metropolis m

Aan palen genagelde staatslieden, blowende paspoppen en een gepenetreerde auto – het Groninger Museum haalde met het ontwerpersduo Bernhard Willhelm en Jutta Kraus en styrofoambeeldhouwer Folkert de Jong twee enfants terribles binnen om nog tot 12 april van zich te laten horen. Daarna wordt het rustig in Groningen, voor een renovatie van minstens een half jaar.

Wie eenmaal de mozaïeken trap van het Groninger museum is afgedaald, treedt binnen in de bizarre belevingswereld van het Duitse ontwerpersduo Bernhard Willhelm en Jutta Kraus, buitenbeentjes in de gewichtige modewereld. Vanwege hun uitdagende en onconventionele kleding, die – in de meest respectvolle zin van het woord – soms meer weg heeft van een carnavalskostuum dan van serieuze haute couture.

Bernhard Willhelm en Jutta Kraus

En dat is een welkome afwisseling in de modewereld, die zichzelf doorgaans erg serieus neemt. Uit ieder ontwerp spreekt het plezier van de makers, die uit uiteenlopende inspiratiebronnen putten: van sportkleding tot (homo)erotische lingerie, van showbizzpakken tot kinderpyama’s en van Zuid-Duitse handwerkmotieven tot barokke achttiende-eeuwse kostuums. Dat resulteert voor de damescollecties vooral in kleurrijke ontwerpen met veel patronen en slierten. Bij de mannencollecties overheersen niets verhullende gymnastiekpakjes van lycra, die een lachwekkend effect hebben.

De onderbroekenlol gaat verder in de presentatie, die spectaculair maar ook erg overheersend is. Scenograaf Zana Bosnjak transformeerde de paspoppen van anonieme kledingdragers naar theatraal gepositioneerde persoonlijkheden: ze zijn bebaard en dragen pruiken, sporten, schilderen elkaars portret, voeren op hoge palen de kruisigingsscène op of hebben ‘geslachtsverkeer’ met een auto. Nadeel is dat de presentatie soms zo overweldigt dat de mode er door ondersneeuwt, zoals in de eerste zaal waarin Willhelm en Kraus op subtiel en lichtvoetige wijze historische elementen uit de achttiende-eeuwse pruikentijd hebben verwerkt, maar vooral Bosnjaks komische ingreep van in elkaar gevlochten pruiken de aandacht trekt. 


Folkert de Jong, The Players, 2008

Over gebrek aan aandacht heeft Folkert de Jong niet te klagen. Zijn sculpturen van styrofoam en polyurethaanschuim vullen twee verdiepingen van het Groninger Museum, dat hem zijn eerste grote Nederlandse solotentoonstelling geeft. Net als het ontwerpersduo is De Jong door zijn afwijkende materiaalgebruik een buitenbeentje in de beeldhouwdiscipline en staan zijn babyblauw en -rose beelden garant voor visueel spektakel. Maar zo lichtvoetig als Willhelm en Kraus omspringen met hun inspiratiebronnen, zo serieus neemt Folkert de Jong ze. Illustratief daarvoor is een groot aantal nooit eerder vertoonde stifttekeningen met duistere scènes uit de geschiedenis die over moord, oorlog, onderdrukking, verminking en seksueel misbruik gaan. Ze dienen als voorstudies voor zijn sculpturen, die hierdoor in een grimmige en soms zelfs perverse context worden geplaatst.

Folkert de Jong, Operation Harmony, 2008
Folkert de Jong, The Great Smoker, 2007

Bijvoorbeeld in Operation Harmony uit 2008, waarin vier figuren uit de vaderlandse historie op een soort hekwerk zijn gespietst, hun hoofden klaaglijk kijkend er bovenop. De verminkte en respectloos ondersteboven hangende lichamen herinneren aan de moordpartij op de gebroeders De Witt in 1672. De slachtoffers zijn onder andere Balthasar Gerards, VOC-gouverneur J.C. Coen – die er in Nederlands-Indië massaal op los moordde maar toch als held de geschiedenisboeken inging – en de filosoof Spinoza, die zag hoe de gebroeders de Witt werden vermoord.

Door hen in deze stellage te verenigen, dwingt De Jong de toeschouwer na te denken over de vraag of deze figuren terecht of onterecht dit tragische lot ondergaan. Was Balthasar Gerards een terrorist of een vrijheidsstrijder? Moeten de wandaden van J.C. Coen postuum veroordeeld worden en zo een smet werpen op de glanzende Gouden Eeuw, of worden ze gladgestreken en genegeerd in de ‘operation harmony’ die de geschiedschrijving is?

De titel Operation Harmony verwijst verder zowel naar de militaire operatie die Canada in 1992 in Bosnië uitvoerde – en daarmee naar de pijnlijke herinnering aan de Nederlandse ‘Dutchbatters’ die niet in staat waren enige harmonie te bewaren – als naar een recent icoon uit de Nederlandse kunstgeschiedenis: Piet Mondriaan. De kern van diens werk, een ultieme verdeling tussen kleuren en vlakken, is zichtbaar in het lijnenspel van de stellage en communiceert met de sculptuur in de zaal ernaast. Namelijk het uit schuim opgetrokken Last Boogie Woogie, Chronic, Handmade Nightmares in Red, Yellow and Blue uit 2007, waar de figuur van Mondriaan levenloos op een bank ligt voor zijn aan de wand hangende meesterwerk. Voor Victory Boogie Woogie verklaarde Mondriaan zich gebaseerd te hebben op het stratenplan en de dynamiek van New York, maar ook op de radarbeelden die voor precisiebombardementen tijdens de Tweede Wereldoorlog werden gemaakt. Zo is de Nederlandse geschiedenis van De Jong verweven met geweld en ellende.

De Jong laat bovendien zien dat het vormen van een geschiedenis altijd een persoonlijke interpretatie is, die net zo goed anders had kunnen luiden. Zo kan Jezus Christus ook een trippende drugsgebruiker zijn (The Great Smoker, 2007) en kan het gezicht van de populaire Duitse actrice Marlene Dietrich versmelten met dat van Hitlers propagandaregisseuse Leny Riefenstahl (Peckhamian Mimic, 2007).

Hoewel de tentoonstellingen van beiden buitenbeentjes overlopen van visueel spektakel, legt De Jong in zijn beelden en tekeningen een fascinatie voor geschiedenis aan de dag die verder gaat dan de vrolijke manier waarop Willhelm en Kraus zich op historische invloeden baseren en valt er gelukkig inhoudelijk ook nog wat te beleven.

De tentoonstellingen Folkert de Jong – Circle of Trust en Bernard Willhelm en Jutta Kraus zijn nog te zien tot 11 april.


In verband met de renovatie gaat het Groninger Museum dicht van 12 april t/m 18 december 2010.

Bernhard Willhelm & Jutta Kraus, in the Groninger Museum from Groninger Museum on Vimeo.

Circle of Trust. Folkert de Jong. Selected Works 2001-2009. In the Groninger Museum from Groninger Museum on Vimeo.

Luuk Heezen

Recente artikelen