How Old Are You, Vita Buivid, courtesy van de kunstenaar
“Dit haakwerk is een zachte vorm van protest” – Vita Buivid over leeftijdsdiscriminatie
Ze was de eerste student aan DAI die de pensioengerechtigde leeftijd al had bereikt toen ze aan de opleiding begon. Vita Buivid is kritisch over Ageism, oftewel discriminatie op basis van leeftijd. In haar nieuwe installatie TEXT/ TEXTILE; Not (too) old, not (too) young in Hotel Maria Kapel bevraagt ze stigma’s over ouder worden in de hoop dat er meer over gepraat gaat worden. Emma Wiersma ging alvast met haar erover in gesprek.
Witte kleden met gehaakte tekst bedekken de kapelramen. “Fuck the ageist capitalist system” lees ik, en “What keeps you young?” Vita Buivid merkt op dat de kapel iets punk-achtigs heeft gekregen door de lapjes haakwerk voor de ramen. Ze toont de uitkomst van haar residentie bij Hotel Maria Kapel in de tentoonstelling TEXT/ TEXTILE; Not (too) old, not (too) young. De titel zegt meteen waar het op staat: ageism moet aangepakt worden.
Buivid organiseerde een workshopreeks genaamd TEXT/ TEXTILE; Crocheting for beginners in Critical Theory. Met een groepje ervaren en onervaren hakers besprak de kunstenaar theoretische teksten terwijl ze brainstormden over “ouderdom” en de feministische kritische theorie. Ze hebben het bijvoorbeeld over het menselijk verlangen naar onsterfelijkheid, biopolitiek van Foucault, of hoe je jong blijft. “Love”, “freedom” en “broccoli” bleken antwoorden op die laatste vraag. Deze, en andere kreten die uit de sessies kwamen, haakte ze samen met de deelnemers tot lapjes van verschillende witte garens. “Broccoli” paste helaas niet op het paneel, vertrouwt Buivid me toe. In de kapel lees ik dan ook: “?/ What keeps you young” met daaronder: “love, art, sex”. “Jong zijn” blijkt ook tijdens deze workshops nog steeds het hoogste goed. Tegen beter weten in had ik gehoopt dat deze jeugdwens verworpen zou worden. Het moge echter duidelijk zijn dat de deelnemers de nodige kritiek hebben op de kapitalistische omgang met veroudering. Met de teksten voor de ramen hoopt Buivid bezoekers naar binnen te lokken, net zoals de gehaakte woorden de toeschouwer proberen te verleiden om vanuit de kritische theorie vragen te stellen over de hedendaagse samenleving.
[figure vita_02]
De kunstenaar benadrukt het belang van fysiek samenkomen om kennis uit te wisselen, vooral na lange tijd van isolatie. Tot de deelnemers aan de workshops behoorden kunstenaarsvrienden van Buivid, maar ook vluchtelingen uit Oekraïne die net in Nederland waren aangekomen. Ze vertelt hoe een van de deelnemers emotioneel werd tijdens een workshop toen ze merkte hoe diep de motoriek van het haken opgeslagen zat in haar lichaam. Hoewel de kunstenaar uitkomstgericht aan de residentie begon, veranderde dat gedurende de workshops. Volgens Buivid zitten de collectieve herinneringen van de groep verweven in het garen. Die collectieve energie geeft het werk kracht.
Ze vertelt hoe een van de deelnemers emotioneel werd tijdens een workshop toen ze merkte hoe diep de motoriek van het haken opgeslagen zat in haar lichaam.
“Dit haakwerk is een zachte vorm van protest”, zegt Buivid. De kunstenaar is geboren in de voormalige Sovjet-Unie, het huidige Oekraïne, en heeft het grootste gedeelte van haar leven doorgebracht in Sint-Petersburg. Elke vorm van protest kan daar levensgevaarlijk zijn. Als klein kind zag ze al hoe vrouwen bij elkaar kwamen om te haken en te borduren, om zo zonder mannelijk toezicht vrijuit met elkaar te kunnen praten. De geborduurde patronen hadden een codetaal die tussen families werd gebruikt. Zo duidden drie bloemen bijvoorbeeld aan dat het goed ging met de aanstaande bruid, terwijl één bloem betekende dat er iets mis was. Per dorp of omgeving verschilden deze symbolen weer, waardoor de heersende macht geen lucht kreeg van dit communicatiemiddel.
Vita Buivid, foto: Bart Treuren
De aanleiding voor dit project was Buivids inschrijving bij het Dutch Art Institute (DAI) in 2018. Ze was namelijk de eerste persoon boven de pensioenleeftijd die daar als student begon. Het proces riep zowel in Rusland als in Nederland vragen op. Na veel overweging is de kunstenaar toch aangenomen, en werd daarbij onbedoeld pionier: een andere, nog oudere kandidaat volgde later haar voorbeeld. “Waar de pensioengrens ligt, beïnvloedt in grote mate de manier waarop er naar verschillende leeftijden wordt gekeken” zegt Buivid. “In de voormalige Sovjetlanden ligt de pensioenleeftijd op vijfenvijftig jaar. Met vijfenzestig doe je dan niet meer mee in de maatschappij. Hier in Nederland ben je met vijfenvijftig nog vitaal en volop bezig met je carrière, in de zestig word je rijp om achter de geraniums te zitten.” Het woord “geranium” is dan ook op een van de kleden in de kapel te lezen.
“Hier in Nederland ben je met vijfenvijftig nog vitaal en volop bezig met je carrière, in de zestig word je rijp om achter de geraniums te zitten.”
“Het onzichtbaar worden op een bepaalde leeftijd, heeft ook een voordeel” zegt ze. “Ik kan mijn gehaakte kleden voor het raam hangen, maar ook snel oprollen zodat ik gewoon gezien word als oude vrouw die zit te haken, in plaats van een feminist met kritiek.” Ik vraag haar waarom ze denkt dat onze maatschappij zo bang is voor ouderdom. “We hebben een natuurlijke angst voor de dood” zegt ze, “en daar is een hele markt omheen gebouwd. Allerlei middeltjes houden de economie draaiende die ons jong moeten houden.” “(How) capitalism exploits our fear of old age” lees ik dan ook op een gehaakt paneel.
[figure vita_04]
Op het raam recht tegenover de ingang hangt een kleed met getallen. Drieëndertig staat bovenin, als symbool voor het christendom, een knipoog naar het oorspronkelijke gebruik van de kapel. Als ik haar ernaar vraag vertelt Buivid hoe mensen om haar heen, naarmate ze ouder worden, steeds meer betrokken raken bij het geloof. “Hier betreft dat vaker een meer algemene vorm van spiritualiteit” zegt ze, “maar in de voormalige Sovjetlanden keren oude vrouwen zich voornamelijk tot de orthodoxe kerk.” Eronder hangt het getal honderdtweeëntwintig en een nul. “De hoogst bereikte, gedocumenteerde leeftijd hangt naast het punt waarop we allemaal beginnen”, licht Buivid toe. Daar weer onder lees ik verschillende willekeurige getallen, en bij elk getal vraag ik me af wat dan de perfecte leeftijd is.
Onder de kapel ligt een bioscoopzaal, waar de film How (Old) Are You speelt. Het werk is onderdeel van een driedelige serie waarin Buivid onderzoek doet naar de sociale en politieke aspecten van ouder worden. Toen ze haar been brak, bond de kunstenaar een camera aan haar lichaam en filmde hoe ze haar dag doorkwam in een “action diary”. Eroverheen zijn twee eindeloze stromen ondertiteling geplaatst, links in de vorm van een persoonlijk dagboek, rechts staat theorie. “This siren is so annoying” lees ik, naast een stuk over hoe de wereldbevolking boven de zestig jaar, naar verwachting tegen 2050 verdubbeld is.
[figure vita_film]
Als ik haar vraag of en hoe de kunstenaar denkt dat we in de toekomst een ageism-vrije samenleving kunnen bereiken, aarzelt ze. We moeten het gesprek blijven voeren, concludeert ze. Met deze workshopsreeks en de installatie die eruit volgde, maakte Buivid een goede start. De boodschap op de ramen is helder: begrippen als “jong” en “oud” moeten worden bevraagd en hoe jong je blijft heb je zelf in de hand. Na ons gesprek ben ik benieuwd geworden naar mijn eigen oude dag.
TEXT/ TEXTILE; Not (too) old, not (too) young is tot en met 10 december te zien in Hotel Maria Kapel in Hoorn.
Emma Wiersma
is schrijver en kunstenaar
