metropolis m

Zowel in Antwerpen als Brussel stelt Kader Attia nieuwe en recente installaties tentoon. De Frans-Algerijnse kunstenaar zet in Middelheim en Bozar zijn zoektocht naar het ‘herstel’ verder. Het resulteert in krachtige installaties, al begint Attia stilaan een beetje in herhaling te vallen.

Goed vijf jaar werkt Kader Attia (1970, geboren uit Algerijnse ouders in het Franse Dugny; woont en werkt in Berlijn) rond een concept waarvoor hij de term ‘herstel’ bezigt. Volgens hem volgt dat concept averechtse paden in de ‘traditionele’ en ‘hedendaagse’ maatschappijen. Meer bepaald stelt hij dat onze westerse maatschappij zich de illusie voorhoudt dat vooruitgang de wonden van het verleden zou verwijderen (lees: Verdrängung, verdringen uit de klassieke psychoanalyse).

Dat lijkt een vrij sombere, maar niet onaannemelijke gedachte. In het filmpje op de website van het Middelheim voegt hij daar aan toe dat meer traditionele gemeenschappen net focussen op een constructieve omgang met gewezen verdriet. Hij stelt dat herstel enkel mogelijk is voor wie zijn wonden onder ogen ziet.

Met The Repair from Occident to Extra-Occidental Cultures, zijn bijdrage voor dOCUMENTA (13) in 2012, deed Attia al heel wat stof opwaaien. Ook zijn prachtige solotentoonstelling Repair. 5 Acts in Kunst-Werke Berlijn (2013) deed ons verstillen. In die installatie respectievelijk tentoonstelling, concentreerde hij zich voluit op de interpretatieverschillen omtrent herstel in westerse en niet-westerse werelden. Een opmaat voor die reflectie zagen wij al in de groepstentoonstelling GEO-Graphics: A Map of Art Practices in Africa, Past an Present in Bozar 2010. Daar plaatste Attia’s installatie Open Your Eyes confronterende foto’s van verminkte WO I oud-strijders naast traditionele Afrikaanse sculpturen.

Kapotte smoel

In Het Huis, een in 2012 geïnaugureerd halfopen paviljoen op de meest recente gronden van het openluchtmuseum, stelt Attia een reeks van dertien hagelnieuwe sculpturen tentoon: Les gueules cassées (of: de kapotte smoelen). Die steunen andermaal op zijn fascinatie voor de fysieke genezing van gewonde soldaten uit WO I plus – of versus – gerepareerde Afrikaanse maskers. In beide gevallen frappeert het gebruik van naald en draad in het gelaat om zo tot herstel te komen. In feite werkte hij nauw samen met traditionele ambachtslieden uit Bamako en Brazzaville. Zij maakten beelden op basis van Attia’s verzameling foto’s. De dertien relatief grote bustes van gehavende mannengezichten variëren van een klein beetje beschadigd – een lodderend oog – tot haast volledig verminkt. Gekapt uit onbehandeld teakhout waarin je de oorspronkelijke vorm van de boomstam nog ontwaart, en geplaatst op in hoogtes verschillende ijzeren sokkels, zijn het harde, aangrijpende beelden.

Triestheid

In de belendende Hortiflora-tuinen toont Attia zijn Untitled (Al Aqsa) uit 2009. Die sculptuur, 350 op ijzeren staven geplaatste drumcimbalen in de vorm van de beroemde en beladen Al Aqsamoskee van Jerusalem, beleefde haar première in de Parijse Jardin des Tuileries. De titelverwijzing ruimt hier plaats voor andere lezingen. In het natuurlijke kader van het Middelheim denk je uiteraard meteen aan planten – bijvoorbeeld aan waterlelies. Maar Het Huis van Robbrecht en Daem herinneren de kunstenaar aan een “militaire tank” uit staal, in een hoekige structuur en een groenige, camouflage-achtige kleur. In deze herdenkingsjaren maakt hij al snel de link met 1914-18 en met In Flanders Fields. Volgens hem staan deze cimbalen precies opgesteld zoals de oneindige witte kruisjes in de streken rond Diksmuide en Ieper. Die strakke, onpersoonlijke kerkhoven drukken opnieuw “de triestheid van de moderniteit uit” alsook “onze onpersoonlijke omgang met de dood”.

De wind, de regen, maar ook de bezoeker – beroer ze met je handen of bekogel ze met steentjes – maken van de verstilde installatie opnieuw een levendig gebeuren hetgeen vervreemdt en ontroert.

Frictie

Ook in het Brusselse Bozar borduurt Attia verder op zijn geliefde thema. Het kunstenpaleis pakt uit met Continuum of Repair: The Light of Jacob’s Ladder, een monumentale installatie die eerder in de Londense Whitechapel Gallery te zien was. Het is een vierkante ijzeren bibliotheek gevuld met meer dan 4000 boeken, voornamelijk (vulgariserende) wetenschappelijke werken. Ook Attia’s gueules cassées zijn van de partij, dit keer in marmer, alsook antieke houten panelen met Arabische inscripties die door de jaren heen verschillende malen hersteld werden.

De boodschap klinkt hier overduidelijk. Attia raakt aan de frictie tussen het immateriële en materiële, aan het interval van de rationaliteit van wetenschap en de spiritualiteit van religie. In het midden van de metalen structuur bevindt zich dan weer een houten rariteitenkabinet volgestouwd met historische etsen, sterrenkijkers en vergeelde atlassen. Boven het kabinet leidt een trapje naar spiegels die een horizontale lichtbundel ontelbare malen in de hoogte reflecteren: een imaginaire ladder naar de oneindigheid. Hier verwijst de installatie naar het religieuze verhaal uit Genesis waarin de profeet Jacob een visioen krijgt. Hij ziet engelen via een ladder naar de hemel trekken. Oorspronkelijk, in Londen, was deze vorm ook een verwijzing naar de modernistische structuur van Whitechapel’s Gallery 2. In Brussel vinden wij Attia’s jakobsladder een bombastische geste en een leuk optisch speeltje.

Ook de titels van de tentoonstellingen geven het meteen aan: Cultuur, een natuurlijk herstel in Antwerpen en Continuum of Repair: The Light of Jacob’s Ladder in Brussel gaan dapper voort op Attia’s stokpaardje. Het pleit pro de kunstenaar om consequent zijn zoektocht naar ‘herstel’ door te zetten. In vijf jaar formuleert hij echter telkens weer (variaties op) dezelfde vragen. Daardoor dreigt het complexe denkparcours rond zijn indrukwekkende installaties – ja, dat wil deze kunstenaar zeker, indruk wekken! – stilaan uit te vlakken.

Kader Attia
Cultuur, een natuurlijk herstel
Middelheimmuseum Antwerpen
Tot 29 maart 2015,

Continuum of Repair: The Light of Jacob’s Ladder
Bozar Brussel
Tot 22 februari 2015