metropolis m

Bissy Bunder performance met Hendrik’s Heimat Frikafoon
Bissy Bunder performance met Hendrik's Heimat Frikafoon

De beroemde komiek, acteur en regisseur Charlie Chaplin was een meester in het verbinden van het humoristische en het tragische. Aan het begin van de twintigste eeuw, gedurende twee wereldoorlogen en een crisis, boden zijn komische films het publiek afleiding en plezier. Chaplin wist op unieke wijze de tragiek van het echte leven om te zetten in iets komisch, en zei zelf altijd dat de lach zowel het tonicum als de bevrijding van pijn is.

Wanneer we het hebben over humor in beeldende kunst denken we vooral aan het absurdisme van Dada of de melige pastiche van de pop-art. De relatie met het tragische is dan ver te zoeken. Het Antwerpse kunstinitiatief Cakehouse heeft in Vlaams Cultuurcentrum De Brakke Grond in Amsterdam een tentoonstelling opgezet, waarbij de verhouding tussen humor en tragedie in de hedendaagse kunst het thema vormt. The Tragic and the Funny Meet Again is een vervolg op een eerdere tentoonstelling in het Antwerpse Hessenhuis. De tentoonstelling behelst verschillende kunstwerken, waaronder video’s en installaties, die het snijpunt van het duistere en het hilarische tonen, met wisselend succes.

In de kleinere van de twee zalen hangt het werk van de Franse kunstenaar Julien Prévieux, Lettres de non-motivation. Dit is één van de sterkste werken van de tentoonstelling. In eerste instantie lijken de non-sollicitaties vooral ingegeven te zijn door baldadigheid, maar de kunstenaar legt de vinger op de zere plek. In zijn brieven wijst hij bedrijven op de hypocriete boodschappen in hun vacatures, en vertelt hij uitvoerig waarom hijzelf ongeschikt is voor de betreffende functie of geen interesse heeft. De antwoorden op zijn brieven, tot op het einde pijnlijk beleefd, dragen nog meer bij aan de hilariteit van het werk.

Olaf Breuning, Home
Olaf Breuning, Home 2

Prévieux’ werk is grappig en zet de kijker ook nog eens aan het denken.
Een vergelijkbare uitwerking is aanwezig bij de video’s Home en Home 2 van de Zwitser Olaf Breuning. Met name Home 2, waarin de kunstenaar de draak steekt met reizende westerlingen en hun houding jegens andere culturen, prikkelt. De hilariteit is hier dan wel voorzien van een randje ergernis om de geforceerde grappigheid, maar dat staat de pijnlijke confrontatie met het gedrag van een westerling in den vreemde niet in de weg.

Jos de Gruyter en Harald Thys, Het Geel van Gent

Van een iets andere, subtielere orde is de video Het Geel van Gent van kunstenaars Jos de Gruyter en Harald Thys dat, evenals Home 2, een vergrootglas plaatst op menselijke gedrag. In de video bewegen twee mannen in badjassen zich door verschillende kamers, terwijl een enkele houterige voice-over de suggestie wekt dat de twee een dialoog gaande houden. De monotone stem en de leegheid van de ‘gesprekken’ geven de video een absurdistisch karakter, waarbij het steeds onduidelijker wordt wie wat behoort te zeggen, en dat er ook niet meer toe lijkt te doen. Thema’s als verveling, de inhoudsloosheid van conversaties en zielloze menselijke interactie worden op die manier treffend verbeeld, waarbij het humoristische en het pijnlijke elkaar afwisselen.

Geert Goiris, Albino

De balans tussen hilariteit en tragedie is bij andere werken duidelijk niet in evenwicht, zoals in het geval van Albino van Geert Goiris: een foto van een albino kangoeroe op een verlaten grasveld. De houding van het dier en de desolate sfeer van de omgeving geven het werk iets dermate tragisch, dat er geen compensatie is door de absurditeit van het uiterlijk van het dier. Sowieso kan men zich afvragen in hoeverre albinisme bij dieren gezien kan worden als iets grappigs, iets wat de kunstenaar zelf ook beter had kunnen doen.

“De kunstwerken in deze tentoonstelling schijnen grappig te zijn” stelt Lieven Segers, curator en initiator van Cakehouse, in de bijgaande brochure. In het geval van sommige werken kan dit bevestigd worden, bij andere blijft het een veronderstelling. De meest geslaagde kunstwerken zijn vooral confronterend, en laten de bezoeker uiteindelijk om zichzelf lachen, met kiespijn.

Miriam van Ommeren

Recente artikelen