metropolis m

Installatieoverzicht tentoonstelling ‘Black Manifesto: on the road to Black’ emancipation in OSCAM, Amsterdam. Foto: Zoë Zandwijken.

Middenin de tentoonstelling Black Manifesto: on the road to Black emancipation in OSCAM praat Rita Ouédraogo met Mitchell Esajas, onderzoeker, medeoprichter van New Urban Collective en The Black Archives over wat BLM teweeg heeft gebracht in de kunstwereld. 

Rita Ouédraogo

The Black Manifesto wil laten zien wat Black Lives Matter sinds juni 2020 teweeg heeft gebracht. De tentoonstelling wordt omschreven als een ‘levend document’ met ‘concrete adviezen en eisen van en voor de Nederlandse zwarte gemeenschappen over de aanpak van racisme en ongelijkheid in diverse sectoren zoals onderwijs, arbeidsmarkt, en kunst en cultuur’. Hoe kwam de expositie Black Manifesto tot stand?

Mitchell Esajas

‘Na de protesten van Black Lives Matter als gevolg van de moord op George Floyd in 2020, werden wij door allerlei partijen benaderd. En ja, wij zijn een people’s movement; we wilden dus ook met al die mensen in gesprek gaan. Op basis van die vele gesprekken ontstond het idee van het Zwart Manifest [1]: een politiek document en instrument met een visie voor de Zwarte gemeenschap om in de Nederlandse samenleving, in verschillende gebieden zoals kunst en cultuur maar ook de arbeidsmarkt, institutioneel en anti-Zwart racisme te tackelen. In de BLM-periode werden we ook door een andere partij benaderd: BAK, Basis voor Actuele Kunst in Utrecht. Ik was daar toen fellow, maar door de lockdown was dat fellowship in de soep gelopen. Dit was een type fellowship waarbij je veel ruimte kreeg om over je werk na te denken. We zouden maandelijks bij elkaar komen, voor één of tweedaagse activiteiten die iemand van ons zou organiseren en waaraan interessante mensen uit verschillende disciplines zouden meewerken. Maar veel activiteiten gingen dus niet door, en dus dacht BAK: hoe kunnen we toch iets doen?
Doordat er vanwege de lockdown zoveel programma’s en tentoonstellingen gecanceld werden, was er ook een beetje geld over dat besteed moest worden aan kunst en cultuur. Daar konden wij wel iets mee. We kwamen op het idee om een open call te doen. In de open call werden makers en schrijvers gevraagd een voorstel te doen, hierop kregen we heel veel reacties. Toen hebben we met een jury een selectie gemaakt. We wilden Zwarte makers en Zwarte schrijvers stimuleren bij te dragen aan een groter geheel, aan het manifesteren van het manifest. We dachten: je kan een zwart vlakje posten maar put your money where your mouth is. Belangrijk om te benoemen is dat het nooit het idee was een expositie te maken.’

Esajas: 'We wilden Zwarte makers en Zwarte schrijvers stimuleren bij te dragen aan een groter geheel, aan het manifesteren van het manifest.'

Mitchell Esajas tijdens de opening tentoonstelling 'Black Manifesto: on the road to Black' emancipation in OSCAM, Amsterdam. Foto: Raymond van Mil.

Opening tentoonstelling 'Black Manifesto: on the road to Black' emancipation in OSCAM, Amsterdam. Foto: Raymond van Mil.

Installatie tentoonstelling 'Black Manifesto: on the road to Black' emancipation in OSCAM, Amsterdam, foto Zoë Zandwijken

Rita Ouédraogo

 Hoe is het dan toch zo gekomen dat jullie een tentoonstelling maakten?

Mitchell Esajas

 ‘Het initiële idee was wel om met Keti Koti [2] de werken in verschillende steden te presenteren en de essays online beschikbaar te maken. Doordat dit niet door kon gaan, vanwege de lockdown en corona-maatregelen die maar door bleven etteren, ontstond het idee een expositie te ontwikkelen. We hadden vier mensen uitgekozen: Rossel Chaslie Studio, Chimira Obiefule, Jonathan Hoost en Youandi. Veel van hun werken zijn heel ruimtelijk en pasten dus goed in een expositie. Toen dachten we: wij hebben nu geen ruimte, maar OSCAM [3] wel, en zo kwam de expositie dus tot stand. Wat leuk was, is dat we bijna maandelijks online sessies hadden met de makers en schrijvers waarin we hun voorstellen en de presentatie ervan bespraken.’

Rita Ouédraogo

 De expo heeft de energie die een demonstratie ook heeft: met de aanwezigheid van en protestborden [4] legt zij de nadruk op het belang van het geschreven woord. Nu we het hebben over BLM en ik terugdenk aan de demonstraties, moet ik denken aan de periode die op BLM volgde. We delen, denk ik, een bepaald soort scepsis over de manier waarop instituten en witte personen zich opeens erg interesseerden in anti-Zwart racisme en ongelijkheid, en hun vrij nieuwe betrokkenheid graag publiekelijk maakten.

Mitchell Esajas

 ‘(lacht) Ja, alsof het een soort van festival was, de demo’s.’

Installatieoverzicht tentoonstelling 'Black Manifesto: on the road to Black' emancipation in OSCAM, Amsterdam. Foto: Zoë Zandwijken.

Installatieoverzicht tentoonstelling 'Black Manifesto: on the road to Black' emancipation in OSCAM, Amsterdam. Foto: Zoë Zandwijken.

Installatieoverzicht tentoonstelling 'Black Manifesto: on the road to Black' emancipation in OSCAM, Amsterdam. Foto: Zoë Zandwijken.

Rita Ouédraogo

 Ja, het werd posey. Maar desalniettemin deed het ook iets, maakte het ook iets los in de maatschappij. De vraag is: hoe pak je dat momentum, en hoe kan kunst hier een rol in spelen die houdbaar is?

Mitchell Esajas

‘Ja, super herkenbaar. Zeker voor ons als personen die erin zaten als organizers van de demo. We hadden letterlijk één of twee dagen van tevoren dat ding online gezet en dachten: “oh, veel mensen zeggen dat ze gaan komen via Facebook, misschien komen er wel 1500 mensen, dat zou echt een record voor ons zijn.” En toen kwamen er ineens 15.000 mensen; dat voelde zeker op dat moment super inspirerend, powerful. Maar tegelijkertijd waren er ook een hoop vraagtekens: waarom nu pas? Hoezo nu? Wat betekent het echt? Soms leek het alsof mensen het een beetje voor clout deden, of meegingen voor de hype. Maar als je naar de geschiedenis kijkt, weet je ook dat nieuwe bewegingen vaak voortkomen uit pijn en geweld, en de erkenning daarvan. BLM is gebaseerd op gewelddadige gebeurtenissen, en de beelden daarvan. Die maakten wat los in mensen, creëerden een movement. Vanuit dat besef dachten we: laten we dit moment op een positieve manier zo goed mogelijk gebruiken. Enerzijds politiek, met het Zwart Manifest en anderzijds met The Black Archives ook meer gericht op kunst en cultuur. Zo’n manifest is best wel taaie stof en dus niet voor iedereen toegankelijk. Voor The Black Archives is kunst toch altijd een manier geweest om belangrijke informatie toegankelijk en invoelbaar te maken. Voor ons was BLM wat dat betreft dus niet zo’n belangrijk moment maar meer een deel van een veel langere movement van dit werk. In deze tentoonstelling zie je ook een werk genaamd Strey van illustrator Rossel Chaslie, bestaande uit animaties die laten zien dat de demonstraties in lijn staan met een veel langere geschiedenis van strijd. Het laat zien hoe generaties van de Surinaamse en Afrikaanse diaspora altijd al hebben gestreden en hoe wij als nieuwe generatie op de schouders staan van eerdere generaties. Een animatie zoals deze is ook een manier om dit verhaal toegankelijk maken.’

Installatieoverzicht tentoonstelling 'Black Manifesto: on the road to Black' emancipation in OSCAM, Amsterdam. Foto: Zoë Zandwijken.

Installatieoverzicht tentoonstelling 'Black Manifesto: on the road to Black' emancipation in OSCAM, Amsterdam. Foto: Zoë Zandwijken.

Rita Ouédraogo

  De expositie werd dus een instrument om het verhaal toegankelijk te maken voor verschillende publieken.

Mitchell Esajas

‘Ja, en in OSCAM, Black-owned, in Amsterdam Zuidoost, paste het heel goed. Er komen hier ook mensen over de vloer die niet tot het traditionele museumpubliek behoren.’

Rita Ouédraogo

 Ja, het zit ook letterlijk in een winkelstraat; dat maakt het toegankelijk en zorgt ervoor dat je een beetje uit die elitaire bubbel kan komen waar kunst in zit. Met BLM en de demonstraties wil je een groot publiek bereiken. Wat voor rol denk je dat kunst en kunstenaars kunnen spelen hierin?

Mitchell Esajas

‘Om in Nina Simone’s woorden te spreken: “How can you be an artist and not reflect the times?”. Ik persoonlijk denk dat we allemaal een verantwoordelijkheid hebben om bij te dragen aan een betere wereld en dat kunst bij uitstek een manier is om mensen te bereiken en te raken op een andere manier dan je met een hele academische tekst, lecture of protest zou kunnen doen. Kunst biedt de ruimte om andere werelden te imaginen; buiten de gebaande wegen na te denken over wat zou kunnen zijn. De verbeeldingskracht van kunst heeft twee werkingen: enerzijds creëert zij nieuwe werelden en anderzijds nodigt ze uit kritisch of anders te kijken naar de racistische of problematische structuren die er in de huidige wereld zijn.
   Het werk van Chimira Obiefule in de expo is geïnspireerd op foto’s van human zoo’s die vroeger bestonden, waaronder een op het museumplein in Amsterdam in 1883. Waarbij mensen en dus ook Zwarte vrouwen op exotiserende en objectiverende manieren tentoon werden gesteld. Wat Chimira heel mooi heeft gedaan met haar werk, is reflecteren op haar positie en ervaring als Zwarte vrouw en op de objectivering waarmee zij te maken heeft. Ze keek naar archiefbeelden van Zwarte vrouwen maar she flipped the script. Zij heeft het vanuit haar creativiteit geflipped: hoe kan ik het beeld toe-eigenen? Hoe kan ik niet vanuit die white gaze een vrouw portretteren, maar mijzelf vanuit mijzelf neerzetten?’

Installatieoverzicht tentoonstelling 'Black Manifesto: on the road to Black' emancipation in OSCAM, Amsterdam. Foto: Zoë Zandwijken.

Opening tentoonstelling 'Black Manifesto: on the road to Black' emancipation in OSCAM, Amsterdam. Foto: Raymond van Mil.

Rita Ouédraogo

  Zij pakt de blik terug, jij kijkt niet naar mij, ik kijk naar jou.

Mitchell Esajas

‘Exact, in plaats van die eurocentrische blik centraal te stellen kijkt ze letterlijk terug, zet ze haar eigen blik centraal.’

Rita Ouédraogo

 Zou je vaker, behalve bij The Black Archives, exposities willen maken?

Mitchell Esajas

 ‘Jazeker, om zo zelf je eigen verhaal te kunnen vertellen; zelf de eigen geschiedenis te kunnen documenteren – wat we op een bepaalde manier ook met deze tentoonstelling doen. Tijdens Black Lives Matter schreef men over ons, maakten witte instellingen tentoonstellingen over ons; wellicht met de beste intenties, maar het zorgde er toch voor dat bepaalde ideeën worden gereproduceerd. Of het wordt slechts aangehaald als tijdelijk onderdeel van een programma, zonder dat de structuur van de instelling verandert: het heeft maanden later nog steeds een witte directeur en weinig tot geen Zwarte mensen of mensen van kleur op posities waar besluiten genomen kunnen worden. Er is af een toe een mazzeltje voor een kunstenaar van kleur, maar in de structuur verandert er weinig tot niks. Wat wij proberen te doen is echt vanuit onze netwerken, onze plekken en onze mensen eigen verhalen te vertellen. In onze optiek was BLM in 2020 een gelegenheidscollectief van bestaande organisaties die een probleem dat al veel langer op de agenda stond, meer zichtbaarheid hebben gegeven. Bij veel organisaties vraag ik me inderdaad af hoe het komt dat ze pas sinds BLM aandacht schonken aan deze problematiek. Hoe komt het dat je het toen pas belangrijk genoeg vond om een statement naar buiten te brengen, een expositie te ontwikkelen, of een veranderd beleid te presenteren? Tja.’

Rita Ouédraogo

  Ergens is het net zo pervers om nooit werk van Zwarte mensen of mensen van kleur te laten zien als vervolgens alleen maar.

Mitchell Esajas

 ‘(lacht) Ja, nu is het op bepaalde plekken alleen maar, én ook steeds dezelfde personen.’

Ouédraogo: 'Ergens is het net zo pervers om nooit werk van Zwarte mensen of mensen van kleur te laten zien als vervolgens alleen maar.'

Opening tentoonstelling 'Black Manifesto: on the road to Black' emancipation in OSCAM, Amsterdam. Foto: Raymond van Mil.

Installatieoverzicht tentoonstelling 'Black Manifesto: on the road to Black' emancipation in OSCAM, Amsterdam. Foto: Zoë Zandwijken.

Rita Ouédraogo

 Enerzijds juich ik het toe en ben ik er ook helemaal voor dat er meer ruimte komt voor een scala aan heel verschillende uitingen van Zwarte mensen en mensen van kleur. Anderzijds is het contrast zó groot dat ik wat sceptisch wordt over de intenties. Hoe dan ook: dingen zijn aan het veranderen.

Mitchell Esajas

‘Zeker, er is meer ruimte om het erover te hebben. Het is complex, maar wat ik zelf heel mooi vond is de realisatie dat, hoewel er altijd opportunisten bij zullen zitten, er ook heel oprechte situaties zijn ontstaan. Als je je afvraagt: hoezo nu pas?, is het ook belangrijk je te realiseren dat het voor heel veel mensen gewoon niet veilig genoeg was om hierover te beginnen, om naar een demonstratie te gaan en je uit te spreken. Er verscheen onlangs een artikel van de NOS-journalist Gerri Eickhof [5] waarin hij zei dat hij eigenlijk nooit de ruimte had om zijn ervaringen te delen.’ 

Rita Ouédraogo

 Ja, het was ook niet veilig. Als we het hebben over cancel culture; zij die zich uitspraken zijn pas echt gecanceld. Veel van hen wonen niet meer in Nederland of zijn verdwenen uit het publieke debat. Als je hebt gezien hoeveel energie het kost, hoeveel mensen hebben moeten breken, komt er soms cynisme naar boven.

Mitchell Esajas

‘ Ja zeker, je hoort steeds maar dat je geduld moet hebben.’

Opening tentoonstelling 'Black Manifesto: on the road to Black' emancipation in OSCAM, Amsterdam. Foto: Raymond van Mil.

Installatieoverzicht tentoonstelling 'Black Manifesto: on the road to Black' emancipation in OSCAM, Amsterdam. Foto: Zoë Zandwijken.

Rita Ouédraogo

  Ja, je moet wachten, maar wachten op wat? En ondertussen brand je op. Maar je gaat door. Tijdens BLM in 2020 was je bezig met wat je belangrijk vond en dat ben je nog steeds.

Mitchell Esajas

‘Ja, zo kijk ik er zeker naar. Het was een moment dat wel echt een push heeft gegeven, een duw in de rug. Het heeft politiek impact gehad, maar het was niet het begin en ook geen einde. Als je de antiracismebeweging bekijkt als een golfbeweging, dan was dit even een hoge golf, maar die golf gaat nog steeds door. Tegen witte instellingen zou ik willen zeggen: focus je niet zo op BLM 2020, maar kijk kritisch naar wat je in 2011 met Zwarte Piet is Racisme deed of in 1984 met Philomena Esseds publicatie van Alledaags Racisme. Wat BLM wil aankaarten is anti-Zwart racisme, en dat is hier al heel lang. Om dan nog even te wijzen naar de tentoonstelling: deze protestborden hebben wij als The Black Archives na de BLM-protesten verzameld. Het voelde als een historisch moment en heel veel van de borden zijn echt artworks, in mijn opinie. We hebben er een heleboel verzameld en die zie je hier in de etalage. Aan de andere kant van de borden –en dit vond ik een heel mooi idee van Setareh en Jelmer de spatial designers van deze tentoonstelling, staan quotes uit een essay van Princess Attia en Sherilyn Deen [6], die intergenerationele gesprekken hebben gevoerd met activisten van toen. Activisten in de breedste zin van het woord; zowel mensen die echt de barricades opgingen als mensen die hun activisme op heel andere manieren vormgaven. Een van de mensen waarmee zij in gesprek waren is Ernestine Comvalius, die in de jaren tachtig actief was bij de actiegroep LOSON [7], het Bijlmerparktheater mede heeft opgezet en nog veel meer heeft gedaan. We willen met de expo dus ook laten zien dat we in een langere geschiedenis staan.
    Hier verderop zie je ook de video van Bart Krieger, een curator waarmee we ook hebben gewerkt aan de tentoonstelling: Surinaamse School in het Stedelijk Museum. Hij heeft een heel mooi essay geschreven, op een onorthodoxe manier. Hij heeft interviews met Surinaamse kunstenaars gehouden die weinig tot geen podium hebben gekregen in de Nederlandse kunstsector. Zo zie je hier een interview met de kunstenaar Frank Creton. Een van mijn favoriete werken uit de expositie is de animatie van Jonathan Hoost en Youandi, jonge makers die zeiden: “Ja, leuk deze aandacht maar we willen juist niet het standaardbeeld reproduceren dus lets talk about Black joy en show Black joy.” Onze mensen in hun alledaagse good vibes, niet alleen maar in hun strijd. Het was ook de bedoeling dat de tentoonstelling een ruimte zou worden voor experiment.’

Rita Ouédraogo

 Dat is het ook geworden; het heeft gezorgd voor experiment, voor financiële middelen de kunstenaars en schrijvers fatsoenlijk betaald konden worden en voor een fysieke plek waar mensen samen kunnen komen.

Mitchell Esajas

‘Ja, in lijn hiermee zouden we nu eigenlijk ook een winterschool georganiseerd hebben voor kinderen uit zuidoost van tien tot veertien jaar. Maar ja, dat is helaas gecanceld ook door corona. Hopelijk kan het in februari. Het idee was om met hun in gesprek te gaan over deze thema’s en vervolgens samen een animatie te maken.’

Rita Ouédraogo

 Om daarmee ook heel erg de buurt te betrekken.

Mitchell Esajas

 ‘Ja, en om zelf te experimenteren met verschillende manieren van nadenken en van engagement. En wat ik belangrijk vind om nog te zeggen is dat er geen institutionele financiering of een fonds aan te pas is gekomen. BAK heeft natuurlijk een bijdrage geleverd. Maar in eerste instantie zouden we geeneens een expo doen, dus het heeft uiteindelijk veel meer gekost. Die kosten hebben we voornamelijk door alle donaties die zijn gedaan kunnen dekken. For the people, by the people.

Opening tentoonstelling 'Black Manifesto: on the road to Black' emancipation in OSCAM, Amsterdam. Foto: Raymond van Mil.

Opening tentoonstelling 'Black Manifesto: on the road to Black' emancipation in OSCAM, Amsterdam. Foto: Raymond van Mil.

The Black Manifesto, OSCAM, Amsterdam, 27.10 t/m 9.2.2022

Nieuwe tentoonstelling Black Archives: Facing Blackness van maart 2022 tot december 2022 in the Black Archives.

 

[1] https://zwartmanifest.nl/

[2] Op 1 juli vieren we en staan we stil bij Keti Koti, de afschaffing van de slavernij in Suriname. De naam stamt uit het Sranantongo en betekent Ketenen Gebroken.

[3] ‘OSCAM is een museal platform voor kunst, mode, design, ambacht en ontwikkeling in Amsterdam’ https://www.oscam.nl/

[4] Er zijn meer dan 500 BLM protestborden verzameld en gedigitaliseerd voor het community archief, ze zijn te vinden via: https://collection.theblackarchives.nl/

[5] https://www.volkskrant.nl/mensen/gerri-eickhof-racisme-raakt-mij-persoonlijk-en-ik-kan-en-wil-daar-niet-overheen-stappen~b0618851/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F

[6] Het essay van Princess Attia & Sherilyn Deen is via deze link te lezen: https://zwartmanifest.nl/essays/essay-are-we-not-our-ancestors/

[7] Interview met Ernestine over LOSON: https://www.theblackarchives.nl/blog/eerherstel-voor-anton-de-kom-is-nog-steeds-nodig.html

Rita Ouédraogo

is schrijver, Curator en Programma-coördinator bij Framer Framed, en co-curator van het Collectie Fonds 2020-21 van de Hartwig Art Foundation.

Recente artikelen