bouzid staan regelmatig met hun neus op het werk van andere kunstenaars om te bestuderen hoe zij te werk gaan. “We volgen de meesten hier al een lange tijd op Instagram, maar daar is het moeilijk om echt de technieken te ontdekken die ze gebruiken”, zegt Kaffel.

ST4, zonder titel, foto: ST4

Zoals hun onleesbare alfabet laat zien, zijn ze niet zozeer geïnteresseerd in wat de betekenis of inhoud van hun werk zou zijn, maar vooral in de vormen en de technieken die erin gebruikt worden. Ze beschrijven het als een typografisch experiment, een zoektocht naar wat we mogelijk kunnen uitdrukken met vormen, nog voordat het tekens worden. Kaffel vertelt over hun vorige tentoonstelling Before Language en Bouzid reikt ons de poster ervan aan. We lezen: “De tentoonstelling Before Language zegt liever niets, en zodoende laat ze zien hoe we komen te spreken. Er is niets om te verhullen omdat er niets te zeggen is, en er is niets te zeggen omdat alles te zien is.”

Geen vastgeklonken betekenis dus: de vormen weigeren halsstarrig letters te worden. Is dat het dan? Voor het kind in mij dat op zoek was naar de verborgen boodschap in toevallige patronen klinkt het teleurstellend. Ik leg mijn hand op zijn schouder, laat hem zien dat er nog steeds van alles te bewonderen is. Zijn blik kan nog lang in de compositie dwalen, en ook van het minimale kleurenspel kan hij genieten. Wanneer ik me later nog eens omdraai en opnieuw naar hun muurschildering kijk, valt het me op dat ook de vormen zelf erg vlak zijn; door het gebrek aan kleurschakeringen valt er weinig diepte in te ontdekken. Waar andere werken in de zaal gebruik maken van driedimensionale letters, kijk je hier niet verder dan het oppervlak, voegt Lies toe. De muur blijft in het werk van ST4 ontegenzeggelijk een muur.

Glashard van Stedelijk Museum Schiedam is nog t/m 16 januari 2022 te bezoeken in De Glasfabriek Schiedam 

Andere deelnemende kunstenaars: 

Deelnemers

Antigoon (NL), Mike Ballard (UK), Daan Botlek (NL), David Bruce (FR), Bouke Bruins (NL), Gino Bud Hoiting (NL), Deconstructie (NL), Boris Tellegen (NL), Brad Downey (VS), Eltono (FR), Jeroen Erosie (NL), Will Gates (VS), Mina Hamada (ES), Hense (VS), High on Type (Vincent de Boer, Hans Schuttenbeld, Julien Priez en Guido de Boer, NL), Merijn Hos & Jurriaan Hos (NL), Jeroen Jongeleen (NL), Saïd Kinos (NL), Dominique Latoel (NL), Momo (VS), Naamlooozz/Krista Burger (NL), Nuria Mora (ES), Nazif Lopulissa (NL), Yann L’Outsider (FR), Onno Poiesz (NL), Joram Raaijmakers (NL), Ralph Roelse (NL), Marti Sawe (ES), ST4 (TU), Thomas & Jurgen (NL), Job Wouters (NL)

 

Esha Guy Hadjadj

is schrijver

Recente artikelen