metropolis m

Endless Exhibition, Kunsthal Gent, mei 2021 (foto: Michiel De Cleene)

Vormgever, kunstenaar en muzikant Valentijn Goethals leidt een druk leven. Hij werkt als coördinator en curator bij zowel 019 als Kunsthal Gent. Daarnaast geeft hij les op de architectuurafdeling van de KU Leuven. Ive Stevenheydens spreekt hem over zijn loopbaan: “Je moet dingen durven opeisen.”

Ive Stevenheydens

 Je bent met zo veel zaken bezig. Hoe hou je het vol om al die verschillende dingen te blijven doen?

Valentijn Goethals

 “Op dit moment heb ik officieel drie jobs: bij Kunsthal Gent, bij 019 en bij KU Leuven, als leraar mixed media aan de afdeling architectuur. Dat is voor mij soms ook moeilijk: ik moet heel vaak snel van pet wisselen. Elk van deze jobs gaat een eigen richting uit, en ik zie het als een meerwaarde om die diverse zaken met elkaar te kunnen verbinden. Ik ben opgeleid tot grafisch ontwerper, en dat blijft een erg belangrijke plaats innemen in alles wat ik doe. Iets wat ik normaal gesproken altijd naar voren schuif als ik mezelf aan anderen voorstel, maar wat op dit moment zowat on hold staat, is mijn carrière als muzikant. Ik speelde vooral gitaar in de hardcore noisescène, en later maakte ik muziek voor de kunstenaar Joëlle Tuerlinckx – daar musiceerde ik met zowat alles: van fitnessapparaten en allerlei gebruiksvoorwerpen tot fluiten. Muziek heeft eveneens een hele grote impact op mijn manier van werken. Maar ik kan helaas niet alles tegelijk doen. Ook mijn eigen beeldend werk heb ik opgegeven. Dat was misschien wel het makkelijkste om achterwege te laten.”

Elk van mijn jobs gaat een eigen richting uit, en ik zie het als een meerwaarde om die diverse zaken met elkaar te kunnen verbinden

Valentijn Goethals, foto copyright De Brakke Grond

Ive Stevenheydens

Hoe ben je van muzikant en kunstenaar naar curator gegaan?

Valentijn Goethals

“De muziek waar ik naar luisterende toen ik vijftien was, en de daarbij horende scene had daar een erg grote invloed op. Het was een soort van micro-economie waaraan je actief kon deelnemen. Na verloop van tijd organiseerden we concerten, maakten we posters, tourden we, zowel met onze eigen band als met vrienden, heel Europa ronden brachten we platen uit. Het verliep allemaal erg organisch. Met Tim Bryon, ook actief in 019 en Kunsthal, speelde ik gitaar in de band The Black Heart Rebellion. Grafisch ontwerp studeerde ik zeg maar uit noodzaak: om de vormgeving van onze muziek te kunnen organiseren. Ik werk overigens nooit alleen, altijd in samenwerking. Vanuit een underground of DIY-attitude. Dat zat al in ons eindproject: samen met Tomas Lootens richtten we in 2008 het muzieklabel Smoke & Dust op. In 2013 kwam er een open call van de stad voor een ruimte in de Gentse haven, vandaag 019. Eerst was dat een repetitiekot, later organiseerden we concerten en performances en langzaam groeiden we meer in de richting van de beeldende kunst. De naam 019 komt overigens van het platenlabel Smoke & Dust: het was op dat moment ons negentiende project.
In 2018 kwam er een tweede open call van de stad Gent voor een herbestemming van het Caermersklooster; vandaag de Kunsthal waar we ook allen bij betrokken zijn. Een nieuwe organisatie die ontstond uit een samenwerking tussen NUCLEO en Smoke & Dust / 019. Belangrijk is wel dat het hier niet om een fusie gaat, beide organisaties bestaan onafhankelijk van Kunsthal Gent. Maar er is dus een nieuwe plek bij gekomen en we delen mensen, uit beide organisaties.
Zowel 019 als Kunsthal Gent hebben een bepaalde uitstraling, een karakter waar we op andere manieren een invulling aan geven. 019, een grote industriële opslagruimte die niet museaal te maken valt en in de eerste plaats als kunstenaarscollectief functioneert. Het is een organisatie die niet makkelijk te omschrijven is. Maar net omwille van die context is het een fantastische vrijplaats waar we de limieten van het tentoonstellingsmaken graag opzoeken. Vaak verdwijnt de grens tussen de tentoonstellingsruimte en de publieke ruimte. Misschien is de zoektocht naar een soort ‘tussenruimte’ wel wat ons drijft – tenminste op dit moment.
Kunsthal is warmer, en comfortabeler – ofschoon het ook een grote ruimte is. Kunnen werken in een 13e-eeuws monumentaal gebouw blijft fantastisch. Dus het programma is dan ook erg op die context gericht. Daar werken we dus meer in de richting van de ‘klassieke’ tentoonstellingen – al staat ons programma daar ver van af. In tegenstelling tot 019 heeft Kunsthal Gent duidelijke openingsuren en een gestructureerd programma. Al ons werk en onze projecten draaiden groter uit dan wat we ooit in onze hoofden hadden. Vandaar dat intensief toeren met de band er nu niet meer in zit. Aanmodderen als muzikanten is geen optie.”

'Eerst was 019 een repetitiekot, later organiseerden we concerten en performances en langzaam groeiden we meer in de richting van de beeldende kunst'

'Sundays', bij 019, augustus 2018, foto: Michiel De Cleene

'Sundays' bij 019, augustus 2018, foto: Michiel De Cleene

Na Kim bij 019, Flagpole, december 2021, foto: Michiel De Cleene

Ive Stevenheydens

Je hebt veel te danken aan de open calls van de stad. Hoe ontvankelijk stelt Gent zich op voor creatieve geesten?

Valentijn Goethals

“Ik heb een tijdje in Nederland en Antwerpen gewoond, maar het was steeds duidelijk dat ik terug naar Gent zou keren. Veel mensen houden van deze stad, en veel zullen het een provinciaal en klein nest vinden. Er is hier wat bijzonders aan de hand: we hebben drie volwaardige, zeer goede kunstopleidingen. Een unieke situatie is dat, want zo leeft er ook enorm veel interesse in cultuur en beeldende kunst. Door de kleine schaal voel je ook dat je snel een verschil kan maken als organisator of kunstenaar. In grootsteden als Berlijn of Brussel gaat veel energie naar het zoeken van je eigen plek, naar het opeisen van dingen. Hier vind ik dat je snel een invloed kan hebben op de stad. Je kan Gent makkelijk meesturen. Ik zit natuurlijk in een enorm bevoorrechte positie om dit te zeggen. Twee open calls hebben we binnengehaald. En hoewel we daar hard voor gewerkt hebben, hadden we ook een enorme hoeveelheid geluk. We zijn van verenigingen zonder feitelijke organisaties naar structureel ondersteunde instituten gegroeid, allemaal dankzij die open calls van de stad. Gent is uiteraard niet de enige stad die inzet op tijdelijke invullingen. Maar het volledig uit handen geven van een 13e-eeuws monument van die schaal en op die locatie aan een compleet nieuwe organisatie blijf ik wel verbazingwekkend vinden. Ik kan geen andere stad opnoemen die dit hiervoor deed.”

Ive Stevenheydens

Kunsthal is gesitueerd in het Caermersklooster, een plek met een lange geschiedenis. Van 1977 tot 2018 was het gebouw eigendom van de Provincie Oost-Vlaanderen, die in de zaalkerk vanaf 1998 tentoonstellingen organiseerde onder de vlag Provinciaal Cultuurcentrum Caermersklooster. Op jullie website staat Caermersklooster nog vermeld, maar het woord is doorgehaald. Hoe schudden jullie dat verleden concreet van jullie af?

Valentijn Goethals

“We dragen een erfenis die voor- en nadelen heeft. Er zijn in het Caermersklooster, met onder meer tentoonstellingen van Berlinde De Bruyckere en Ai Weiwei enorm goede dingen gebeurd. Maar op het einde werd het programma van het Caermersklooster twijfelachtig. Wanneer wij in 2018 een nieuw instituut uit de grond konden stampen, hadden wij ook een grote verantwoordelijkheid. Waar staan we voor? Waar breken we mee? Het huidige model van Kunsthal Gent is voor velen misschien radicaal of utopisch. Maar het blijft Kunst in een ‘bijzondere architecturale context’ net zoals 20 jaar terug. Maar bezoekers die na vele jaren nog eens terugkeren zijn wel verbaasd. Het contrast tussen de hedendaagse Kunsthal en het vroegere klooster is heel groot. Communicatiegewijs is dat ook niet evident. We creëren verwarring. Het zal nog wel wat tijd vragen voor ons nieuw profiel echt zal sporen.”

Ive Stevenheydens

Waarom kozen jullie voor de naam Kunsthal Gent? Volgen jullie ook het model van het Duitse Kunsthalle?

Valentijn Goethals

“Toen we het dossier bij de stad indienden hadden we er nog geen naam opgeplakt. Bewust, want zo’n naam kan erg dominant werken. Toch wilden we uiteindelijk een naam die een soort duidelijkheid met zich mee zou brengen. We hadden onze les wel geleerd na het opstarten van 019. We zijn dus geen museum. Het woord Kunsthal heeft een bepaalde uitstraling, maar is ook heel vrij. Het geeft zekerheid en we kunnen al onze experimenten blijven nastreven. Er zijn veel vormen van Kunsthallen, en met onze Endless Exhibition doen we ons eigen ding.”

'We plakken geen einddatum op onze Endless Exhibition, daar komt het op neer, zo simpel is het'

Endless Exhibition, Nina Beier, Kunsthal Gent, mei 2020, foto: Michiel De Cleene

Endless Exhibition, Kunsthal Gent, september 2021, foto: Michiel De Cleene

Bloeddonatie tijdens de zomersalon in 2021, Kunsthal Gent, foto: Lukas Neven

Ive Stevenheydens

De grondslag voor het artistieke tentoonstellingsprogramma in Kunsthal Gent is dus geïnspireerd op The Endless Exhibition, een voorstel van de Amerikaanse tentoonstellingsmaker Prem Krishnamurthy voor een ‘oneindige’ tentoonstelling die steeds verder aangroeit. Waarom kozen jullie voor dit model?

Valentijn Goethals

“Het is belangrijk om te weten dat dit een test, een puur experiment is. Krishnamurthy stelde dit voor met een hele grote zekerheid. Zijn model is een cadeau. We plakken geen einddatum op onze tentoonstellingen, daar komt het op neer, zo simpel is het. Daardoor accumuleren werken en blijven ze ook actief, net als wij. We streven langdurige samenwerkingen na met de kunstenaars die we uitnodigen. Dingen worden aangepast, discussies en overleg zijn steeds aan de orde. Op die manier hebben de kunstenaars ook een grote invloed op de werking. We kunnen drie keer per jaar een aanvulling doen, bestaande uit projecten van 15.000 euro. Dat is niet veel, maar de kunstenaars gaan er steeds helemaal voor. We zijn apetrots op de projecten van Joëlle Tuerlinckx, Jesse Jones, Martin Belou en anderen. Grote solotentoonstellingen zouden niet werken in deze lege, hoge kerk. Zijn ook economisch onhaalbaar en ecologisch oninteressant. Echter is het spectrum van de kunstwereld zo divers dat niet iedere kunstenaar functioneert binnen dit model. The Endless Exhibition mag geen gimmick zijn, we organiseren ook kleinschalige tijdelijke tentoonstellingen. Een heel groot deel van ons programma bestaat daarenboven uit ontwikkelingstrajecten van kunstenaars die zich nooit vertalen naar een tentoonstelling. Op dit moment hebben we dus zeventien tentoonstellingen lopen. We staan nu op een belangrijk punt. Gaat dit nog wel werken? We blijven kritisch en The Endless Exhibition blijft een enorme uitdaging. Het zaait verwarring, en leidt tot mooie fricties. Sommige werken zijn al voor een deel weg, zoals de constructie Crisis of Masculinity van Thomas Min en Egon Van Herreweghe, met twintigduizend kilo aan beton en staal in het midden van de kerk een bijna exacte kopie van het blauwe hek van Muscle Beach in Venice, Californië. The Endless Exhibition is een soort van ecosysteem waar werken evolueren en ook verhuizen naar andere plekken.”

Ive Stevenheydens

Hoe ga je met zo een concept als artistiek coördinator om?

Valentijn Goethals

“Het is een zoektocht. We zijn er nog met niet al te veel builen uitgekomen. Maar we leren wel. Met onze eerste opening was het eerste werk het aangehaalde Crisis of Masculinity. Dat was misschien wel een soort van fuck you naar ons toe: de kunstenaars vonden wellicht ons concept belachelijk en bouwden meteen alles vol. Je wordt je onmiddellijk wel bewust van je verantwoordelijkheid op zo een moment. Maar we zijn ervoor gegaan en opeens leek alles mogelijk. Mijn taak als coördinator is om de zaken op elkaar af te stemmen, te mediëren tussen de verschillende kunstenaars. Het doet me deugd om verschillende kunstenaars toe te voegen in dit geheel. Het is een balans die we proberen nauwkeurig uit te zetten.”

Ive Stevenheydens

Kies je dan niet precies die kunstenaar uit die nog in het geheel past?

Valentijn Goethals

“Goeie vraag. We werken nu met kunstenaars die voor de tuin kunnen werken. Daar is nog plaats en zo is de match dan gauw gemaakt. Aan de andere kant merk ik dat ik vaak een beeld in mijn hoofd heb van welk type werk een kunstenaar zal brengen, en draait dat vaak helemaal anders uit. Iedere tentoonstelling wordt de context voor de volgende en die context is constant in beweging. We nodigen ook vaak gastcuratoren uit. Of kunstenaars nodigen op hun beurt andere kunstenaars uit. En dan heb je nog de ruimtelijke interventies van Olivier Goethals die reageren op de noden van de organisatie en waar we ieder jaar aan verder bouwen… Een uitgestippeld plan op lange termijn is hier geen optie.”

'We zijn de "pleegouders" van de werken in Endless Exhibition: we hebben het beste met ze voor: we kleden ze, sturen ze naar school en als er problemen zijn nemen we contact op met de ouders'

Karel Martens' billboard designmuseum bij 019, juli 2018, foto: Michiel De Cleene

Agnieszka Kurant's billboard design museum bij 019, april 2019, foto: Michiel De Cleene

Ive Stevenheydens

In 2021 ontwikkelde Kunsthal Gent samen met TWIIID (of Twee-eiige Drieling: een juridisch en zakelijk klankbord in de kunsten) een kader voor een overeenkomst tussen Kunsthal Gent, de kunstenaars en de kunstwerken in The Endless Exhibition. Jullie contracten zijn gebaseerd op de rechtsfiguur van de pleegvoogdij.

Valentijn Goethals

“Voor een ‘eeuwigdurende’ tentoonstelling moet je constant conversaties aangaan met alle kunstenaars. Dat is best intensief. Het werk kan kapot gaan, opeens wil iemand zijn of haar werk verplaatsen, enzovoort. Daarom ontwierpen we dit contract met deze twee juristen. We zochten naar een manier om de kunstenaar vrij te kunnen laten zonder dat wij eigenaar worden van het werk. Het gaat om vertrouwen. TWIIID vond dit terug in het idee van de pleegvoogdij: we zijn niet de ‘ouders’ maar we zijn wel mede verantwoordelijk. We hebben het beste met het kunstwerk voor: we kleden het, sturen het naar school en als er problemen zijn nemen we contact op met de ouders. Op ieder moment kunnen zij dit terugroepen. Ik gebruik metaforen, maar zo gaat het dus wel in de realiteit. Hopelijk hebben andere instituten hier wat aan.”

Ive Stevenheydens

Het concept van The Endless Exhibition roept onderliggende vragen op. Vind je de meeste tijdelijke tentoonstellingen te vluchtig? Loopt de kunstwereld te veel trends en hypes achterna?

Valentijn Goethals

“Die kritiek zit zeker in Prem Krishnamurthy’s manifeste tekst. We hadden het er laatst nog over, en hij zei dat hij dit nu helemaal anders aan zou pakken – al blijft het idee van ecologie en economie hetzelfde. Krishnamurthy werd ondertussen veel milder. Zijn idee blijft positief en menselijk. We willen hiermee ons niet afzetten tegen alles en iedereen of heel grote statements maken – dat zou ik zelfs griezelig vinden. Wij hebben veel respect voor hoe andere instituten werken. Aan de andere kant zijn die er nu eenmaal, en is dit een kans om te experimenteren. Wij blijven zaken aanpassen, waardoor alles als team meer haalbaar, flexibel en leuker blijft. Dat laatste woord is toch wel erg belangrijk: we hebben deze jobs voor onszelf gecreëerd en we zitten in een luxueuze situatie. De veelheid en de schaal waar we mee bezig zijn is vaak onrealistisch, maar we moeten de stress kunnen beteugelen. Kleine dingen zijn even belangrijk als de grote verschuivingen. We willen dus vooral menselijk bezig zijn.”

Ive Stevenheydens

Hoe ga je zelf om met trends en hypes?

Valentijn Goethals

“Ik vraag me soms af of ik daar wel van bewust ben. In het ontwikkelingsprogramma – op werkdagen is Kunsthal een werkplek voor kunstenaars en artistieke organisaties – verwachten we geen fysieke output van de kunstenaars. Er is tijd en er zijn middelen. Discursief wordt ons programma bijna politiek: kunstenaars spelen vaak sterk op thema’s die leven in de maatschappij. Zijn dat trends? Wij kiezen de mensen die daaraan bijdragen deels uit een open call, dus vanuit een breed scala aan kunstenaars die interesse hebben om binnen onze context met hun ideeën aan de slag te gaan. En zij hebben natuurlijk ook weer een invloed op de organisatie.”

Ive Stevenheydens

Hoe bepaalt je achtergrond als creatief persoon je werk als curator en artistiek coördinator?

Valentijn Goethals

“Ik heb geen kunsthistorische opleiding en ik heb nooit iets als Curatorial Studies gevolgd. Alles is spontaan gegroeid en ik draai op een hands-on mentaliteit. Misschien denk ik nog steeds als grafisch ontwerper: ik zie alles als een samenwerking, een systeem dat het werk steeds zal vervormen en vertalen naar iets nieuws. Ik ben vaak erg slecht voor het ego van een kunstenaar. En 019 als organisatie al helemaal. Waar begint het werk van een kunstenaar die we uitnodigen en waar het profiel van de organisaties die we runnen? Het zijn vragen die me enorm bezighouden en inspireren omdat ik denk dat de dingen vaak niet zo eenvoudig zijn als hoe de kunstwereld zichzelf voor wil stellen. Het concept van een white cube waarbinnen een curator die kunstenaars uitnodigt and that’s it is romantisch en problematisch. Een vormgever die een slechte poster maakt of een architect die de boel niet goed uittekent heeft eveneens een grote invloed op de tentoonstelling. Ook productiemensen hebben meer invloed dan iemand soms zou denken. Tegen die achtergrond vind ik mijn rol als curator heel flou.”

Ive Stevenheydens

Jullie zetten in beide organisaties erg veel in op collectiviteit en samenwerking. Vind je het ‘klassieke’ model – directeur, curator, kunstenaar enzovoort – verouderd?

Valentijn Goethals

“Ik denk niet dat we dat model willen ondermijnen. Zeker niet. Mocht 019 een cleane, witte loods zijn en mochten we in Kunsthal in elke muur een gat kunnen boren en over veel meer budget beschikken, zouden we gegarandeerd anders bezig zijn. Onze manier van werken stamt van een nood om veel te willen doen, plus veel beperkingen te ondervinden. In onze situatie werkt dat ‘klassieke’ model dus niet. In ons team waar mensen parttime werken doch in hun hoofd fulltime bezig zijn, zou het niet respectvol zijn om iedereen op een bepaalde post te zetten. De samenleving is complex en de trajecten zijn lang en we willen inspelen op die specifieke contexten. Die omkadering vind ik al even belangrijk als het werk zelf. Ik merk ook bij veel kunstenaars een openheid hiervoor. Zo ontstaan er erg mooie conversaties.”

'Moet ik een rol toe-eigenen? Ik heb daar echt geen nood aan, ik wil eerder goesting geven aan mensen die in een minder aangename positie zitten dan die van een curator'

Screensaver tentoonstelling bij Kunsthal Gent (gecureerd door ORG), foto: Michiel De Cleene

Reservoir in 019, september 2020, foto: Michiel De Cleene

Ive Stevenheydens

In hoeverre laat je je ego achterwege?

Valentijn Goethals

“Er is werk dat moet gebeuren, en ik werk in kleine organisaties. Ik ben de persoon die tien minuten voor de opening nog gaat checken of alles in orde is – tot de toiletten toe. Wanneer ik in moet grijpen, doe ik dat gewoon. Vuil werk bestaat niet, en iedereen in het team doet wat nodig is om tot een goede tentoonstelling of een geslaagde opening te komen. Ik win hier veel mee: beide organisaties staan op het niveau van mijn job. Terwijl ik dit vroeger deed als hobby of een passie. Ik wil daarom geen credits claimen of een heel duidelijke positie innemen. Mezelf als curator bestempelen mag misschien wel helderheid brengen. Maar het creëert ook een conservatieve structuur. Wat willen we precies doen? Moeten we daarvoor een rol toe-eigenen? Ik heb daar echt geen nood aan, ik wil goesting geven aan mensen die in een minder aangename positie zitten dan die van een curator. Anders wordt de mening van de productie-verantwoordelijke opeens minder belangrijk. Hetzelfde geldt voor de personen die het zakelijk opvolgen. Hierin een hiërarchie aanbrengen is gewoon geen optie. Ook mensen die stage lopen zijn belangrijk en wil ik liever een gelijkwaardige positie toebedelen. Zo voelen ze zich meer betrokken en kunnen ze doorgroeien in de organisatie en zo leren wij ook bij.”

Ive Stevenheydens

Zowel 019 als Kunsthal, en ook jij, werken interdisciplinair. Zie je tussen de disciplines het publiek meer doorstromen?

Valentijn Goethals

“Goh. Elk ding heeft nog altijd zijn eigen publiek. Dat zie je ook binnen tentoonstellingen. We zijn er altijd verbaasd over, het is een topic waar we op openingen altijd over praten: ‘vanavond is het zo’n publiek!’ Naar een zomerproject met buitenperformances komen bijvoorbeeld weer heel andere mensen dan naar een klassieker programma. Er bestaat wel een kleine Gentse kunstscene, en in Kunsthal hosten we heel veel andere organisaties. Die krijgen van ons het volledige vertrouwen en de vrijheid. Zo heeft Art Cinema OFFoff onderdak bij ons, iets wat weer andere bezoekers trekt. Maar wie naar het toilet gaat tijdens een filmvoorstelling, zal geconfronteerd worden met het beeldend werk van Nina Beier. Langzaam komt het publiek in aanraking met een steeds diverser aanbod. Tegelijkertijd is het natuurlijk zo dat elke kunstenaar zijn of haar eigen publiek meebrengt.

Ive Stevenheydens

De buurt in de Gentse haven is sterk gegentrificeerd. Ondertussen kwamen en gingen verschillende kunstinitiatieven. Ze maakten plaats voor appartementen, winkels en kantoorruimtes. Wordt kunstorganisatie 019 ook ingezet als gentrificatie-tool?

Valentijn Goethals

“Het is een win-winsituatie, voor de stad voor ons als organisatie. Onze attitude was underground, maar ik heb helemaal niet het gevoel dat we ons tegen de stad moeten afzetten. We krijgen meer dan waar we ooit van konden dromen. Aan de andere kant zijn wij een vreemde organisatie die niet of moeilijk te instrumentaliseren valt. We hebben een invloed op de buurt, maar we zijn ook ongrijpbaar. We zijn medeplichtig aan het verhaal dat zich in de stad afspeelt. We creëren samen met de kunstenaars ambetante situaties. En dat is misschien wat de stad Gent wil hebben! Het is een heel duale situatie. We zijn constant in evolutie. We kunnen niet terugkeren naar waar we ooit vandaan kwamen.”

DIT IS DEEL 4 IN EEN INTERVIEWREEKS DIE IVE STEVENHEYDENS VOERT MET SMAAKMAKERS UIT DE BELGISCHE KUNSTWERELD. DEEL 1 WAS GEWIJD AAN ELEN BRAGA, DEEL 2 AAN MELAT GEBEYAW NIGUSSIE EN SOFIA DATI EN DEEL 3 AAN WING LAM KWOK EN HARLAN LEVEY 

Recente artikelen