metropolis m

Dead Darlings #14 – From Stage-fright to Limelight, 2022, Heimathafen Theater in Berlijn, foto: Nick Grossmann

Met tweeënhalf jaar pandemie achter de rug is het de vraag hoe het met de kleinere kunstinitiatieven is gesteld. Hoe gaat het met ze? Hebben ze weten te overleven? In twee bijeenkomsten maken we de balans op. Lotte van Geijn doet verslag. Vandaag met The BalconyPeach, Dead Darlings,lxhxbManifold Books en MMIO.

Begin april trotseerden vertegenwoordigers van veertien micro-kunstinitiatieven de natte sneeuw om bijeen te komen in het kantoor van Metropolis M in een voormalig klooster in het centrum van Utrecht. Ze zijn uitgenodigd naar aanleiding van de eerdere Micro Art Initiatieven-reeks en het daaropvolgende onderzoek, waaruit bleek dat er enorme behoefte was om elkaar eens te treffen. Dat gebeurde namelijk niet: de initiatieven zitten vaak op een eiland, ze werken zich het schompes en hebben geen tijd om hun collega’s te volgen, die vaak in andere steden gevestigd zijn. Metropolis M brengt ze hier bijeen voor een goed gesprek, om elkaar beter te leren kennen en van elkaar te horen wat er speelt. Deze initiatieven zijn nu eenmaal sterk lokaal georiënteerd, en tussen twee steden kan een wereld van verschil zitten.

Voor de eerste informele bijeenkomst begin april werden Arthur Cordier van The Balcony in Den Haag, Ghislain Amar van Peach in Rotterdam, Tania Theodorou van Dead Darlings in Amsterdam, Guus van der Velden van galerie lxhxb in Eindhoven, Maartje Fliervoet van Manifold Books Amsterdam en Gilly van Zanten van MMIO in Amsterdam, uitgenodigd. 

Het publiek op afstand

Opvallend is dat alle initiatieven niet stil hebben gezeten, ondanks de vele opvolgende lockdowns en beperkingen. De meeste hebben gewoon een programma gedraaid, zij het in andere vorm dan anders. Corona heeft uiteraard wel degelijk invloed gehad. Niet alleen omdat er minder te doen viel, ook omdat er gezocht moest worden naar alternatieve manieren om zichtbaar te zijn. Tania van Dead Darlings vertelt over de online veilingen die ze zijn begonnen. Onder normale omstandigheden organiseert Dead Darlings anonieme kunstveilingen, waar altijd veel mensen op af komen. De veilingen van Dead Darlings zijn erop gericht een breed en groot publiek van potentiële kopers bijeen te brengen, het veilen van de kunstwerken is een performatieve happening. Vanzelfsprekend waren dit soort evenementen helemaal niet mogelijk tijdens corona. Wat was er nog wel mogelijk zonder publiek en hoe konden ze het toch interessant houden? De online veilingen waren ongekend populair en trokken meer bezoekers die meer geld uitgaven, waardoor Dead Darlings weer meer kunstwerken kon aanbieden. Toch is de switch naar online geen blijvende verandering. Tania vertelt enthousiast over de internationale netwerken die ze bezig zijn op te zetten. Er komen veilingen in meerdere steden, ook internationaal, te beginnen in Berlijn, die inmiddels heeft plaatsgevonden.

Dead Darlings #14 – From Stage-fright to Limelight, 2022, Heimathafen Theater in Berlijn, foto: Nick Grossmann

Dead Darlings #14 – From Stage-fright to Limelight, 2022, Heimathafen Theater in Berlijn, foto: Nick Grossmann

Dead Darlings #14 – From Stage-fright to Limelight, 2022, Heimathafen Theater in Berlijn, foto: Nick Grossmann

Persoonlijk contact met het publiek is iets wat meerdere initiatieven erg gemist hebben, terwijl het zo’n cruciaal onderdeel kan zijn van het initiatief. ‘Intimiteit is essentieel’, zegt Maartje van Manifold Books. Ze biedt expres geen of een minimale hoeveelheid aan gedrukte informatie aan, om te kijken of er een gesprek op gang kan komen wanneer het publiek op bezoek komt. Het liefst spreekt ze elke bezoeker persoonlijk aan. Maartje beschouwt het publiek niet als consument maar als wederkerige partij die serieus genomen moet worden. Deze aanpak werpt zijn vruchten af. Tijdens een vorige expositie bij Manifold Books wist een bezoeker haar meer te vertellen over de achtergrond van de exposerende kunstenaar dan ze zelf wist. Dat neemt ze dan weer mee voor het volgende publiek.

Guus van der Velden die in Eindhoven lxhxb runt, ervaart juist het omgekeerde. Wat hem betreft mag er best wat afstand bestaan tussen het werk, het publiek en de tentoonstellingsplek. Het liefst is hij onzichtbaar als het publiek binnenkomt. Zijn galerie blijkt tegelijkertijd een direct slachtoffer van de pandemie. Hij ging open kort voor de eerste lockdown, en besloot tegen het einde van de meest recente lockdown zijn initiatief op een andere manier voort te zetten. Guus gaat reizen, om te beginnen naar een Toscaanse schuur waar hij een werk van de kunstenaar Jean-Luc Moulène tentoon zal stellen. Veel publiek verwacht hij er niet, maar iedereen is welkom. Zijn schoonfamilie die in de buurt woont zullen het bezoek graag binnen laten.

Publiek en privé

De domeinen van privé en publiek vloeien vaker dan eens in elkaar over bij de kleinere kunstinitiatieven. Zo is Peach in Rotterdam ook het woonhuis van initiatiefnemer Ghislain en is de ruimte van Manifold Books tevens het eigen atelier van oprichter Maartje. Voelt het soms niet invasief, die dubbele functie van ruimte? Sommigen hebben daar meer moeite mee dan anderen, en houdingen daartegenover veranderen ook met meer ervaring of wisselende omstandigheden. Waar iedereen het over eens is, is dat het delen van privé en publiek binnen één ruimte het lastiger kan maken om paal en perk te stellen aan het werk. Maar er zitten ook bijzondere voordelen aan. Maartje vertelt over de bijzondere kunstwerken uit het buitenland of uit bijzondere collecties, die ze laat overkomen om tentoon te stellen bij Manifold Books. Omdat expositieruimte en atelier dezelfde ruimte delen, hangen de tentoongestelde werken dus ook meteen in haar eigen atelier.

Guus van der Velden, plattegrond van lxhxb met daarop de plaatsing van de werken getoond tijdens 6 tentoonstellingen op de eerste locatie.

Guus van der Velden, plattegrond van lxhxb met daarop de plaatsing van de werken getoond tijdens 6 tentoonstellingen op de eerste locatie.

Het gesprek gaat verder over de balans tussen werk en privé. Arthur van The Balcony beaamt dat het lastig is om een balans te vinden tussen de eigen kunstpraktijk, het runnen van een initiatief, het hebben van een bijbaantje en, niet geheel onbelangrijk, het onderhouden van een privéleven. Voor Guus was het de belangrijkste reden om de fysieke ruimte van zijn galerie lxhxb op te heffen. Het brak hem op dat het hem nooit met rust liet, maar hij benadrukt dat geld niet het voornaamste probleem was. Alle andere vertegenwoordigers beamen dat het runnen van een initiatief vooral heel veel tijd van je vergt.

Ook hebben niet alle initiatiefnemers de luxe om er niet iets naast te moeten doen. Een veelgehoorde oplossing is om niet alleen verder te gaan en een collectief te vormen, om zo de druk te verminderen en de taken te verdelen. Waar het voor Guus duidelijk is dat de galerie geen onderdeel vormt van zijn kunstpraktijk, ziet Tania daarin juist de oplossing. Na meer dan tien jaar ervaring heeft ze geaccepteerd dat de verschillende dingen die ze doet in elkaar overvloeien. ‘Ik probeer het werk plezierig te maken, en het plezier werk. Want wat zijn de condities die je kunstpraktijk vormen? Wat je een bijbaan kan noemen is tegelijkertijd ook vaak een inspiratiebron. Uiteindelijk is het allemaal een labor of love.’

Onderdeel of verlengde van de eigen kunstpraktijk, feit blijft dat de kleinere kunstinitiatieven dicht op de kunstenaars staan die het initiëren. Toch identificeren de meesten zich niet met het woord curator, maar wordt de term ‘faciliteren’ meermaals genoemd. Cureren wordt geassocieerd met het vertellen van wat men zou moeten zien, het formuleren van een dwingend verhaal. Het articuleren van wat er te zien is wordt benadrukt als saai. Veel kunstinitiatieven ageren ook tegen politieke agenda’s voor de kunst: kunst moet juist betekenisvol zijn, behulpzaam, oplossingsgericht, sociaal geëngageerd.

Hoewel de initiatieven veel voor hun buurt kunnen betekenen, zien ze hun taak niet als het opdringen van kunst. Vaker wordt genoemd dat de initiatieven iets willen doen voor de sociale gemeenschap. De oprecht onderzoekende houding die ze hierbij aannemen is niet te verwarren met naïviteit, maar is een bewuste keuze.

Financiële middelen

Iets dat opvalt tijdens deze bijeenkomst is dat er vaak eigen geld in het initiatief wordt gestoken voordat het, in meer of mindere mate, tijdelijke subsidies kan ontvangen. Voor Guus was de onafhankelijkheid die eigen financiële middelen met zich meebrengen juist de belangrijkste reden om zijn initiatief een galerie te laten zijn. Door onafhankelijk te blijven van subsidies, kon hij vrij blijven van bureaucratie en behield hij de vrijheid om bijvoorbeeld te stoppen wanneer hij dat nodig achtte.

Zonder uitzondering beamen alle initiatieven dat ze altijd vergoedingen aan kunstenaars hebben betaald, desnoods uit eigen zak. Voor de meesten is dit vanzelfsprekend. Ghislain: ‘Ik behandel anderen zoals ik ook zelf behandeld zou willen worden.’ Als het de initiatieven achteraf pas lukt om gemeentelijke, landelijke of publieke subsidies binnen te slepen, worden werkzaamheden soms met terugwerkende kracht alsnog uitgekeerd. Zelfs met de kleinst mogelijke budgetten lijkt deze onderstroom van de Nederlandse kunstwereld zich nog het meest aan het morele kompas te committeren, veel meer dan het gemiddelde instituut in Nederland. Hoe groter het instituut, hoe kleiner het budget voor de kunstenaars, zo lijkt het soms. Maar er wordt ook beaamd dat er soms een solidariteitsprobleem is: er is weinig onderhandelingspoot om op te staan als er ook altijd een kunstenaar is die zijn diensten aanbied voor minder geld of zelfs geld wil bijleggen.

The Balcony, tentoonstelling The Promise of Ruin(s), 2022, met werk van Minsook Kang, Eva Pel and Martha Rosler.

The Balcony, tentoonstelling The Promise of Ruin(s), 2022, met werk van Minsook Kang, Eva Pel and Martha Rosler.

Er klinkt kritiek op het Mondriaan Fonds die kleinere kunstinitiatieven wel positief beoordeelt maar vervolgens geen subsidie toekent omdat het totale budget ontoereikend is. Er heerst ook ergernis over het feit dat de initiatieven niet goed weten bij wie aan te kloppen, ze kennen de mensen niet persoonlijk, weten niet wie er in het fonds over hen oordeelt, en betwijfelen of er ooit wel eens iemand langs is geweest. Het maakt dat sommigen de indruk hebben dat er over hen wordt geoordeeld zonder grondige kennis van zaken. Over het algemeen zouden alle aanwezigen het toejuichen als de fondsen persoonlijker zouden worden, zich kenbaar zouden maken en zich vaker zouden laten zien.

Sommige initiatieven vermijden dan ook de fondsen en kiezen voor een alternatieve aanpak. The Balcony maakte van hun fondsaanvraag een breed toepasbaar object, door het in 2020 twee weken lang op hun website te publiceren. De aanvraag vergde zoveel toewijding dat het beschouwd werd als een kunstwerk op zichzelf waarin veel tijd is gestoken om hun visie duidelijk te maken.

Een aantal van de aanwezige initiatieven benadrukt dat als er meer budget beschikbaar zou zijn, ze ook meer gebruik zouden willen maken van andere communicatiekanalen, zoals bijvoorbeeld gedrukte of online advertenties. Netwerken groeien wel, maar het is een langzaam proces. Er worden wel connecties gelegd door middel van de kunstenaars die ze tonen, maillijsten en het eigen netwerk, maar het doorbreken van de eigen bubbel kost veel moeite en tijd. Alleen het artistiek inhoudelijk runnen van een initiatief is eigenlijk al een fulltime baan, het managen van de PR komt daar nog bovenop.

Guus is een van de weinigen die wel geld vrijmaakte voor advertenties. Hij bevestigt dat hij daarmee een nieuw publiek wist te bereiken. Hoewel veel andere initiatieven bevestigen dat het internet een gratis promotieplek is, worden de sociale media over het algemeen vooral gezien als een onprettige omgeving om je tijd in te investeren. In Den Haag zijn een aantal initiatieven bezig met het opzetten van een website om de kleinere initiatieven in kaart te brengen en meer zichtbaarheid te creëren. Het idee wordt geopperd dat dit ook landelijk een goed idee zou kunnen zijn.

De middag loopt op een eind. Het wordt duidelijk dat de kleinere kunstinitiatieven ook onder de huidige omstandigheden nog altijd reflecteren op wat er om hen heen gebeurt en daarbinnen juist op zoek gaan naar de mogelijkheden. Het blijft lastig navigeren tussen de verschillende tijdrovende taken, posities en verplichtingen, maar opvallend is dat de ambities er niet minder om worden. Juist de kleine kunstinitiatieven tonen zich nog altijd strijdbaar, solidair en positief.

DIt is het eerste deel van een tweedelig verslag van de bijeenkomsten met in totaal veertien Micro-inititieven. Meer informatie over de micro-initiatieven, wie ze zijn en wat ze doen, is te vinden op de websites:

The Balcony, Den Haag

Peach, Rotterdam

Dead Darlings, Amsterdam

lxhxb, Eindhoven

Manifold Books, Amsterdam

MMIO, Amsterdam

Lotte van Geijn

is beeldend kunstenaar en schrijver

Recente artikelen