metropolis m

Slot van ons drieluik gewijd aan straatkunst, zoals die momenteel door drie musea in Nederland wordt gepresenteerd (deel 1 ST4 en deel 2 JR): een portret van Margaret Kilgallen, de origineelste van de drie. Jong overleden, liet ze een indrukwekkend oeuvre na dat nu voor het eerst te zien is in een Europees museum: Het Bonnefanten.

Nadat ze haar grafische opleiding in Colorado afgerond had, verhuisde de Amerikaanse Margaret Kilgallen (1967-2001) naar San Francisco. Daar werd ze geraakt door de vele handgeschilderde en kleurrijke reclameposters en muurschilderingen in de stad. In het bijzonder liet de Latijns-Amerikaanse buurt Mission, waar ze destijds woonde, zijn indruk achter. Hier werkte ze onder andere aan zines, werken op panelen en papier, platenhoezen en collages. Ook was Kilgallen zeer actief als kunstenaar in de buitenlucht: ze maakte vele muurschilderingen en liet haar tags achter op treinen, ‘om zo haar eigen stempel op de wereld te drukken,’ aldus de expositietekst.

Een van de tags die Kilgallen gebruikte was SLAUGHTER. Bij binnenkomst word je meteen geconfronteerd met deze meterslange muurschildering, wandhoog uitgevoerd, in vette western-letters. Het kan niet missen: hier ben ik, lijkt ze te zeggen. 

Deze tag – die in de graffiti-scene gebruikt wordt als handtekening, vaak onder een alias – liet Kilgallen achter op treinen en op muren. De vrolijke kleuren botsen met de strekking die je er eerst in leest: slachting. In de brochure lees ik dat haar straatnaam een verwijzing is naar banjospeler Matokie Slaughter (1919-1999). Kilgallen is opgegegroeid met blue grass muziek en een geoefend banjospeler. 

Kilgallen was onderwerp van verschillende postume retrospectieve tentoonstellingen, maar exposeerde nooit eerder in Europa. Het is nu dankzij het Bonnefanten dat ze voor het eerst in Europa te zien is. Directeur Stijn Huijts haalde haar naar hier, als een belangrijke aanvulling op de Americana-lijnen die Bonnefanten door de collectie trekt.

Met haar kenmerkend zomerse kleurenpalet, duidelijke referenties aan populaire cultuur en collages van panelen, papier en andere dragers zorgt Kilgallen voor geheel eigen en direct herkenbare werken. Ze zijn als puzzels in elkaar gezet, quasi met plakletters en sjablonen.

Net als de tags en pieces die ze op treinen, watertorens en muren achterliet, kwam haar kunst overal terecht, uiteindelijk ook in het kunstcircuit. Op de tentoonstelling is te zien hoe ze tekende en schilderde op allerlei verschillende soorten dragers: skateboard decks, pagina’s bladmuziek, enveloppen, LP-hoezen, t-shirts en bloempotten. Zelfs de muur van haar eigen studio blijft niet onbeschilderd: een bijzonder onderdeel van de expositie is een stuk stucwerk uit haar studio.

[blockquote]Te zien is hoe Kilgallen tekende en schilderde op allerlei verschillende soorten dragers: skateboard decks, pagina’s bladmuziek, enveloppen, LP-hoezen, t-shirts en bloempotten

Margaret Kilgallen, Zonder titel, ca. 1999. Acryl op paper,53.34 x 60.96 cm. Courtesy: nalatenschap Margaret Kilgallen en Ratio 3, San Francisco

Margaret Kilgallen, Money to Loan (Paintings for the San Francisco Bus Shelter Posters), 2000; Untitled, 2000. Zaaloverzicht Margaret Kilgallen: that’s where the beauty is, Bonnefanten 2021. Foto door Peter Cox

Kilgallen is geboren in de jaren zestig en groeide op in de jaren zeventig, de bakermat van de graffiti-cultuur. Die levendige straatcultuur levert de ondergrond waar Kilgallen op acteert, maar de taal die ze ervoor ontwikkelde is volkomen eigen en heeft meer referenties aan folk- en popcultuur. Er spreekt een heel specifieke visie op Amerika uit, wrang en humoristisch, met onmiskenbare western-elementen.

Ondanks alle grafische elementen, is alles met de hand gemaakt. ‘Ik zie graag de hand van mensen in de wereld; het maakt me niet uit waar. In mijn eigen werk doe ik ook alles met de hand. Ik projecteer niet en maak evenmin gebruik van mechanische dingen, want ook al besteed ik veel tijd aan het perfectioneren van mijn lijnen en mijn handschrift, mijn hand zal altijd onvolmaakt zijn, want hij is menselijk. Van een afstand ziet de lijn er misschien recht uit, maar als je dichterbij komt, zie je altijd het weifelende. En volgens mij ligt daar juist de schoonheid’, vertelt Kilgallen in een interview die eerder bij een tentoonstelling van haar werd afgedrukt. Een uitspraak die van belang is, omdat haar werk op afstand zich snel laat verwarren met drukwerk. Ze kiest voor alledaagse voorstellingen die gegrond zijn in het hier en nu, in haar eigen beeldtaal die zich op unieke manier heeft ontwikkeld door haar (typo)grafische opleiding en de plekken waar zij woonde. Een mengelmoes van referenties, uit de film, de popcultuur, de buurten waar ze graag verkeerde. Opvallend de heldere lijn en het grafische karakter, en natuurlijk het eigen kleurgebruik, die het geheel rood-geel-blauw kleurt.

In Bonnefanten hangen meerdere schilderijen, maar de meeste indruk maakt een grote installatie, die een halve prairiestad lijkt te verbeelden. Main Drag (2001) is het laatste werk dat Kilgallen maakte; een levensgrote installatie, bestaande uit wandpanelen en –doeken. Je kunt erdoorheen lopen als door de main street van een stadje uit een andere tijd.

Main Drag is een levensgrote installatie, bestaande uit wandpanelen en –doeken. Ik kan erdoorheen lopen en waan me zo op de main drag, de belangrijkste en grootste straat van een stad

Margaret Kilgallen, Main Drag, 2001. Zaaloverzicht Margaret Kilgallen: that’s where the beauty is, Bonnefanten 2021. Foto door Peter Cox

Mijn ogen lezen het werk van links naar rechts. Helemaal links worden een paar karakters voorgesteld: mogelijk personages om in de voorstelling te plaatsen. Vanwege het fomaat wordt je vanzelf ondedeel van het geheel, als een karakter in Kilgallens script. Door mijn aanwezigheid maak ik zelf ook deel uit van dit verhaal, en word ik als vanzelf een personage. Direct naast de mensfiguren schildert Kilgallen diverse gebouwen: een fabriek, een garage, een motel, een louche bar. Aan de rechterkant staat in grote letters de titel van het werk op de muurgeschilderd, bedekt door een serie kleine collagewerken.

De bijbehorende tentoonstellingstekst beschrijft deze installatie als een verwijzing naar ‘zowel naar de crisisjaren in Amerika (1929-1939) als naar de tijd dat [Kilgallen] in Californië woonde (1989-2001)’. Het ‘is op te vatten als een hommage aan haar gemeenschap en een viering van de talrijke invloeden waaruit ze inspiratie putte’.

In Main Drag komen alle elementen samen die Kilgallens werk zo uniek maken: de zomerse kleuren die doen denken aan de warme Californische zon, de beschilderde houten panelen, de collages die eindeloos gecombineerd kunnen worden tot nieuwe constellaties, de site-specific elementen en de duidelijke referenties naar zowel de geschiedenis als Kilgallens eigen omgeving. Het is goed mogelijk dat de kunstenaar wist dat dit haar laatste werk zou worden: haar jonge dood was het gevolg van borstkanker en volgde in hetzelfde jaar waarin Kilgallen het werk voltooide. Al haar passie, kunde en persoonlijkheid brengt de kunstenaar samen in Main Drag, dat daarmee als illustratie voor haar gehele kunstenaarschap kan dienen.

Kilgallens kunst is grappig, herkenbaar, een beetje tongue in cheek en vooral prikkelend. 

Margaret Kilgallen, Zonder titel, ca. 2000. Acryl op canvas, 68.58 x 63.5 cm. Courtesy: nalatenschap Margaret Kilgallen en Ratio 3, San Francisco

Is er wel een verhaal in te ontdekken? Die vraag blijft onbeantwoord. Hoe verder je je in de expositie beweegt, hoe meer je wordt meegenomen in de belevingswereld van de kunstenaar: het Californië van de jaren negentig. Nostalgisch, filmisch, verwarrend. De afspeellijst die op de achtergrond te horen is, met muziek die op Kilgallen geïnspireerd is, draagt daar zeker ook aan bij.

Wat street art in mijn ogen hoort te doen, is ons even uit de dagelijkse sleur halen en een zachte pets in het gezicht verkopen: hard genoeg om ons wakker te schudden. Kilgallen weet dat met haar toegankelijke, humoristische en kritische beeldtaal perfect te bereiken. 

Margaret Kilgallen: that’s where the beauty is is nog t/m vijf december te bezoeken in het Bonnefanten

Linda Köke

is kunstcriticus en curator bij kunstruimte Willem Twee

Recente artikelen