metropolis m

Lynette Yiadom-Boakye. Fly in League with the Night, installation view K20, Kunstsammlung Nord-rhein-Westfalen 2021, photo: Achim Kukulies

De portretten van schrijver en schilder Lynette Yiadom-Boakye ogen levensecht, maar het zijn geen bestaande personen. De karakters geven ruimte te zoeken naar andere betekenissen. Corine van Emmerik schrijft over het werk, na een bezoek aan het grote retrospectief dat na Londen nu te zien is in K20 in Düsseldorf.

Ze staat bekend om haar raadselachtige schilderijen van zwarte figuren die een tijd- en ruimteloze wereld lijken te bewonen: de Brits-Ghanese kunstenaar Lynette Yiadom-Boaky. Liefst biedt ze geen enkel narratief of achtergrondverhaal bij haar werk en hult zich, waar het haar schilderijen aangaat, in zwijgen. Ze zei ooit: ‘Ik schrijf over de dingen die ik niet kan schilderen en schilder de dingen waarover ik niet kan schrijven.’ Haar werk als schilder en dat als schrijver van proza en poëzie lijken inderdaad met elkaar verweven en worden expliciet gemaakt door de raadselachtige titels van haar schilderijen, zoals Tie the Temptress to the Trojan (2018) of A Toast To The Health Of A Heathen (2014). Dergelijke titels functioneren, aldus de kunstenaar, ‘als een extra penseelstreek’. De afwezigheid van begeleidende teksten in de tentoonstelling Fly in League with the Night helpt niet om te achterhalen wat deze raadsels betekenen of wat de schilderijen ons proberen te vertellen. Deze ambiguïteit laat vaak ruimte voor critici om haar werk te typeren als een politiek statement, maar dit wordt door de kunstenaar nooit expliciet gemaakt. In plaats daarvan vragen de schilderijen om speculaties over het zwarte bestaan die verdergaan dan de loutere politisering van zwartheid in de kunst.

Lynette Yiadom-Boakye. Fly in League with the Night, Pale For The Rapture 2016, installation view K20, Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen 2021, photo: Achim Kukulies

Het voorportaal van de tentoonstelling van Lynette Yiadom-Boakye vult zich tot mijn verrassing met muziek. In eerste instantie denk ik dat dit enkel voor de opening is, maar het blijkt een integraal onderdeel van de tentoonstelling te zijn. Liedjes van Miles Davis en John Coltrane, maar ook van Prince, Lil Wayne en Solange wisselen elkaar af in de door de kunstenaar samengestelde playlist, die letterlijk de toon voor de visuele ervaring zet. De enige interpretatie-instrumenten die de bezoeker worden aangeboden bij de tentoonstelling zijn een lijst van boeken die de kunstenaar inspireerde en een inleidende tekst over haar werk. Er zijn geen muurteksten die de bezoeker leiden bij het begrip van wat er te zien is.

Wat portretten lijken van mensen die hebben geposeerd voor de kunstenaar zijn eigenlijk het resultaat van haar verbeelding en inspiratie uit diverse plakboeken en gevonden beelden. Sommige van deze werken ontstonden in slechts één dag. Niet als uitgangspunt, maar om de simpele reden dat Yiadom-Boakye nat in nat werkt en het schilderij af moet werken voordat de verf opdroogt. Later in haar carrière begon ze echter op linnen te werken, waardoor ze meer flexibiliteit kreeg.

De tentoonstelling toont schilderijen vanaf haar afstuderen aan de Royal Academy in 2003 tot haar meest recente werk dat ontstond tijdens de lockdown. De curatoren besloten in nauwe samenwerking met Yiadom-Boakye om de tentoonstelling niet in te richten op basis van chronologie, maar om haar werk kriskras door de tijd te laten zien, zodat een dialoog tussen de kunstwerken ontstaat rond bepaalde stijlfiguren, personages, kleuren enzovoorts. Mij wordt door de curator verteld dat ze voor deze opstelling koze zodat die aansluit bij de manier waarop de kunstenaar werkt, omringd door kunstwerken op oogniveau. Er ontstaat een intieme betrokkenheid bij de schilderijen.

De afwezigheid van begeleidende teksten in de tentoonstelling Fly in League with the Night helpt niet om te achterhalen wat deze raadsels betekenen of wat de schilderijen ons proberen te vertellen

Lynette Yiadom-Boakye. Fly in League with the Night, installation view K20, Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen 2021, photo: Achim Kukulies

Lynette Yiadom-Boakye. Fly in League with the Night, installation view K20, Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen 2021, photo: Achim Kukulies

De manier waarop de werken samen worden getoond, maakt het mogelijk om enkele van Yiadom-Boakye’s ontwikkelingen en stilistische veranderingen van dichtbij te observeren. Het koppelen van First (2003), voltooid kort na haar afstuderen, met Any Number of Preoccupations (2010), illustreert bijvoorbeeld de ontwikkeling van een meer verfijnde en subtiele formele taal. De ruwe penseelstreken van rood voor de mantel, de witte strepen voor het hemd en slippers, en de enkele lijnen voor de tanden en ogen zijn zo simpel en toch zo overtuigend; ze zijn het bewijs dat de kunstenaar het schilderen als een meester beheerst.

In de loop der jaren is Yiadom-Boakye’s behandeling van de ruimte in toenemende mate abstract geworden. In haar latere werk geeft ze de voorkeur aan tijdloze scenario’s zonder enige historiciteit. Terwijl sommige figuren, zoals op Black Allegiance To The Cunning (2018) (een schilderij van een stralende man die poseert op een kruk met een vos onder zijn benen), eruitzien als jazzsterren uit de jaren vijftig en zestig, lijken anderen tijdloos en ruimteloos, zoals op Skylark (2010). Maidment, de curator van de tentoonstelling bij Tate Britain, verklaart dat dit gebrek aan verwijzingen naar tijd en ruimte ‘het mogelijk maakt voor de schilder om te verwijzen naar een menselijke ervaring die tijdloos is’. Dit is waarschijnlijk een van de redenen dat de afgebeelde figuren er zo bekend uitzien, ook al zijn ze volledig fictief. Misschien zijn het de emotie en persoonlijkheid die ze illustreren waardoor we ons in hen kunnen inleven.

Een onderliggend thema in haar werk is haar interesse in de kunstgeschiedenis. Een deel van haar werk herinnert aan de klassieke kunsthistorische scènes, zoals de zee, een strand, een rotsachtig landschap, uit het werk van schilders als Caspar David Friedrich, Walter Sickert of Édouard Manet. Maar ook haar interpretatie van het portretgenre, lang als ouderwets en passé beschouwd, krijgt door haar figuren een nieuwe betekenis. Een link die vaak gelegd wordt is met de zeventiende-eeuwse Nederlandse portrettraditie en emblematische figuren als Rembrandt of Frans Hals. Curator Andrea Schlieker herkende zelfs ‘gezelligheid’ in Yiadom-Boakye’s schilderijen, een soort gezelligheid die kenmerkend is voor deze traditie. De figuren lijken intieme relaties met elkaar aan te gaan. Sommigen dansen samen of bespelen een instrument voor elkaar. Ook Jonathan Jones, kunstcriticus van The Guardian, verwijst naar de zeventiende-eeuwse schilderkunst, die net als Yiadom-Boakye streefde naar een verkenning van de ‘expressieve vermogens van de mens’.1

Lynette Yiadom-Boakye. Fly in League with the Night, left: 6pm Madeira 2011, middle: Avalanche 2011, right: 11pm Tuesday 2010, installation view K20, Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen 2021, photo: Achim Kukulies

Belangrijk hierbij is dat alle figuren die ze schildert Zwart zijn. Terwijl de schilders uit de vervlogen portrettraditie waar Yiadom-Boakye uit put Zwarte mensen als marginaal of ondergeschikt beschouwden, zet ze ze in haar werk in het middelpunt. Ze geeft daarmee een nieuwe visie op hoe het Zwarte lichaam kan worden weergegeven. Ze portretteert een Zwarte samenleving die onaangetast lijkt door de witte wereld, zoals criticus Hilton opmerkte, die bestaat uit liefde opgebouwd uit complexiteit en verbindingen.2

Kwesties als klasse, macht en status, die inherent zijn aan de portrettraditie, worden nu belichaamd door Zwarte mensen. Geen van hen lijkt zwak, onzeker of kwetsbaar; ze zijn eerder krachtig, zelfverzekerd of op hun gemak, denkend, lachend of dansend.

Geen van de geportrteerden lijkt zwak, onzeker of kwetsbaar; ze zijn eerder krachtig, zelfverzekerd of op hun gemak, denkend, lachend of dansend

Lynette Yiadom-Boakye. Fly in League with the Night, left: Wrist Action 2010, right: Bound Over To Keep The Faith 2012 installation view K20, Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen 2021, photo: Achim Kukulies

In een eerdere kritiek op het werk van Yiadom-Boakye bespreekt Adrienne Edwards hoe de Black Arts Movement in het Verenigd Koninkrijk in de jaren zestig en zeventig door middel van een figuratieve en realistische aanpak de kunst tot een essentie wist terug te brengen.3 Later, in de jaren tachtig, werd een complexere articulatie van Zwarte ervaringen ontwikkeld door bijvoorbeeld het Black Audio Film Collective. Het zijn de ontwikkelingen die te4 zien zijn als de achtergrond waartegen het werk van Yiadom-Boakye is ontstaan. Ze noemt haar figuren cyphers, opgebouwd uit verflagen en fantasie die aandacht en denkvermogen vereisen om ze te kunnen ontcijferen. De complexiteit van de gelaagdheid van de verf in de schilderijen is analoog aan de complexiteit van de innerlijke wereld van haar personages. Door haar personages geen tijds- of ruimtebepaling mee te geven, maakt ze gebruik van de eindeloze mogelijkheden die haar verf en fantasie bieden. Deze speculaties op het zwarte leven weerstaan alle vooroordelen, zoals dat de zwarte man exotisch of boos is, en in plaats daarvan actualiseert ze dat wat onmogelijk lijkt, zoals een groep zwarte mannen die ballet beoefenen. Daarmee toont ze zwartheid in al zijn veelvoud en complexiteit.

Uiteraard is het in een tentoonstellingsruimte gevuld met alleen zwarte figuren in een verder witte instelling moeilijk om er geen politiek commentaar in te zien. Vooral vanwege alle gebeurtenissen in 2020, zoals de moord op George Floyd, de Black Lives Matterprotesten en de bredere discussie in (kunst)instellingen over representatie en diversiteit. De werken kunnen een politiek statement lijken. Yiadom-Boakye verzet zich echter uitdrukkelijk tegen een dergelijke lezing van haar werk. Ze legt uit: ‘Ik heb altijd tegen de verwachting gevochten dat er maar één manier is om boosheid en woede te kanaliseren, dat er maar één taal als politiek statement mogelijk is. Me verzetten tegen een stereotype, de perceptie van jezelf door de buitenwereld juist niet illustreren, heeft me altijd het beste geleken dat ik kon doen’.4

Zou een witte schilder die voornamelijk witte mensen afbeeldt als politiek geëngageerd worden gezien? Waarschijnlijk niet. Dat is precies de strijd die Yiadom-Boakye benoemt wanneer ze wordt gevraagd naar haar praktijk. Door de neiging om zwarte kunstenaars een politiek doel toe te schrijven worden de ‘mysteries van persoonlijke sensibiliteit’ van de kunstenaar over het hoofd gezien, zoals Zadie Smith het stelt in een tekst over Yiadom-Boakye.5

Yiadom-Boakye probeert elke keer dat haar werk gepolitiseerd wordt, nauwgezet duidelijk te maken dat het meer om het schilderen zelf gaat. Voor haar is het ‘mechanisme van de schilderkunst’ het belangrijkste en hoe het uitdrukking kan geven aan een persoon die verdergaat dan ‘de ander’. Haar werk gaat dan ook voor een groot deel over het medium schilderen zelf. Yiadom-Boakye is in staat om met veel zelfvertrouwen en controle te schilderen, terwijl haar praktijk toch dynamisch is. Op dezelfde manier waarop de woorden en zinnen in haar boeken fictieve werelden kunnen creëren, zo roepen haar penseelstreken en kleuren op het canvas echte mensen op met hun eigen verhalen en ziel, ondanks dat ze fictief zijn.

Yiadom-Boakye probeert elke keer dat haar werk gepolitiseerd wordt, nauwgezet duidelijk te maken dat het meer om het schilderen zelf gaat

Lynette Yiadom-Boakye. Fly in League with the Night, Any Number Of Preoccupations, 2010, installation view K20, Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen 2021, photo: Achim Kukulies

In plaats van te focussen op de spanning tussen het werk van Yiadom-Boakye en de grotendeels witte kunstgeschiedenis, nodigen de schilderijen je uit om deel te nemen aan wat er tussen het werk en de toeschouwer gebeurt, om de kunstenaar te vergezellen in haar speculaties door het schilderij op zijn eigen voorwaarden te bekijken, zonder enige analyse, uitleg of verhaal.

Met haar jazzy toets is ze in staat om een groot aantal personages en persoonlijkheden tot leven te brengen die ons uitnodigen voor een avontuur van speculaties over hun complexe bestaan en de complexiteit van het zwarte leven. De spanning tussen deze figuren die fictief zijn, maar wel echt aanvoelen is een krachtig middel. Bij elk schilderij ervaar je iets anders. Zoals Maidment in Londen hhet omschreef: ‘Elk werk nodigt uit voor een nauwe blik en diepe contemplatie’, dat maakt dat je verdergaat dan het voor de hand liggende of veronderstelde. Dat is de essentie van waar deze prachtige tentoonstelling en het werk over gaan: een oefening in kijken, voelen, denken en genieten.

Uit het Engels vertaald door Loes van Beuningen

Lynette Yiadom-Boakye. Fly in League with the Night, K20, Düsseldorf, 16.10.2022 t/m 13.2.2022

 

Noten

1 Jonathan Jones, ‘Lynette Yiadom-Boakye Review – “She’s Turned Tate Britain On Its Head”, The Guardian, 2020

2 Hilton Als, ‘Lynette Yiadom-Boakye: the Kiss’, Parkett 99, 2017

3 Adrienne Edwards, ‘Lynette Yiadom-Boakye: Levitating Blackness: Lynette Yiadom-Boakye’s Right to Opacity’, Parkett 99, 2017

4 Lynette Yiadom-Boakye: Fly In League With The Night, uitgegeven door Isabella Maidment en Andrea Schlieker, Tate, 2020

5 Zadie Smith, ‘Lynette Yiadom-Boakye’s Imaginary Portraits’, The New Yorker, 2017

 

EEN ANDERE VERSIE VAN DEZE TEKST IS GEPUBLICEERD IN METROPOLIS M NUMMER 1-2021 DIASPORA DIALOGEN.

Corine van Emmerik

is kunsthistoricus

Recente artikelen