Hoe Russisch is YOUTH? - Anne Imhof, het Stedelijk en het Garage Museum in Moskou - 11 vragen aan Rein Wolfs

In Anne Imhofs tentoonstelling YOUTH in het Stedelijk Museum Amsterdam zijn werken te zien die mede geproduceerd zijn door het Garage Museum uit Moskou. Dit museum, dat is opgericht en wordt bestuurd door de beroemde oligarch Roman Abramovich, wordt ook bedankt in het colofon van YOUTH, net als de curator van de Moskouse instelling. Het roept de vraag op of hier sprake is van een bedenkelijke samenwerking met een Russische instelling. We vragen Rein Wolfs om opheldering.* (dit artikel is tot stand gekomen mmv Àngels Miralda)

—Domeniek Ruyters In het colofon van YOUTH aan het eind van de tentoonstelling wordt het Garage Museum bedankt. Waarom wordt dit Moskouse museum bedankt? In de tekst wordt de Russische curator van Garage Museum genoemd die het project in Moskou samen met Beatrix Ruf begeleid heeft. Wat is de status van Garage Museum in dit project in Amsterdam? Is het een volwaardige museumpartner en dus co-curator, coproducent en medefinancier? Of ligt de samenwerking anders?

—Rein Wolfs ‘Het ligt inderdaad anders. Ik was in mijn functie van directeur van de Bundeskunsthalle in Bonn al vanaf september 2017 in gesprek met Anne Imhof en van plan een tentoonstelling met haar te maken. De eerste voorbereidingen daarvoor stonden al. Toen ik medio 2019 tot directeur benoemd werd in Amsterdam, nam ik dit idee mee. Beatrix Ruf initieerde een project met Anne Imhof bij Garage begin 2019, toen zij bij Garage betrokken was op het gebied van Programs and Strategies. Zij werkte in Moskou met Katya Inozemtseva (Garage Museum) aan de tentoonstelling. Tijdens de pandemie met al zijn verschuivingen besloten Anne Imhof, Beatrix Ruf en ik om de krachten te bundelen, om een tentoonstelling voor beide musea te realiseren. Voor Moskou is die samengesteld door Beatrix Ruf en Katya Inozemtseva, voor het Stedelijk door Vincent van Velsen en mijzelf, in nauwe samenwerking met de kunstenaar. Eind 2019 werd Beatrix Ruf directeur van de Hartwig Art Foundation. Hartwig Art Foundation en het Stedelijk begonnen pas contact te hebben over het project in 2021, toen Hartwig Art Foundation volledig in bedrijf was, en de samenwerking tussen de Hartwig Art Foundation en het Stedelijk voor de tentoonstelling in Amsterdam werd vastgelegd in het voorjaar van 2022. Anne Imhof ontwikkelde, in samenwerking met de respectievelijke conservatoren, vanaf 2021 een concept dat voor Garage en voor Stedelijk apart zou kunnen functioneren, aangepast aan de verschillende ruimtelijke en architectonische mogelijkheden. Er is geen sprake van een contract tussen Garage en het Stedelijk. Wel willen we in de creditline van de tentoonstelling transparant zijn over hoe het project ontstaan is. Garage Museum is dus geen museumpartner voor het Stedelijk in klassieke zin, geen coproducent of medefinancier van de tentoonstelling in het Stedelijk (in tegenstelling tot bijvoorbeeld een tentoonstelling als Kirchner/Nolde, die we met het Statens Museum gemaakt hebben).’

—Domeniek Ruyters Maar het Stedelijk toont toch de tentoonstelling die in grote lijnen voor het Garage Museum is gemaakt, wat je ook wel ziet aan de elementen waaruit zij is opgebouwd, zoals de stapels banden en in Moskou geschoten films?

—Rein Wolfs ‘Nee, de tentoonstelling is voor de twee locaties apart gemaakt. De tentoonstelling bevat, naast elementen die in Moskou te zien zouden zijn geweest, ook elementen die te zien waren in Imhofs tentoonstellingen in Palais de Tokyo in Parijs en in Castello di Rivoli, Turijn, en nieuwe elementen die speciaal voor Amsterdam zijn geproduceerd.’

—Domeniek Ruyters Verbannen uit Moskou, maar toch deels verzorgd door medewerkers een instituut waarmee, als je de culturele boycot van Rusland ondersteunt, niet zou moeten worden samengewerkt. Fijn voor de kunstenaar, slecht voor de culturele boycot, zou je kort door de bocht kunnen stellen.

—Rein Wolfs ‘Na de Russische inval in Oekraïne op 24 februari 2022 schortte het Garage Museum het tentoonstellingsprogramma met onmiddellijke ingang op. Dat deed het als een van de eerste en weinige instellingen in Rusland. Garage publiceerde in een statement dat het de inval (die zij geen "oorlog" konden noemen) afkeurde en niet wilde ondersteunen. Ook de aanstelling van Beatrix Ruf als Strategy and Programs Councelling Director werd beëindigd. In Moskou is dientengevolge de tentoonstelling niet te zien geweest. De voorbereidingen voor de tentoonstelling werden vervolgens de referentie voor die in Amsterdam.’

—Domeniek Ruyters Is er dan geen enkele financiële inbreng van het Garage Museum?

—Rein Wolfs ‘Garage Museum heeft financieel het filmen van enkele nieuwe werken van Anne Imhof mogelijk gemaakt. Deze heeft zij – voor de oorlog en voor de boycot – gefilmd in Moskou, met Franse regisseurs, en na de boycot in haar studio in Duitsland en in de Franse studio ge-edit. Dat is het moment dat het Stedelijk en Hartwig Art Foundation zijn ingestapt met financiële ondersteuning van de postproductie van de films.’

—Domeniek Ruyters Hoe staat het Stedelijk tegenover de sancties tegen Rusland? Op 3 maart sprak het museum nog zijn steun uit voor Oekraïne. Druist dit project met Garage Museum niet in tegen die steunbetuiging?

—Rein Wolfs ‘Het Stedelijk staat achter de sancties tegen Rusland. Desalniettemin respecteert het Stedelijk de aanvankelijk afgesproken samenwerking met de kunstenaar, die niets met het regime te maken heeft, aan een tentoonstellingsproject voor de twee venues. Ook Anne Imhof en Beatrix Ruf staan achter de sancties tegen Rusland. Lang heeft Anne nagedacht over de kracht van “soft power”, en hoe lang die houdbaar zou kunnen zijn. De oorlog maakte daar abrupt een einde aan – voor Anne, voor Garage en voor Beatrix. En nogmaals: de tentoonstelling in het Stedelijk is niet door Garage gemaakt. Het Stedelijk heeft geen contract met Garage en het heeft sinds eind 2021 geen zakelijk contact met Garage gehad. De culturele boycot is gerespecteerd.’

—Domeniek Ruyters De oorlog heeft eerder dit jaar geleid tot een breuk tussen Hermitage Amsterdam en zijn naamgever in Sint Petersburg. Heeft die beslissing jullie niet doen twijfelen over het contact met Garage Museum? Hermitage is een staatsmuseum, met een directeur die een metgezel van Poetin is. Garage Museum is weliswaar een private instelling, maar mede opgericht door Roman Abramovich die eveneens een kompaan is van Poetin en op de sanctielijst van de EU staat.

—Rein Wolfs ‘Je kunt die vergelijking moeilijk maken – de Hermitage Amsterdam was volledig gebaseerd op de collectie van het moedermuseum in St. Petersburg dat bovendien de oorlog van Poetin volmondig steunt. Dit gaat om een losse tentoonstelling, waarvan de eerste venue onmiddellijk het tentoonstellingsprogramma opschortte uit protest tegen de oorlog in Oekraïne – als een van de eerste en weinige instellingen in Rusland. Er is bovendien geen sprake van een samenwerking in klassieke zin, zoals al aangegeven.’

—Domeniek Ruyters Waarom is er niet voor gekozen om het met Imhof over een geheel andere boeg te gooien en de afstand met Rusland zo groot mogelijk te maken?

—Rein Wolfs ‘De vraag is dan meer of Anne Imhof het zelf over een andere boeg had willen gooien. Tijdens de pers preview in het Stedelijk vertelde ze dat ze lang geloofde in de kracht van culturele “soft power” en dat ze in Moskou merkte hoeveel behoefte er was aan de werken die ze aan het maken was. De oorlog maakte daar abrupt een einde aan – voor Anne, voor Garage en voor Beatrix. Ze is zwaar teleurgesteld dat de andere krachten nu veel sterker zijn.’

—Domeniek Ruyters Wat voor afspraken heeft het Stedelijk met Hartwig Art Foundation bij de projecten die ze samen gaan doen? Ik neem aan dat Hartwig Art Foundation de hoofdproducent is bij YOUTH? Mag de stichting dan ook bepalen welke musea (financieel) partner worden?

—Rein Wolfs ‘Het Stedelijk heeft geen afspraken met Hartwig Art Foundation over samenwerkingsprojecten in zijn algemeenheid gemaakt, maar alleen specifieke afspraken over de tentoonstelling YOUTH van Anne Imhof in Amsterdam. Daarbij is Hartwig Art Foundation niet de hoofdproducent. Beatrix Ruf werkte in 2019 als director Programs and Strategy en curator aan de expositie in Moskou, samen met Katya Inozemtzeva. De Hartwig Art Foundation was daar niet bij betrokken. De samenwerking met het Stedelijk werd in 2021 voor het eerst besproken en in het voorjaar van 2022, nadat de tentoonstelling in Moskou gecanceld was, vastgelegd. Garage is niet door Beatrix Ruf als partner voor het Stedelijk naar voren geschoven, maar uit gesprekken die het Stedelijk in de afgelopen twee jaar met Anne Imhof heeft gevoerd naar voren gekomen als de logische eerste venue, op basis van de planning en de ambitie van beide instituten. Het Stedelijk voerde de initiële gesprekken lange tijd alleen met de kunstenaar, niet met Garage en niet met Hartwig Art Foundation.’

—Domeniek Ruyters Ik denk dat bijna elk museum graag partner van dit project was geweest. Waarom is er niet naar een andere partner gezocht?

—Rein Wolfs ‘Het zou mooi zijn geweest als, na het wegvallen van Garage, deze tentoonstelling nog een andere venue had kunnen krijgen. Maar dat is op deze korte termijn niet mogelijk. Een andere partner kon niet op een dergelijk korte termijn nog in een samenwerkingsverband stappen. Het Stedelijk heeft aan een tentoonstelling met Anne Imhof vastgehouden, er was voor ons geen reden om de tentoonstelling niet door te laten gaan. Het is bijzonder dat we deze ambitieuze show ondanks alle moeilijkheden en mede dankzij de goede samenwerking met de Hartwig Art Foundation, toch hebben weten te realiseren.’

—Domeniek Ruyters Denken jullie dat het contact met Garage Museum de naam van het Stedelijk kan schaden?

—Rein Wolfs ‘Nee. Garage Museum heeft onmiddellijk en heel duidelijk afstand genomen van de Russische oorlog tegen Oekraïne. Verder is er ook geen sprake van een nauwe samenwerking met het Stedelijk in die zin. Wel respecteren wij eerder gemaakte afspraken en het gemeenschappelijke traject met de kunstenaar in de richting van een tentoonstelling tot het moment van de Russische inval in Oekraïne.’

—Domeniek Ruyters Heeft het Stedelijk al reacties ontvangen vanuit Oekraïense hoek betreffende de relatie met Garage Museum in deze tentoonstelling? Wat zou het Stedelijk zeggen als er een reactie komt?

—Rein Wolfs ‘Nee, er is geen reactie en als die zou komen zou ik zeggen dat deze tentoonstelling niet in samenwerking met Garage Museum is gemaakt. Bij het produceren en financieel ondersteunen van de nieuwe films van Anne Imhof is de boycot evenmin geschonden.’