metropolis m

Counterfeiterfilantrope van Serge Onnen behoort ongetwijfeld tot de eigenaardigste kunstwerken van het jaar.

Counterfeiterfilantrope van Serge Onnen behoort ongetwijfeld tot de eigenaardigste kunstwerken van het jaar. De meer dan manshoge gele kijkdoos die staat geïnstalleerd op het voorplein van Het Domein in Sittard, laat zowel voor als achter een gat om het hoofd door naar binnen te steken. In de doos wordt rondom het gat een video afgespeeld, respectievelijk een getekende animatie van armen die geld maken, aan de andere kant van armen die het verbrassen, verbranden en verspillen.

De tegenstelling van de vervalser (counterfeiter) en filantroop(mensenvriend) wordt weergegeven in twee animaties van hysterisch ratelende mallemolens. Het hoofd van de kijker aan de overkant wordt onderdeel van de animatie, de persoon getekend als een halve gek in een cartoon, die zich volledig laat meeslepen door de waanzin van het kapitalisme. Tegelijkertijd weet je dat jou min of meer hetzelfde overkomt, met je hoofd door dat gat.

Zo grappig als de box lijkt, zo complex zijn betekenis. De complexiteit wordt versterkt door het andere werk van Onnen dat binnen is opgesteld, een reeks caleidoscopen, een bundel ervan is opgehangen in de hal. Een stel andere zijn opgesteld in een semi-theatrale, semi-wetenschappelijke setting met een aantal tot telescoop omgebouwde flessen in een aparte ruimte, omsloten door een bijzonder gedecoreerd gordijn.

Een terugkerend motief is de stervorm, soms opgebouwd door armen, soms door scharen. In de gele doos is er een behang met tekeningen van armen en champagneglazen, wat een verwijzing is naar de titel van de tentoonstelling in Sittard: Champagne scissors holes.

Serge Onnen, impressies van de caleidoscopen in Champagne scissors holes

De kunsthistoricus Jonathan Crary wees jaren geleden in een memorabele studie Techniques of the Observer op de bijzondere culturele betekenis die gegeven kan worden aan de in de negentiende eeuw optredende mechanisering van het beeld via fotografie en film. Hij liet zien hoe belangrijke schrijvers en denkers deze mechanische beeldproductie verwerkten in opvattingen over moderniteit (Baudelaire) en de daar geldende productieverhoudingen (Marx en Engels). Ideeën over perceptie, het kijkende subject zijn nadien gekanteld, hoewel de effecten ervan pas in de twintigste eeuw bij de explosieve groei van de media duidelijk werden.

De gele box van Onnen is een soort phenaskistiscoop, de voorganger van de zoetroop, met zijn ronddraaiende tekeningen op een schijf en een gat waardoorheen gekeken moet worden om de animatie te zien. Onnen gebruikt de verwijzing naar deze negentiende-eeuwse technieken als maatschappijkritiek. Hij bekritiseert opzichtig de graaicultuur die de moderniteit heeft voortgebracht.

Maar er zit ook een kunstkritisch element in. Hij eist gebied op voor het traditionele kunstenaarschap (cq de tekenkunst, het liederlijke, de poëzie), dat in de loop van de twintigste eeuw door de nieuwe media van de kunstenaar is afgepakt. Bij alle mechanisering van de beeldproductie blijft de stem van de kunstenaar onmisbaar.

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M

Recente artikelen