metropolis m

Mladen Stilinovic, Artist at Work, 1978

In haar nawoord van de heruitgave van Thomas More’s Utopia (2016) heeft de Amerikaanse sciencefiction schrijver Ursula Le Guin het over yin (van yang), specifieker nog, over het belang en de politieke potentie van yin-energie om onze wereld anders te gaan zien. Haar betoog zie ik in lijn met andere hedendaagse stemmen in de kunstwereld die pleiten voor een verandering van onze kernwaarden, zoals onder andere te lezen in de publicatie van Maaike Lauwaert & Francien van Westrenen, Facing Value: Radical Perspectives from the arts.

Hoewel een bespreking van yin wellicht beter op zijn plaats lijkt in een yoga les of in de wereld van de Chinese geneeskunde of filosofie, geeft het begrip duidelijke handvatten om op onze huidige samenleving (en kunstwereld) te reflecteren. Beginnend bij de voorstelling van Utopia.

Een utopie is als schets van de ‘goede’ wereld het middel bij uitstek om de schaduwkanten van de bestaande maatschappij bloot te leggen, en te laten zien dat het ook anders kan. Volgens Le Guin worden utopieën getypeerd door twee kenmerken: er is altijd sprake van grote of totale controle (bijvoorbeeld George Orwells 1984) en de utopie bevindt zich altijd net buiten ons bereik; achter de bergen, aan de andere kant van de oceaan, op een andere planeet, of in een andere tijd. Nooit hier, nooit nu. ‘Utopia is uninhabitable. As soon as we reach it, it ceases to be utopia.’

Reflecterend op diverse fictieve utopieën, merkt Le Guin op dat we in een utopie, door de rol van ‘schepper’ aan te nemen, we ons bezig houden met – en hierbij quote ze de woorden van de bekende Taoïst Lao Tzu – ’the profit of what is not’. We willen winst behalen op datgene wat er niet is, in plaats van deel te nemen aan dat wat er wel is. Door de wereld opnieuw voor te stellen, opnieuw te willen opbouwen, lopen we het risico om voorbij te gaan aan datgene wat er al is, of erger nog, datgene te verwoesten. Dit is ook een pijnlijke voetnoot bij de westerse geschiedenis van kolonialisme, waarin bestaande gebieden ‘ontdekt’ werden, de lokale geschiedenissen opheffend, om ze vervolgens als tabulae rasae te behandelen voor de geprojecteerde ideeën van de kolonisator.

[blockquote]Ursula Le Guin: ‘It seems that the utopian imagination is trapped, like capitalism and industrialism and the human population, in a one-way future consisting only of growth’

Utopieën zijn dientengevolge, zo betoogt Le Guin, altijd yang in energie geweest. Ze noemt ze, ‘The big yang motorcycle trip’, met hun mannelijke narratief van verovering, expansie en macht. In haar essay A Non-Euclidean View of California as a Cold Place to Be schrijft Le Guin: ‘It seems that the utopian imagination is trapped, like capitalism and industrialism and the human population, in a one-way future consisting only of growth. All I’m trying to do is figure out how to put a pig on the tracks. Go backward. Turn and Return.’

Nu we erachter komen dat er limieten zitten aan onze ideologie van constante groei moeten er alternatieven komen voor dit destructieve vooruitgangsdenken. De manier om terug te gaan, of opzij, in plaats van immer vooruit, ziet Le Guin in yin. Aan het einde van haar essay schrijft ze: ‘My guess is that the kind of thinking we are, at last, beginning to do about how to change the goals of human domination and unlimited growth to those of human adaptability and long-term survival is a shift from yang to yin, and so involves acceptance of impermanence and imperfection, a patience with uncertainty and the makeshift, a friendship with water, darkness, and the earth.’

Yin en yang

Tijd om deze yin energie nader te verkennen. Het Chinese yin en yang symbool, donker en licht. Het zijn twee tegengestelde krachten waarvan al het leven op aarde doordrongen is. Iedereen kent het eeuwenoude symbool. De S-vorm die de tegengestelde energieën van elkaar scheidt, waarbij yin staat voor het vrouwelijke en yang voor het mannelijke. Yin is donker, koel, koud, langzaam, vochtig en ontvankelijk. Yang is heet, luid, snel, fel, hard en sterk. Yin is de nacht en de tijd voor herstel, rust en genezing. Yang is de dag en de tijd van activiteit, productiviteit en groei. Yang is controle, yin is acceptatie.

Yin en yang zijn geen werkelijke tegenstellingen; ze bestaan alleen in relatie tot elkaar. Hoewel het symbool statisch oogt, is de een altijd onderweg de ander te worden (wat is af te lezen aan de stip in elke helft). Hierdoor representeert het symbool geen stilstand, maar een proces.

Op 20 maart wisselen onze seizoenen. We gaan over van de winter naar de lente en daarmee zal de yang energie opnieuw de overhand krijgen. Winter is namelijk bij uitstek het seizoen van het yin. De tijd waarin de aarde en al het leven rust. Alleen vanuit deze winterslaap, deze periode van vruchtbare stilte, kan de lente in al haar uitbundigheid ontspringen. Kijk bijvoorbeeld naar de natuurkalender van kunstenaar Marcus Coates.

Yin is dus van onschatbare waarde voor de ontwikkeling en het voortbestaan van al het leven. Toch zou je dit gegeven vandaag de dag makkelijk kunnen vergeten. In onze huidige samenleving is yang namelijk alom vertegenwoordigd, maar wordt er op yin vooral neergekeken. Onze levens zijn druk. Ze worden getypeerd door constante beweging. Meer is beter en vooruitgang is succes. Yin kwaliteiten zoals passiviteit, stilstaan en twijfelen, haar voedende en herstellende aard, het terugtrekken en de nadruk op het cyclische en het collectieve worden vanuit deze yang-optiek gezien als negatief, inferieur, slecht of zwak. Bovendien zijn yin kwaliteiten binnen een kapitalistische economie onwenselijk; wanneer we niet productief zijn, leveren we immers ook geen geld op.

Le Guin merkt in Utopiyin, Utopiyang, het tweede essay in het boek, op dat schrijvers tegenwoordig alleen nog maar dystopieën schrijven. Ze oppert: ‘Perhaps in order to be able to write an utopia we need to think yinly.’

Dit is alleen een lastige, want alle utopieën vertrouwen op controle om ze te laten slagen, en yin gaat niet over controle, het gaat over acceptatie: kijken naar datgeen wat er is. Hoe werkt yin?

Een verkenning van de yin-waarde en van yin-eigenschappen bevordert de bewustwording dat dingen anders kunnen. Dat de manier waarop onze maatschappij vandaag de dag functioneert niet permanent of universeel is, en belangrijker nog, dat ze niet noodzakelijk is

Hoewel er niet over yin wordt gesproken, geeft de publicatie Facing Value: Radical Perspectives from the arts, waarin het begrip ‘waarde’ opnieuw wordt onderzocht, een idee in welke richting we kunnen denken. In het boek wordt er namelijk los van de kapitalistische lezing van waarde en de bijbehorende fetisj op het nieuwe, op vooruitgang en individuele ontwikkeling, gekeken naar andere waarden, andere tempo’s en andere instellingen die ertoe doen, die belangrijk zijn, maar waar meestal makkelijk overheen wordt gekeken. De waarde van onproductief zijn, van het spel, van falen, van stilstaan en bevragen, van delen, van improvisatie, van samenwerking, van twijfel en onzekerheid, van steun, zorg en het collectief.

Een verkenning van de yin-waarde en van yin-eigenschappen bevordert net als het boek Facing Value de bewustwording dat dingen anders kunnen. Dat de manier waarop onze maatschappij vandaag de dag functioneert niet permanent of universeel is, en belangrijker nog, dat ze niet noodzakelijk is.

Wat zou een focus op yin de kunstwereld kunnen brengen? Het zou werken met de collectie verkiezen boven blockbuster na blockbuster tentoonstelling. Het zou het proces waarderen boven het eindproduct; onzekerheid en experiment, boven resultaat; slapen boven werk. Laten we, nu we het seizoen van yin achter ons laten, enkele van haar eigenschappen vasthouden.

Utopia, by Thomas More, Supplement by Ursula K. Le Guin, Introduction by China Miéville, Verso Books, 2016

Facing Value, Francien van Westrenen, Maaike Lauwaert, Valiz, Amsterdam 2017

Debbie Broekers

is kunstcriticus en kunsthistoricus

Recente artikelen