metropolis m

David James Henry, Writers Guild Strike, Hollywood, 2023, via Wikimedia Commons

Veel kunstenaars denken dat AI hun niet gaat raken, omdat de robot het altijd zal afleggen tegen hun creativiteit. Misschien hebben ze gelijk, gaat het meevallen voor ze, maar Nous Faes ziet genoeg reden om de technologische vernieuwing te wantrouwen.

In Hollywood zijn 15.000 scenarioschrijvers aan het staken; ondanks exponentiële groei van de bedrijfstak door de komst van streamingdiensten met wereldwijd honderden miljoenen klanten en miljarden aan jaaromzetten is het hun vakbond niet gelukt een betere deal te sluiten over honorering en arbeidsomstandigheden. Ook zijn schrijvers woedend over ChatGPT en vrezen ze voor hun banen. ChatGPT is dat nieuwste technologiespeeltje dat teksten uitpoept waar je bij staat als je een vraag met een paar steekwoorden intypt. Het maakt gebruik van miljarden aan databestanden die op internet zijn gezet, ook door ons, als publicisten en dagelijkse gebruikers van sociale en online media. ChatGPT maakt niet alleen fouten en verzint bijvoorbeeld definities voor dingen die niet eens bestaan, maar is bovendien oppervlakkig en onorigineel. Niets aan de hand dus, je denkt nu vast dat de creatieve mens deze strijd van de robot gaat winnen?

Het beeldende equivalent van ChatGPT bestaat ook, bijvoorbeeld Dall-E 2. Daar was pas geleden wat om te doen toen er een belangrijke kunstprijs mee werd gewonnen: de 2023 Sony World Photography Award in de Creatieve Categorie. De inzender had nog zo gezegd dat de afdruk gemaakt was met kunstmatige intelligentie (AI) en (dus) een interpretatie was van op internet aanwezig materiaal. Maar de organisator van de competitie vond dat geen probleem en zag de noodzaak niet er een aparte categorie voor in te richten, waarna de fotograaf zijn inzending alsnog terugtrok.

Ik weet dat kunstenaars die zien wat er met deze programma’s wordt gemaakt denken ‘het ziet er shit uit, het zal mijn tijd wel duren’. Wie herinnert zich nog de NFT’s (non-fungible tokens) van een paar jaar geleden, de belachelijke gadgets die je in je digitale wallet kon opslaan en die voor een nieuwe tulpenmanie onder rijken zorgden? Slechts een enkele Nederlandse internetkunstenaar heb ik blij zien worden van de mogelijkheden die de toepassing hem bood om eindelijk zijn virtuele werk op een geëigende manier aan te bieden en te verkopen.

Het gros van de kunstwerken heeft vandaag de dag gelukkig zoveel meer om het lijf dat het niet zomaar in een code of print op canvas is te vatten. De vervlechting met, of toe-eigening van, andere creatieve disciplines en cognitieve domeinen heeft beeldende kunst in de 21e eeuw denk ik minder vatbaar gemaakt voor reproductie en imitatie, terwijl paradoxaal genoeg de technologie zoveel verder ontwikkeld is dan toen Walter Benjamin er in 1935 over schreef en het de zichtbaarheid, de openbaarheid ervan, juist heeft verhonderdvoudigd. Al is ook die openbaarheid door algoritmes gereguleerd.

Ondanks de Houdini kwaliteit van beeldende kunst gaat AI tal van problemen opleveren. Naomi Klein (1970) schreef bijna 25 jaar geleden het baanbrekende No logo over de dwang van wereldmerken door het beslag dat ze leggen op publieke ruimte en persoonlijke identiteit. Deze week schreef ze voor The Guardian een opiniestuk over wat er zoal niet deugt aan AI. Haar belangrijkste kritiek: AI fungeert in een wereld die er niet op uit is om te voldoen aan menselijke behoeften en om al wat leeft te beschermen. Integendeel, de economische en sociale orde is er juist op gericht om wat er aan rijkdom en winst aan mensen en de natuur te onttrekken valt te maximaliseren. AI noemt ze de grootste diefstal door de rijkste bedrijven in de geschiedenis van de mensheid: Microsoft, Apple, Google, Meta, Amazon. Op het materiaal van kunstenaars dat AI afstruint berust copyright, maar de makers ervan krijgen geen cent vergoed en volgens Klein zorgt de snelheid waarmee de nieuwe technologie wordt uitgerold ervoor dat we pas zullen protesteren als er sociaal, politiek en economisch zoveel overhoop is gehaald dat het proces onomkeerbaar is, terwijl het ónze collectieve creativiteit is die het denkvermogen en de creativiteit van de machines voedt. Ik ga hier niet samenvatten wat Naomi Klein allemaal aan bewijslast aandraagt, maar ze tackelt één voor één de beloften waarmee AI aan ons wordt verkocht alsof het een uitvinding zou zijn die de mensheid dient: van het oplossen van de klimaatcrisis en het verbeteren van (mondiale) governance, tot de eliminatie van sleur en geestdodend werk. Klein gelooft er niets van, eenvoudigweg omdat er geen reden is om aan te nemen dat het motief en de modus operandi van de belangrijkste marktspelers anders zullen zijn, dan wat we maar al te goed van ze kennen.  

Een dag later lees ik in de Groene Amsterdammer hoe Nederlandse wetenschappers ophef over AI sussend afdoen als angst voor het onbekende en dat de politiek met regels en wetgeving komt. Niet voor het eerst toont een ooit gewetensvol links en maatschappijkritisch medium zich koerier van weldenkendheid, in de trant van ‘vooruit mensen, niets aan de hand, alles komt goed’. Let Xandra Schutte nog wel een beetje op? Wanneer was de politiek voor het laatst bereid, of zelfs maar in staat, om het algemeen belang te doen prevaleren boven de vrijheid van de markt en aandeelhoudersbelang?

Voor de duidelijkheid: ik voel geen enkele angst dat AI de mensheid uitroeit, ook al bleek in een enquête maar liefst 10% van de ontwikkelaars van de technologie daarvoor beducht te zijn. Op gevorderde leeftijd, zonder kinderen om van wakker te liggen, accepteer ik andere levensvormen in al hun cognitieve en ethische potentie als niet per definitie destructief, maar ook als hoopvol, of het dieren, planten, stenen, of bezielde geautomatiseerde aluminium constructen betreft. Mijn houding ten aanzien van die ongewisse toekomst waarin de mens het niet meer voor het zeggen heeft varieert dus tussen ‘dat zal inderdaad mijn tijd wel duren’ tot ‘jammer dat ik dat niet meer meemaak’.

de beloften van innovatie, technologie, vooruitgang lijken alleen maar in hoog tempo tot destructie te leiden, van menselijke verhoudingen, democratische principes en processen, tot planetair evenwicht

Wat me tegenstaat is dat ik de wereld de laatste jaren zo ontzettend lelijk vind geworden: de beloften van innovatie, technologie, vooruitgang lijken alleen maar in hoog tempo tot destructie te leiden, van menselijke verhoudingen, democratische principes en processen, tot planetair evenwicht. In de 21e eeuw spuit werkelijk om de paar jaar de stinkende beerput zijn drek over ons heen – van de bankencrisis in 2007, het short gaan op rampenobligaties, tot de huidige graaiflatie aan toe, met telkens de lobby van de grootste industrieën erdoorheen verweven.

AI gaat niet weg. Technologie waarmee bakken met geld is gemoeid wordt niet op pauze gezet, of valt niet te reguleren: Naomi Klein heeft gewoon helemaal gelijk. Een belangrijk bezwaar noemt ze niet: AI gaat voor ongelofelijk veel ruis zorgen, meer dan alle sociale media samen al voor elkaar krijgen. Wat zou het heerlijk zijn als we de klok konden terugdraaien, pakweg dertig jaar na brede acceptatie de digitale revolutie als mislukt beschouwden, alle consumentencomputers linea recta naar onze illegale vuilstort in Accra stuurden en alle applicaties zouden deleten. De grote reset: terug naar 1993. Ik teken ervoor.

Nous Faes

is eigenaar van The Sociological Studio for Policy and Research

Recente artikelen