metropolis m

Fules, uit de serie Advertising Photographs (1962-1970)

In de laatste editie van een vijfluik over niet-westerse fotografie heeft het jaarlijkse fotofestival Noorderlicht zich toegelegd op de fotografie uit de voormalige Oostbloklanden.

OHIO, uit de serie In Stock

Voor de tentoonstelling Behind Walls is het Fries Museum onderworpen aan een strenge vormgeving: kale grijze muurvlakken, lege gangen en duistere loze ruimtes moeten herinneren aan de sobere stijl van de Sovjetarchitectuur. In de hoeken hangen de foto’s beklemmend dicht op elkaar. Hier en daar is een serie verlaten en geïsoleerd op een enkele muur gehangen. Alles ademt controle en overdreven vormgeving als een scenografische metafoor voor een regime dat viel met de Berlijnse muur, nu bijna 20 jaar geleden.

De inhoudelijke opzet van de tentoonstelling is eenvoudig. Behind Walls toont de fotografie van voor en haar spiegelexpositie Beyond Walls van na de val van de muur. In de tunnel tussen de twee tentoonstellingsruimtes hangt de serie Transition met foto’s van Die Wende. Curator Wim Melis kiest hiermee als vanzelfsprekend voor een historische omlijsting, waarbinnen wordt geprobeerd een onderverdeling te maken in grofweg officiële fotografie in opdracht van de staat, mild kritische fotografie en subversieve fotografie. De series zijn een enkele keer thematisch geordend, vaker echter zijn de verbanden tussen de series onduidelijk, met gevolg dat alles nogal warrig overkomt en afzonderlijke series soms nauwelijks de aandacht en ruimte krijgen die ze nodig hebben. Dat is jammer want de foto’s bieden een opmerkelijk inzicht in de subtiele codes en methoden van de verzetsfotografie uit de voormalige Sovjet-Unie, Joegoslavië, Tsjecho-Slowakije, Bulgarije, Hongarije, Polen en Roemenië.

Behind Walls opent met een serie van Tsjechoslowaakse fotograaf Juraj Kammer. Kammer werkte in dienst van de overheid. Zijn stijve, weinig geïnspireerde foto’s zijn kenmerkend voor een officiële beeldcultuur waarin de fotografie een tot in ieder detail gecontroleerd medium was. In dezelfde sfeer past het boegbeeld van het festival: Videoton. TV, 1968 uit de serie Advertising Photographs van de Hongaarse fotograaf Füles (pseudoniem van József Tóth) Füles maakte in opdracht van de staat kleurrijke reclamefoto’s die aan moesten zetten tot een bepaald consumentengedrag in een niet bestaande consumptiemaatschappij. Het geveinsd geluk van de modellen, de overdreven vrolijke kleuren en de stijve compositie illustreren de absurditeit van de hele onderneming.

Fules, uit de serie Advertising Photographs (1962-1970)
Natasha en Valera Cherkashin (Oekraïne), Prague Picknick, 1968

Opmerkelijk zijn de foto’s uit periodes van relatieve vrijheid zoals de serie Prague’s Picknick van het echtpaar Natasha en Valera Cherkashin (Oekraïne), een registratie van een performance gehouden in 1968 met als thema het kortstondige gevoel van vrijheid tijdens de Praagse Lente. Een krant, vijf pakjes sigaretten, een brood, een paar flessen wodka en een berg appels dienen als rekwisieten voor een geënsceneerde picknick van drie jonge studenten. Hun schijnbaar onbezorgd spel heeft iets eigenaardigs en ongemakkelijks.

De spiegeltentoonstelling Beyond Walls toont een aantal treffende series van voornamelijk jonge fotografen. De interieurs van Anja Bohnhof (West-Duitsland) ogen vriendelijk verstild. Het zijn foto’s van de interieurs uit de veelal door particulieren gerunde DDR-musea; de oudheidskamers van Oost-Duitsland. De foto’s communiceren het verlangen naar overzichtelijkheid en geborgenheid dat kenmerkend is voor deze ‘Ostalgie’.

Anja Bohnhof, zonder titel, uit de serie: GDR - Museum Views (2003-2008)

George Georgiou, Bus no 6, Odessa, Ukraine, uit de serie Transit Ukraine (2005)

Voor de serie Transit Ukraine reisde George Georgiou (GB) met het openbaar vervoer door de Oekraïne en fotografeerde en passant het dagelijks leven vlak na de Oranjerevolutie van 2004. Zijn serie toont een vluchtige impressie van een land in transitie. De foto’s zijn gemaakt door de ramen van autobussen; het is alsof de ruit van de bus het projectievlak, het oppervlak van de afdruk vervangt en het onderwerp nog dichterbij trekt.

Péter Rákosi (Hongarije) fotografeerde de deelnemers aan politieke demonstraties ter nagedachtenis aan wapenfeiten uit het communistische of fascistische verleden. Het zijn pijnlijke portretten van mensen die met herwonnen trots teruggrijpen naar een tijd die voorgoed voorbij is.

Péter Rákosi, Demonstration of Hungarian League of National Prosperity, Budapest, Szabadság Square, 23. October 1996, uit de serie: Left-Right (1996-1999)

De val van het communisme liet de Oostbloklanden achter in diepe verwarring. De zoektocht naar een nieuwe identiteit leidt tot opkomend nationalisme. De snelle opkomst van een nouveau riche staat in schril contrast met extreme armoede. Uitbuiting, werkeloosheid, verveling en desillusie gaan gepaard met een sterk verlangen naar de tijden van zekerheid en stabiliteit van voor de val van de muur. Beyond Walls heeft al deze aspecten willen tonen in een multimediapresentatie samengesteld uit fotoseries van 35 fotografen. In series van acht worden de foto’s geprojecteerd op enorme schermen. De kijker vindt hier geen enkel houvast. De reportages hebben kop noch staart; verhalen vloeien in elkaar over in een overdonderend visueel geweld waaraan de bezoeker hulpeloos is overgeleverd.

De overdreven vormgegeven presentatie weet uiteindelijk geen oplossing te beiden voor het gebrek aan focus en het ontbreken van een duidelijke vraagstelling; Noorderlicht is dit jaar het slachtoffer geworden van haar eigen verzamelwoede.

OHIO, uit de serie In Stock

Gelukkig wacht er buiten, om de hoek van het Fries Museum, nog een kleine verrassing. Als één van de satelliet-tentoonstellingen van Noorderlicht presenteert het Duitse collectief OHIO (Uschi Huber en Jörg Paul Janka) de mobiele tentoonstelling In Stock. Drie monitoren tonen foto’s van Friese interieurs. Het zijn foto’s uit advertenties van makelaars. Als de ruimtes niet volledig zijn ontruimd, herbergen ze vreemde combinaties achtergelaten spullen in een ongebruikelijke opstelling. Het zijn interieurs in een spannend niemandsland.

Het in 1995 mede door Hans Peter Feldman opgerichte collectief werkt uitsluitend met bestaand materiaal ontdaan van elke tekst en context. De series, samengesteld uit allerhande archieven en bronnen, worden getoond in mobiele exposities en uitgegeven in tijdschriften en op VHS-banden. De werkwijze getuigt van een absoluut vertrouwen in de zeggingskracht van het beeld. Juist dat vertrouwen lijkt afwezig in Behind- en Beyond Walls.

www.noorderlicht.com
www.ohiomagazine.de

Aafke Weller

Recente artikelen