metropolis m

RADIUS voor de verbouwing, foto Amy van Leiden

Alsof het gebouw erop is uitgekozen. Op 8 mei, tijdens een wederom recordrijp regenloos voorjaar, opent in een oude kurkdroge watertoren in Delft het kunstcentrum RADIUS dat zich gaat wijden aan de verhouding van kunst en ecologie. Lena van Tijen sprak met directeur Niekolaas Johannes Lekkerkerk over zijn plannen en diepe wens om de grenslijnen tussen natuur en cultuur definitief te beslechten.

Al vanaf de oprit is te zien dat verbouwen en opbouwen hand in hand gaan bij RADIUS. Het is dinsdag 3 mei, vijf dagen voor de opening van het Centrum voor Hedendaagse Kunst en Ecologie in Delft. Een graafmachine verplaatst aarde rondom de watertoren in de Nieuwe Plantage buurt. Vanaf aanstaande zaterdag zullen hier het pomphuis en bijbehorend waterbassin dienstdoen als tentoonstellingsruimte. Verderop, in de tuin van het rijksmonument, wordt grind geharkt. Binnenin het pomphuis stapelen kunstwerken en bouwmaterialen zich op. In het ondergelegen waterbassin leggen kunstenaars en werklieden nog een laatste, of voorlaatste, hand aan hun werk. 

Het tumult lijkt oprichter en directeur Niekolaas Johannes Lekkerkerk niet te deren. Goedgemutsts en met kaplaarzen aan treedt hij mij tegemoet. De opening van RADIUS stond eigenlijk vier maanden eerder gepland, maar door de toezegging van een bouwvergunning is deze uitgesteld en valt nu alles samen. ‘Liggen jullie nog op schema?’, vraag ik. Het is een vraag die de meeste verbouwers vrezen maar Lekkerkerk beatwoordt hem met een opgetogen ‘Ja hoor’. Hij is wel wat gewend. Als artistiek directeur van POPPOSITIONS in Brussel, waar veel van locatie gewisseld werd, moest hij meermaals roeien met de riemen die hem werden aangereikt en bleek er, bij nadere inspecties, ook wel eens iets aan een roeispaan te mankeren: ‘Hier heb je een oude bramendoosjesfabriek’, geeft hij als voorbeeld, ‘en dan was het een ruimte zonder elektriciteit en met betonrot.’

Lekkerkerk gaat mij voor de watertoren in. Het moderne trappenhuis dat ons naar boven leidt werd in 2006 ontworpen door Ana Rocha die destijds actief was bij het Delftse architectenbureau Mecanoo. Onderweg stoppen we bij twee cirkelvormige kamers met op de deur een letter uit het Griekse alfabet. De eerste kamer op onze route is de vergaderruimte van RADIUS, in de tweede zullen in de toekomst kleine presentaties en leesgroepen worden gehouden. Eenmaal boven, in een ronde ruimte met bar, beginnen wij ons gesprek op afstand van het verbouw- en opbouwrumoer.

Voor de oprichting van RADIUS was de in Delft geboren en getogen Lekkerkerk van 2019 tot 2021 mededirecteur van het Rotterdamse A Tale of a Tub. Toen zijn ouders in november 2020 het watertorencomplex kochten ging hij uit interesse mee en besefte dat zij goud in handen hadden: ‘Als iemand die al vijftien jaar meedraait en een beetje de typologie van het Nederlandse kunstbestel en het type ruimtes die er voorhanden zijn kent wist ik gelijk: dit is zo’n waarachtige plek. Het is eigenlijk een zacht gezongen uitnodiging tot het realiseren van een tentoonstellingsruimte.’ Om belangenverstrengeling te voorkomen richtte Lekkerkerk een stichting en een raad van toezicht op waarmee hij de ruimte nu van zijn ouders huurt.  

Niekolaas Johannes Lekkerkerk met medewerkers in de toekomstige expositieruimte

Expositieruimte in aanbouw

De afgewerkte expositieruimte

De keuze om de overstap van Rotterdam naar Delft te maken was een gemakkelijke voor Lekkerkerk. Vóór zijn directeurschap bij A Tale of a Tub werkte hij al meer dan tien jaar als zelfstandige: ‘Als je freelancer bent dan loopt je energie op gegeven moment dun. Eerst verdedig je dat heel erg, zo van: ik wil mijn praktijk niet binden aan een bepaalde plek, na een jaar of zeven acht in die strijd van precariteit begint vastigheid opeens heel erg te lonken.’ Het opbouwen van bestaanszekerheid was Lekkerkerk bij A Tale of a Tub ook al in zekere mate gelukt maar het pomphuis in Delft had daarnaast ook nog een andere aantrekkingskracht: de mogelijk om zijn praktijk verder toe te spitsen.

Al bij voorgaande tentoonstellingen die hij in A Tale of a Tub cureerde kwam Lekkerkerks belangstelling voor ecologie en het Antropoceen naar voren. Bij RADIUS koos hij ervoor nog een stapje veder te gaan door het woord ecologie op te nemen in de naam van het kunstcentrum. Hiermee is klimaat niet slechts een onderwerp dat incidenteel wordt aangesneden maar een intrinsiek onderdeel van RADIUS: ‘Ik denk dat het klimaatregiem waarin wij leven een permanente plek van aandacht nodig heeft in onze samenleving. Een platformstructuur waarbinnen we op allerlei manieren kunnen werken aan systeemverandering waarbinnen je nog verschillende attitudes hebt zoals grensdenken en consumentenactivisme […] Ik geloof heel sterk in activisme als medium, omdat sommige dingen op de korte termijn acuut verandert moeten worden, denk ik dat je dat goed kan inzetten. Maar ik denk ook dat je met een eenmalig concert of manifestatie eigenlijk als champignons de grond uit schiet en dat er ook plekken moeten zijn waar dit [klimaatvraagstukken red.] een constante waarde wordt.’ 

Om klimaatproblematiek het hoofd te bieden wordt er bij RADIUS niet alleen teruggegrepen op kunst maar ook op wetenschap. Volgens Lekkerkerk is er bij het kunstcentrum sprake van een gelijke voet. De kunstenaar wordt niet ingezet als mondstuk voor de wetenschap net als dat de wetenschapper niet wordt gevraagd om te esthetiseren of te versimpelen. Lekkerkerk is niet van plan wetenschappelijk onderzoek tentoon te stellen maar om nadruk te leggen op de discursieve verhouding tussen de disciplines. Daarbij is hij zich ervan bewust dat zowel kunst als klimaat, in de volksmond, vaak opgevolgd worden door de woorden moeilijk en elitair. Op de vraag of Lekkerkerk met RADIUS toegankelijk wil zijn voor een groot publiek antwoord hij: ‘Je hebt van die platitudes zoals preken voor eigen parochie, maar ik denk als je in die parochie banken kan bijplaatsen in je koor, als je parochie groeit, dan is dat alleen maar belangrijker voor het onderwerp waar wij mee bezig zijn.’

‘Ik denk dat het klimaatregiem waarin wij leven een permanente plek van aandacht nodig heeft in onze samenleving'

De watertoren van buiten

Verbouwing RADIUS

Binnen het eerste jaarprogramma van RADIUS, Benedenwereld, gebeuren zes dingen: vier groepstentoonstelling en twee solotentoonstellingen. De titel van het programma is ontleed aan het gelijknamige boek van Robert Macfarlane: ‘Het is letterlijk omdat wij ook op een ondergrondse locaties zitten en figuurlijk vind ik het interessant in een tijd waarin allerlei multimiljonairs andere planeten willen koloniseren om het leven te beproeven in plaats van aandacht te besteden aan hoe we het leven op aarde kunnen bestendigen, aan wat er eigenlijk onder onze voeten gebeurt.’ Deze Staying-with-the-Trouble-mentaliteit, om in de woorden van Donna Haraway te spreken, wil Lekkerkerk ook doortrekken in het jaarprogramma van 2023 waarin RADIUS zich gaat richten op Naturecultures, de hardnekkige scheidslijnen die worden getrokken tussen natuur en cultuur.

Na ons gesprek neemt Lekkerkerk mij mee naar beneden, helemaal naar beneden, de onderwereld in waar zich de contouren van Emotions are Oceans beginnen af te tekenen. Tijdens deze openingstentoonstelling zal het werk van negentien kunstenaars worden getoond. Het thema, wereldwijde watercrises, sluit zowel aan bij het gedachtegoed van RADIUS als bij de architectuur van het voormalige waterbassin. De drie concentrische cirkels waaruit de ruimte bestaat doen denken aan een Richard Serra sculptuur. De vloer is geëgaliseerd met gegoten beton, op het plafond zit een moslaag van grijs geluiddempend schuim en op de muren zit, net als bij een echte Serra, een sedimentatie laag. Op ongeveer een halve meter boven de grond bevindt zich een brede richel waar, in de tijd dat het bassin nog gevuld was, mensen overheen konden lopen bij hoog water. Nu is het een bank en presentatieplateau. Hoewel de ruimte nog vrijwel leeg is, is het nu al een belevenis om je erin te bewegen. Over een kleine vijf dagen staan hier de werken van negentien predikers die ongetwijfeld weten hoe zij kerkbanken moeten vullen, het is nu afwachten hoeveel stoelen er moeten worden bijgezet.  

Emotions are Oceans, Radius Centrum voor kunst en Ecologie, 8.5 t/m 26.6.2022 MEER INFO

Deelnemende kunstenaars:
Ursula Biemann, Carolina Caycedo, Marjolijn Dijkman & Toril Johannessen, Xandra van der Eijk, Denise Ferreira da Silva & Arjuna Neuman, Sami Hammana, Lukas Marxt, Josèfa Ntjam, Alice dos Reis, Himali Singh Soin, Riikka Tauriainen & Paloma Ayala & Anne-Laure Franchette, Susanne M. Winterling / The Kalpana, Müge Yilmaz 

Lena van Tijen

is schrijver

Recente artikelen