metropolis m

Paneldiscussie met Tanja Karreman (CBK Rotterdam), Lorenzo Benedetti (SIR), Jan van Adrichem, Hans van Houwelingen, Jeroen Boomgaard en Thomas van der Dunk. Foto: Mylene Siegers

Op 3 december was het tijd voor LOKO’s (Landelijk Overleg Kunst in Opdracht) vijfde editie. Een landelijke kennisdag waarop kunstenaars, bemiddelaars en opdrachtgevers elkaar kunnen ontmoeten en hun kennis en ervaringen uitwisselen. De onderwerpen vielen binnen het thema kunst in de stedelijke openbare ruimte en voor deze editie werkt SKOR samen met Stroom, dat met haar 20e verjaardag ook jubilaris is. De organisatoren kozen voor een opzet waarbij een viertal programmalijnen naast elkaar lopen. Elke programmalijn is in blokken opgedeeld waardoor je als bezoeker tussendoor van de ene naar de andere programmalijn kan overstappen.

Ronald Rietveld over Vacant NL

Ik begon bij programmalijn B: kansen in een tijd van leegstand en krimp. Eerste spreker was Ronald Rietveld die dit jaar met Rietveld Landscape de Nederlandse inzending voor de architectuurbiënnale in Venetië samenstelde. Hiervoor ontwikkelde Rietveld met een projectteam Vacant NL, waarin de aandacht uitgaat naar publieke en overheidsgebouwen die tijdelijk leegstaan. In de ontwikkeling van deze leegstaande bunkers, watertorens, kloosters etcetera, ziet dit team potentieel om bij te dragen aan complexe maatschappelijke vraagstukken waarmee de samenleving kampt. Dit hergebruik biedt mogelijkheden om een aantrekkelijker vestigingsklimaat te bereiken waarbij bovendien talent wordt aangetrokken en vastgehouden. En hoewel het vanzelfsprekend klinkt is het nog niet bij iedereen doorgedrongen dat in hergebruik veel mogelijkheden liggen om duurzamer te bouwen. Hierin zijn bijdragen van creatieve initiatieven onmisbaar. Deze stimuleren de innovatieve manier van ontwerpen die de stedelijke omgeving momenteel nodigt heeft. ‘We kunnen de bouwbehoefte kwijt in leegstaande gebouwen. De tijd van zand opspuiten en polders volbouwen ligt achter ons,’ aldus Rietveld.

Paneldiscussie met Bart Witte en Luc Janssens (Expodium), Henriette Waal en Floris Schiferli (2012 architecten). Foto: Mylene Siegers

In het blok hierna worden projecten gepresenteerd die zich actief opstellen in de stedelijke ruimte. Het Utrechtse kunstplatform Expodium laat zien hoe ze met de handen uit de zakken in de stedelijke omgeving interveniëren. Dit doen ze onder andere met een residency in Detroit waar ze in samenwerking met aanwezige initiatieven de rol van kunst in de stedelijke infrastructuur van de met leegstand kampende stad blootleggen. Ook 2012architecten en Henriette Waal presenteren hun praktijk in dit blok. De sprekers van de verschillende blokken vullen elkaar goed aan maar door de volle programmering blijft er weinig tijd om de projecten te bediscussiëren.

Dat is ook het geval in het tweede blok van programmalijn A: Collecties. Dees Linders presenteert Sculpture International Rotterdam (SIR) en Michiel van der Schaaf gaat in op citymarketing. Het aangekondigde gesprek over hoe een instelling die kunst in de openbare ruimte beheert en de steeds meer voorkomende citymarketeers elkaar kunnen versterken blijft echter uit. Jammer, want dit zou juist het inhoudelijk debat kunnen zijn dat een dag als deze, vol experts, de moeite waard maakt.

Paneldiscussie met Tanja Karreman (CBK Rotterdam), Lorenzo Benedetti (SIR), Jan van Adrichem, Hans van Houwelingen, Jeroen Boomgaard en Thomas van der Dunk. Foto: Mylene Siegers

Het debat komt een stuk meer los wanneer in de laatste twee blokken van programmalijn C het voorstel tot een Nationaal Gastarbeidermonument van Hans van Houwelingen en Mohammed Benzakour wordt besproken. Deze programmalijn gaat in op wat monumenten vandaag de dag nog kunnen betekenen. Thomas van der Dunk begint met een erg eigen – maar goed onderbouwde – visie op migratie en het nut van een monument voor de migrant. Hij betoogt dat deze er vrijwel niet zijn in Europa omdat het migrantenverleden vaak in de nationale geschiedenis wordt verweven. Is een monument voor Willem van Oranje door diens afkomst immers niet ook een migrantenmonument? Toch lijken monumenten de mogelijkheid te hebben om een nieuwe betekenis aan te nemen: kijk maar naar de Brandenburger Tor in Berlijn die van een tolpoort naar vrijheidssymbool veranderde.

Van Houwelingen presenteert vervolgens het plan om het beeld van Naum Gabo dat naast de Bijenkorf in Rotterdam staat om te dopen tot monument voor de gastarbeider. Door gastarbeiders bij te laten dragen aan het hoognodige restauratieproces van het beeld zou het deze nieuwe betekenis kunnen verkrijgen. Hier blijken vooral veel politieke moeilijkheden bij te bestaan. Verschillende partijen – vooral het CBK en SIR – kunnen het niet eens worden over de rol en potentie van dit beeld om tot monument gemaakt te worden. Waar het CBK achter het plan van Van Houwelingen en Benzakour staat, voelt het SIR er niets voor het abstracte werk van Gabo deze betekenis mee te geven. Bovendien is het SIR al bezig met plannen voor restauratie, ook al blijkt het onduidelijk wie op gaat draaien voor de kosten. De eigenaar wist bijvoorbeeld niet dat het beeld zijn eigendom werd met de aankoop van het pand van de Bijenkorf, laat staan dat daar zulke hoge restauratiekosten bij komen kijken.

Verdere discussie hierover wordt gevoerd met vier panelleden – Tanja Karreman (CBK Rotterdam), Lorenzo Benedetti (SIR), Hans van Houwelingen en Jan van Adrichem – en gaat vooral in op de mogelijkheid en wenselijkheid om een bestaand werk te gebruiken als monument. De meningen zijn verdeeld. Benedetti wijst op de onmogelijkheid om een abstract beeld dat juist open staat voor praktisch alle betekenissen te claimen voor één betekenis en Van Adrichem wijst op de moeilijkheden van restauratie, laat staan als dit door gastarbeiders zou gebeuren. Daarnaast wijzen Karreman en Van Houwelingen juist op de potentie van zo’n ingreep om bewoners en publiek op een hernieuwde manier naar de – ook sociale – stedelijke omgeving te kijken. De discussie wordt vrij fel naarmate meer persoonlijke frustratie naar boven komt en blijkt dat dit de eerste keer in het hele proces is dat alle partijen in een ruimte bijeen zijn. Helaas noodzaakt de tijd moderator Jeroen Boomgaard al snel de discussie te sluiten. De partijen wordt aangeraden om in ieder geval weer aan de onderhandelingstafel te gaan zitten om het voorstel voor het migrantenmonument verder te bespreken.

De winst van een initiatief als LOKO zit hem vooral in het aanstippen van de verschillende activiteiten die binnen de thematiek op meerdere niveaus spelen. Door het volle schema blijft het activeren van de concepten aan de hand van discussie en kritische beschouwing moeilijk. Toch ontstaat er een goed beeld van de mogelijkheden voor omgaan met het vraagstuk van kunst in de stedelijke openbare ruimte. Een wat minder veelzijdige identiteit van de deelnemers zou het geheel beter werkbaar maken. Echter, het veld blijft in beweging en als je kan zeggen dat een groep zich vormt vanuit een gemene deler draagt LOKO hier zeker aan bij.

LOKO10 vond plaats op 3 december 2010.

Rogier Brom werkt bij Expodium

Rogier Brom

is coördinator onderzoek bij de Boekmanstichting

Recente artikelen