metropolis m

Hoofdriool van de Bergensteenweg, te zien in het Riolenmuseum, een van de deelnemende musea. Courtesy: Eric Danhier

Hoe heilzaam is kunst? De afdeling psychiatrie van het Brugmannziekenhuis in Brussel kan momenteel, als experiment, aan patiënten een museumbezoek voorschrijven, als onderdeel van de therapie. An-Katrien Callebaut spreekt dr Johan Newell, één van de deelnemende psychiaters, over dit bijzondere project en blikt terug op de eerste maanden.

In samenwerking met de stad Brussel en een aantal van hun musea kunnen enkele psychiaters uit het Brugmannziekenhuis museumbezoeken voorschrijven aan patiënten die het mentaal moeilijk hebben. Het project, met de passende titel “museumvoorschriften”, loopt in eerste instantie zes maanden, vertelt een van de deelnemende psychiaters dr Newell. “Na die zes maanden gaan we de proeftijd evalueren: Wat is de feedback? Hoeveel mensen hebben deelgenomen? Zo kunnen we zien of het project eventueel op grotere schaal plaats kan gaan vinden, bijvoorbeeld door andere hulpverleners in staat te stellen de bezoeken voor te schrijven en door andere ziekenhuizen, steden en musea mee te laten werken.”

Het idee voor de museumvoorschriften werd geopperd door een groep collega’s op de dienst psychiatrie, nadat zij over de positieve resultaten van een vergelijkbaar project in Canada hadden gehoord. Sinds 2018 hebben patiënten in Québec de keuze om het Montreal Museum of Fine Arts op voorschrift te bezoeken. “De feedback op het project daar was dusdanig positief dat we in dialoog met de stad Brussel zijn gegaan om te kijken of we hier ook geen proefproject kunnen lanceren.” Het UVC Brugmann is één van de publieke ziekenhuizen in de stad waar iedereen, met of zonder ziekteverzekering en legaal statuut, zorg kan krijgen. Daarvoor werkt het intensief samen met de Brusselse gemeente en volgt ook de samenwerking voor dit project op natuurlijke wijze.

Newell legt uit: “Voorlopig wordt het museumbezoek slechts voorgeschreven door de psychiaters uit ons ziekenhuis aan mensen die al een tijdje bij ons in behandeling zijn. Dit zou kunnen zijn om te helpen bij stemmingsstoornissen, angststoornissen, psychose, afhankelijkheidsproblemen…: eigenlijk alle mogelijke mentale moeilijkheiden.” Hij voegt met klem toe: “ Het blijft iets dat we enkel voorstellen. Het bezoek is dus volledig vrijblijvend en heeft zeker niet de intentie om medicatie of de (individuele/groeps-) therapie te vervangen.”

Zaaloverzicht van de tijdelijke tentoonstelling 'Kidorama' in het Mode & Kant Museum, een van de deelnemende musea. Courtesy: A. Anoni

Dat een bezoek aan een museum heilzaam kan zijn bleek al in 2019, toen de Wereldgezondheidsorganisatie een interessant rapport uitbracht over de rol van kunst in het verbeteren van onze gezondheid en welzijn

Zaaloverzicht van de tentoonstelling 'This is what you came for, THE BARRA MOVEMENT (ft. Els Dietvorst)' die eerder dit jaar plaatsvond bij CENTRALE for contemporary art, een van de deelnemende musea. Courtesy: Philippe De Gobert

Mensen die kampen met mentale problemen aanmoedigen iets kleins te ondernemen of hun sociale leven weer een beetje op te pakken is een techniek die al langer wordt toegepast binnen de psychologie. Zo wordt er wel eens gesuggereerd om een nieuwe hobby te zoeken, vrijwilligerswerk te doen of een boswandeling te maken. Wat onderscheidt een museumbezoek dan van eerdere pogingen tot actie volgens het Brugmannziekenhuis? “We stellen mensen zeker ook voor om bijvoorbeeld te gaan wandelen in de natuur”, bevestigt Newell. “De reden dat het voorstel een museum te bezoeken daar een beetje anders in is, is dat zo’n bezoek voor velen een stuk minder toegankelijk is.”

Hij vertelt dat mensen die lijden aan ernstigere, soms chronische mentale problemen jammer genoeg toch vaak aan de randen van de maatschappij terechtkomen, waar ze veelal in isolatie en een minder rooskleurige financieel toestand verkeren. “Het feit ze bij dit proefproject dan het voorstel krijgen om een museum te bezoeken en dat zij er samen met drie extra bezoekers/begeleiders volledig gratis naartoe kunnen vertrekken, kan de frisse wind zijn die nodig is tijdens hun opvolging. Een wind die vooraf misschien moeilijker op te zoeken was, maar nu toegankelijker is geworden en hopelijk kan helpen bij het reflecteren en integreren.”

“Dit proefproject pretendeert niet de oplossing te hebben voor iedereen, of te kunnen vervangen wat al bestaat. Wél is het een extra tool die het toegankelijker maakt voor onze patiënten om een museum te bezoeken en daarop te reflecteren”

Dat een bezoek aan een museum heilzaam kan zijn bleek al in 2019, toen de Wereldgezondheidsorganisatie een interessant rapport uitbracht over de rol van kunst in het verbeteren van onze gezondheid en welzijn. Toch vraag ik me af waar het heilzame karakter van dit proefproject nu precies aan te danken is: aan het effectieve bezoek zelf en het sociale aspect dat daarmee gepaard gaat, of toch echt ook aan de kunst? “Ik denk dat het heilzame effect wordt veroorzaakt door een combinatie van veel factoren”, antwoordt dr Newell. “Zoals ik al zei, zijn dit mensen die vaak in isolatie zijn geraakt. Het feit dat ze nu buitenshuis iets actiefs en sociaals doen geldt zeker als één zo’n positieve factor. Daar komt echter zeker ook de hele beleving van het museum zelf bij. Ik ben zelf wel een kunstliefhebber en denk dat kunt, allez zoals ik het ervaar toch, ons nieuwe dingen kan laten ontdekken, ons een nieuw perspectief bieden op iets. Het is ook een manier waarop de kunstenaar een deel van zijn of haar gevoelswereld kan uitdrukken. Dus ja, ik denk dat het naast de klassieke gesprekstherapie wel een andere manier kan zijn voor onze patiënten om in contact te komen met bepaalde gevoelens, die dan nadien besproken kunnen worden met ons.”

Zaaloverzicht van Museum van de Stad Brussel, een van de deelnemende musea. Courtesy: A. Anoni

Zaaloverzicht van GardeRobe MannekenPis, een van de deelnemende musea. Courtesy: E. Gomez

Kunst bespeelt alle emoties, ook woede, angst en eenzaamheid. Ik vraag of een museumbezoek niet averechts kan uitpakken voor toch al labiele personen, die zich geconfronteerd zien met negatieve herinneringen of emoties. Ook deze worden achteraf met de psychiater besproken. Een kunstbeleving is bij uitstek een persoonlijke ervaring, dat wordt in de behandeling onderkend.

Patiënten worden vrijgelaten in hun keuze voor het museum dat bezocht gaat worden. Ze krijgen tijdens dit proefproject de keuze uit vijf Brusselse musea: het Riolenmuseum, het Mode & Kant Museum, het Broodhuis, GardeRobe MannekenPis en CENTRALE for contemporary art. De opties worden met de psychiater besproken, maar uiteindelijk is het vooral de patiënt zelf die de beslissing maakt. Als het bezoek hem of haar echt heeft aangesproken, krijgt hij of zij de mogelijkheid om hetzelfde museum nog eens te bezoeken of één van de andere te kiezen. Voorlopig blijft de keuze dus nog enigszins beperkt. Daarom is de feedback die op dit proefproject zal volgen zo belangrijk; bij positief nieuws hopen de psychiaters deze keuze nog wat te kunnen verbreden, waardoor er meer musea en kunstvormen toegankelijk worden.

Twee maanden na de lancering reflecteert dr Newell bescheiden. De meerderheid van zijn collega’s en de deelnemende cliënten zijn enthousiast, maar er zijn ook enkele twijfelaars, zoals wel vaker. Voor hemzelf voelt het als een succes wanneer hij merkt dat zijn patiënt terugkeert van een positieve kunstbeleving, er vol enthousiasme over start te praten en zelfs vraagt om een nieuw doktersvoorschrift voor een museumbezoek: een klein lichtpuntje in de moeilijke periode die de patiënt doormaakt. Wanneer ik dr Newell vraag naar zijn ambities en idealen voor de periode die volt op de zes proefmaanden, vertelt hij: “Afhankelijk van of het project positief verloopt, wat ik hoop, zou uitbreiding naar andere steden en domeinen een volgende stap kunnen zijn. Want nogmaals, het gaat hier vaak om mensen in isolatie. Alles wat we kunnen doen om die drempel te verlagen, om het leven wat makkelijker te maken voor ze, is van meerwaarde. Er zijn gelukkig al een aantal initiatieven, zoals vzw’s [vereniging zonder winstoogmerk, red.], die in allerhande begeleide activiteiten voorzien. Dit proefproject pretendeert dus zeker niet de oplossing te hebben voor iedereen, of te vervangen wat al bestaat. Wél is het een extra tool die het toegankelijker maakt voor onze patiënten om een museum te bezoeken en daarop te reflecteren.”

An-Katrien Callebaut

schrijft en is projectassistent bij Triënnale Brugge

Recente artikelen