metropolis m

De kunsttempel is niet meer. Werd in het vorige nummer de kunstpaus dood verklaard, ook zijn onderkomen is niet meer veilig. Er is geen museum in Nederland dat in de afgelopen jaren niet is verbouwd. Vooral de entree blijkt een geliefd object van renovatie. Musea willen graag een nieuwe, liefst met veel glas.

De achtergrond van het museum zoals wij dat kennen ligt in de koninklijke collecties die begonnen met objecten in de Kunst- en Wunderkammern, vol kostbare en exceptionele artefacten en naturalia. Daar kwamen later andersoortige kostbare objecten bij, zoals religieuze voorwerpen en hoogwaardige kunstnijverheid. Deze werden zorgvuldig van de buitenwereld afgeschermd, simpelweg vanwege hun vaak fragiele en/of kostbare karakter.

Bij oude musea is dit nog goed te zien: de architectuur is geheel gesloten, en heeft het karakter van Griekse tempelbouw met hier en daar een vleugje christelijke kerkarchitectuur. Het is in die zin niet toevallig dat het Rijksmuseum werd ontworpen door Pierre Cuypers, een architect die vooral naam maakte als ontwerper van honderden kerken. De bijnaam Cuypers Kunstkathedraal komt dus niet uit de lucht vallen. Dat bij de afgelopen verbouwing de originele looproutes en indeling zijn hersteld neemt niet weg dat er nu sprake is van een entree waarbij glas de hoofdrol speelt: de gehele lengte van de fietstunnel geeft aan weerszijden zicht op de binnenhoven van het museum die aan een kant is getransformeerd in beeldentuin en aan de andere kant de winkel en koffiebar herbergt.

Glazen huis

Binnen de kerkarchitectuur symboliseert glas het goddelijke licht. Bij de musea dient ze een ander geloof, dat in transparantie. Musea willen in de huidige samenleving graag uitstralen voor iedereen open te staan. Ze hebben niets te verbergen, zo de suggestie. In tegendeel.

De verbouwing van het Tweede Kamer gebouw uit de jaren tachtig mag als voorbeeld gelden van deze symbolische orde. Het materiaal bestaat voornamelijk uit graniet en glas, dat respectievelijk stabiliteit en openheid symboliseert. ‘Passanten, bezoekers en politici moesten zich welkom voelen in een huiselijke sfeer en niet worden geïntimideerd door een machtsvertoon van grote façades’, heette het in de begeleidende tekst. Het mes snijdt aan twee kanten: de openheid faciliteert zowel de controle van de burger op de politiek, als de betrokkenheid van de volksvertegenwoordiger bij de maatschappij.

In de denkbeelden van Michel Foucault speelt de toepassing van glas en staal in de openbare ruimte een belangrijke rol: het maakt hem overzichtelijker en zorgt zo voor de beheersbaarheid van de burger. De toename van het glas tekent de toename van de controlemaatschappij. De burger weet dit en neemt voorzorgsmaatregelen; hij houdt zich aan de regels omdat de mogelijkheid van controle aanwezig is. Er is sprake het internaliseren van de orde van het gezag.

Ook binnen de museumarchitectuur valt die tweeledigheid van transparantie terug te zien. Het museum stelt zich zichtbaar open via een directe en open verbinding met de straat, in de hoop op meer publiek, zoals de politiek dat van hem eist. Het toont zicht ontvankelijk, ook voor zijn mening, die steeds vaker in het beleid wordt verdisconteerd. En tegelijk laat het zich controleren, van buitenaf, door zowel de politiek, als de bevolking. Zij hebben niets te verbergen.

Etalage

Het lokken van de bezoeker door middel van een visueel voorproefje doet denken aan een etalage. De recente verbouwing van Witte de With Centre for Contemporary Art en TENT is hier een sprekend voorbeeld van. Gesitueerd in een voormalig schoolgebouw, een plek van studie, is de gevel deels opengebroken in lange strepen glas. De (voorheen) argeloze voorbijganger kan nu zien dat er binnen een tentoonstelling plaats heeft: de instelling is nu zichtbaar verbonden met de straat en de stad. In het jargon van de retail heeft de etalage een zogeheten brugfunctie: de etalage bevindt zich op de grenslijn tussen straat en winkelvloer, tussen voorbijganger en klant. Zij is een grens en een drempel, die de voorbijganger uitnodigt klant te worden. De etalage werkt drempelverlagend.

LEES VERDER IN METROPOLIS M Nr 2-2014
NU IN DE WINKEL. OF BESTEL bij: [email protected] (€9,95 incl verzending)