metropolis m

Taring Padi

Documenta Fifteen laat een golf van optimisme stromen door Kassel. De aanwezige internationale kunstwereld toont zich verrukt.

Waar te beginnen? Liever niet zoals de FAZ dit weekend, die de zondageditie opent met een paginagroot stuk over de de kwestie die de gemoederen al maanden bezig houdt: het onterechte verwijt van antisemitisme aan ruangrupa. De discussie, aangewakkerd door ongegronde beweringen van een of ander individu op een kleine Kasselse blog, zorgt al maanden voor een geagiteerd debat dat veel weg heeft van een poging documenta fifteen vooraf te beschadigen. De kwaadaardige campagne tegen ruangrupa leidde afgelopen zaterdag tot een piepkleine demonstratie van een handvol pro-Israëldemonstranten en een aan de hetze gerelateerde openingsspeech van Bundespresident Steinmeier, die ook niet in staat lijkt feit en fictie te scheiden, waarop opnieuw allerlei Duitse media erop doken.

Dan toch liever beginnen met het succes van de tentoonstelling zelf, die kraakhelder is in haar bedoelingen en overtuigt op een manier die ik nog niet vaak heb meegemaakt in Kassel. Vrijwel iedereen die ik er spreek is enthousiast.

Deze tentoonstelling biedt niets minder dan een regime change, door het kunstdiscours van het globale noorden, met de daaraan klevende financiële belangen van de internationale kunstmarkt, compleet te negeren. In Kassel geen parade van aanstormende sterren, zoals gebruikelijk op grote tentoonstellingen, maar een kritiek op die markt en zijn manier van opereren. ruangrupa keert zich vooral tegen de elitaire processen die de markt in stand houdt, zijn jacht op geld door de selectie tot norm te maken, de uitzondering tot regel. Het collectief uit Jakarta daarentegen opereert nadrukkelijk inclusief. Iedereen is welkom in Kassel. En iedereen voelt zich er ook welkom. 

Het is een editie die daarmee niet alleen het (westerse) denken over de inrichting van de kunstwereld bekritiseert maar er ook een alternatief tegenover wil stellen. ruangrupa doet in Kassel niet anders dan wat het altijd al deed, maar beter, radicaler, overtuigender. Het verkondigt een visie op de kunst die uitwisseling promoot, gelijkwaardigheid, zorg voor elkaar, openheid en duurzaamheid. Collectieve praktijken staan centraal die we tot nu alleen van kleine plekken in de kunst kennen, maar hier worden gepresenteerd op een schaal die uiteindelijk duizenden deelnemende kunstenaars toelaat. Er wordt beloofd dat wat er nu te zien en beleven is voortdurend gaat veranderen – nog even afwachten of dat ook gaat gebeuren. 

De samenstelling is grotendeels uitbesteed aan de deelnemende collectieven, die in gemeenschappelijkheid tot deze uitkomst zijn gekomen, tijdens massale zoomvergaderingen. Dat alles gebeurde uiteraard binnen een complex krachtenveld met een nu en dan iets te bemoeizuchtige moederorganisatie (de organiserende documenta GmbH), maar toch relatief autonoom – al vang ik ook wel wat gemopper op. Elk collectief heeft grote vrijheden gehad en een eigen vrij te besteden budget.

Richard Bell

El Warcha

Gudskul

En het werkt. De collectieven brengen ondanks de soms triest stemmende inhoud van de werken een plezier en geloof in de kunst met zich mee die aanstekelijk blijken. Hoe het komt dat het zo goed werkt is onderwerp van analyse (daar mogen anderen over gaan schrijven op deze website, die wellicht deze mening ook niet delen), maar de toon en het karakter van deze documenta worden door iedereen die ik sprak verwelkomd. De generositeit naar elkaar en het publiek laat een tentoonstelling ontstaan die je niet wil verlaten, waar je liever alle honderd dagen blijft hangen om zoveel mogelijk van mee te maken.

Dat zit hem niet alleen in de open manier van samenstellen, maar ook in de enscenering waar zich de sturende hand van ruangrupa laat vermoeden. Er zijn volgens hun geloof in nongkrong (lees Kerstin Winking in de nieuwe Metropolis M over deze typisch Indonesische methode) overal hangplekken gecreëerd om maar met de deelnemers en elkaar in gesprek te raken. Het geeft aan het geheel een prettig rommelige inrichting, die in niets lijkt op de steile en koele kunstsfeer die je normaal in tentoonstellingen aantreft. Op de binnenplaats van het Fridericianum is een grote openluchtkeuken waar de ruangrupaleden en hun vrienden met elkaar eten. In het hoofdgebouw zijn zelfs tientallen slaapplaatsen ingericht, zodat Fridericianum een groot Gudskul is geworden (de eigen locatie van ruangrupa in Jakarta).

De generositeit naar elkaar en het publiek laat een tentoonstelling ontstaan die je niet wil verlaten, waar je liever alle honderd dagen blijft hangen om zoveel mogelijk van mee te maken

Fondation Festival sur le Niger

Fondation Festival sur le Niger

Fondation Festival sur le Niger

Jatiwangi art Factory

Toch is deze bij ruangrupa te verwachten versocialisering van het kunsttraject niet alles overheersend. Deze documenta biedt meerdere versies van zichzelf, je kunt er op allerlei manieren doorheen. Zo is er verdeeld over alle locaties evenzeer een ‘old school’-megatentoonstelling te bezoeken met werken van kunstenaars, veelal speciale documenta fifteen-producties, die in de komende jaren vermoedelijk in talloze andere exposities gaan opduiken. Deze veelal jonge kunstenaars zijn bij het grote publiek misschien onbekend, maar hier en daar erkende talenten die al langer flink aan de weg timmeren (in het nieuwe nummer van Metropolis M bespreken we er een paar). Hun werk sluit doorgaans aan bij de behandelde thema’s per locatie.

Saodit Ismailova

Nhà Sàn Collective

Amol K Patil

Siwa Platforme - L'Economat at Redeyef

Daarnaast doet deze documenta iets anders, het zet accenten die niet eerder in tentoonstellingen op deze schaal gezet zijn. Het is bijvoorbeeld een zeer kindvriendelijke tentoonstelling, met op elke grote locatie een soort kinderopvang die verzorgd is door kunstenaars. Het is een zeer inclusieve tentoonstelling met professionals naast amateurs van alle gezindten en identiteiten uit alle hoeken en gaten van de wereld. Er is gewerkt aan de algemene toegankelijkheid, die ook helder staat verantwoord in de begeleidende folders. Er is een speciaal aanbod voor mensen die behoefte hebben aan eenvoudiger gestelde voorlichting, er zijn graphic novels en kinderboeken uitgebracht. Centraal in de Documentahalle is een grote drukkerij waar komende honderd dagen nog heel veel meer speciaal drukwerk verzorgd gaat worden. Meer beschouwende bijdragen laten nog op zich wachten. Al is er wel alvast een bundel verhalen van over de hele wereld.

Een van de belangrijkere narratieven van deze tentoonstelling is gewijd aan kleine gemeenschappen. Er passeert een heel scala aan volkeren en gemeenschappen waarover uitgebreid verteld wordt. Of beter gezongen, want het is opvallend hoe deze tentoonstelling zich bijna als een musical aan je ontvouwt. Veel van die liederen die je op elke locatie wel tegenkomt gaan over het leven in die gemeenschappen, hun tradities, hun taal en cultuur. Ze bieden ontroerende registraties van een orale geschiedenis van soms honderden jaren oud. In andere werken wordt die cultuur niet bezongen maar gesproken over de gevaren die de gemeenschappen bedreigen. Als niet als gevolg van politieke en economische factoren, dan wel het klimaat.

Het is opvallend hoe deze tentoonstelling zich bijna als een musical aan je ontvouwt

Komîna Film a Rojava

Wajukuu Art Project

Artis Rezistans

Waarmee ik weer terugkeer naar het belangrijkste narratief. ruangrupa bepleit niet alleen een andere manier van tentoonstellen maar ook een een andere manier van het organiseren van onze samenleving, waarin andere waarden dan die we uit het kapitalisme kennen voorop staan. Ze zoeken een vorm van samenleven waarin niet het individu en zijn persoonlijke bezit normstellend zijn maar solidariteit, uitwisseling, respect voor elkaar en zorg voor de natuur.

Dat heeft zijn consequenties, vooral omdat de doorgaans op deze tentoonstelling zo dominante westerse kunstmarkt en – wereld volledig afwezig zijn. Alleen Hito Steyerl mocht opdraven op uitnodiging van het collectief INLAND. Die ‘ontkenning’ van het Noorden laat zich merken tijdens de persdagen. Het is er relatief rustig nu honderden internationale galeriehouders, kunstenaars, curatoren en verzamelaars niet gekomen zijn.  

Daar doet zich een schisma vermoeden dat in een sterk op de markt georiënteerd kunstland als Duitsland, met zijn vele machtige galeries en verzamelaars, wel de nodige discussie gaat veroorzaken. Hoe houdbaar is het ruangrupa-model? Kwade tongen beweerden vooraf dat dit wel eens de laatste documenta kan zijn, vanwege hoog oplopende kosten en te verwachten tegenvallende inkomsten. Maar de werkelijkheid is vooralsnog anders. Er stroomt een golf van optimisme door Kassel die iedereen heel erg gelukkig stemt.

ruangrupa zal de houding van de zich op zijn grootste kunstbeurs in Bazel verschansende kunstmarkt intussen een zorg zijn. Zij werken met de middelen die er zijn, of dat nu één euro of dertig miljoen euro is. Voor hen telt het gedoe in de westerse kunstwereld überhaupt niet zo, ze doen hun ding en richtten zich afgelopen week liever op de zaterdag, de eerste dag dat het publiek toegang kreeg. Het activiteitenprogramma met tientallen optredens en andere evenementen barstte los toen de meeste pers alweer was vertrokken.

Black Quantum Futurism, achter wandschilderij Taring Padi

Het is niet mijn doel om hier alles kritisch te beoordelen en op z’n consequenties door te denken. Dit stuk is bedoeld als een introductie van een reeks artikelen waarin we dieper op deze tentoonstelling zullen ingaan. De meer grondige weging van deze tentoonstelling laat ik graag aan de andere auteurs die we komende weken op deze website gaan presenteren en die even de tijd krijgen om alles goed te laten bezinken. 

LEES MEER OVER DOCUMENTA FIFTEEN IN METROPOLIS M NUMMER 3-2022 – MAKE FRIENDS NOT ART. NU IN DE WINKEL OF BESTEL. [email protected]

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M

Recente artikelen