metropolis m

Kunsthal
Kunsthal

Er is veel te doen om de ethiek van de kunstenaar in neoliberale tijden. Hoe zich te gedragen in een morele slangenkuil? Bjørn Melhus maakte er werk over dat is te zien in Rotterdam en Den Haag.

Voor de tweede maal toont West Den Haag een kunstenaar in de Kunsthal. Na vorig jaar een presentatie van Kudzanai Chiurai met een bijbehorend debat over de positie van de toeschouwer in zijn werk, valt de eer dit jaar Bjørn Melhus ten deel. Tegelijk met de expositie in de Kunsthal toont West in hun Haagse onderkomen nog veertien werken van Melhus. Deze meervoudige solo die ook bestond uit een screening tijdens het IFFR geeft uitgebreid aandacht aan het oeuvre van Melhus dat vijfentwintig jaar behelst.

In deze tijd maakte hij vaak twee films per jaar en bleef, zo is te zien, al die tijd geheel trouw aan zijn beeldende beginselen. Vanaf het begin zijn de Camp referenties naar Amerikaanse films en de politiek-geladen culturele droom die deze uitdragen aanwezig. Daarbij bleef hij eveneens trouw aan het zelf figureren als de hoofdrol, de lipdub, de staccato soundbites als tekst, kitscherige B-film esthetiek en Hollywood (beeld)referenties.

Kunsthal
Kunsthal
Kunsthal

Zijn meest recente werk, The Theory of Freedom (2014), wordt groots in de Kunsthal getoond. Hierin neemt hij Ayn Rand en haar rationeel kapitalistisch ideaal op de hak. Zoals altijd, vertolkt Melhus de belangrijkste personages. Dit zijn de twee joggers die zijn vernoemd naar de spaceshuttles uit Armegeddon (Independence en Freedom), de beveiliger van de gated community en het lopende lijk uit het mortuarium dat door de personificatie van Ayn Rand wordt gedomineerd. Deze op Frau Farbissina (uit Austin Powers) geïnspireerde dominatrix draagt een glimmend gouden dollarteken als broche en dirigeert met een zweep. Op de maat van een bombastische soundtrack wordt er optimaal gebruik gemaakt van de drie schermen van de installatie.

De soundbites zijn zo geplakt dat er conversaties ontstaan die privatiseringsidealen, economische voortgang op basis van totaal rationele keuzes en Amerika als ideologie uitdragen en veroordelen. Dit deed hij eerder ook in Weit Weit Weg (1995) waarin Dorothy het personage uit de Wizard of Oz met zichzelf in conversatie is, Afterlife (2010) waarin de religieuze Amerikaanse excessen worden uitvergroot en Oral Thing (2001) dat een parodie is op Jerry Springer. Hetzelfde metaforisch idee zit in de constante helikoptersurveillance van Policia (2007), een neptrailer genaamd The Castle (2007) en de verhaallijn ontberende aaneenschakeling van moderne urbane omgevingen zoals die in veel films als tussen-shot worden gebruikt in City (2007) – allen te zien in Den Haag.

West Den haag
West Den Haag

Melhus is op een bepaalde manier heel politiek, maar toch komt zijn boodschap nooit helemaal over. Het is steeds net niet. Net geen goede lipdub, net geen goed acteerwerk, net geen serieuze boodschap, net niet visueel gelukt en net niet echt grappig. Dat hij dit allemaal zo bedoeld heeft, doet niet af aan het gegeven dat het daardoor zijn doel mist. Het is net niet serieus genoeg om serieus te nemen als cultuurkritiek en net niet grappig genoeg om als ironische geste te aanvaarden. Deze tussenpositie doet weinig goed voor het werk. De three-channel video installatie in de grote zaal van De Kunsthal is weliswaar indrukwekkend, maar niet iedereen kan Mike Myers zijn.

Net als de vorige keer organiseerde West een debat dat plaats had tijdens art Rotterdam, en dit maal de politieke positie en de verhouding tussen de twee concepten ondervroeg. Filosoof Joost de Bloois, Manifesta directeur Hedwig Fijen, schrijver, theoreticus en kunstcriticus Stefan Heidenreich en de kunstenaar zelf, spraken onder leiding van Liesbeth Levy (stichting Lokaal) over de verhouding tussen kunst en politiek. Hier werd, zoals zo vaak dezer dagen, gesteld dat autonomie niet bestaat en er geen scheiding is tussen kunst en politiek, onder verwijzing naar Manifest 10, in Rusland. Met de vraag of er een ethische grens te trekken is waar je je als kunstenaar in begeeft aan wie je wel of niet verkoopt. Hoe bijvoorbeeld om te gaan met donaties van hedgefonds-managers aan musea, terwijl ze bedrijven uitpersen, duizenden werknemers werkloos achterlaten, geen belasting betalen en tegelijk wél goed en legaal geld verdienen. Wat is dan de rol van kunst binnen privatiseringspolitiek, zoals gepropageerd door Ayn Rand? Conclusie: interactie met de systemen is onafwendbaar en veel politiek engagement slechts een eenvoudige en dunne façade.

West presents: Debate — Me Against Us (Kunsthal 6.2.2015) from West Den Haag on Vimeo.

Bjørn Melhus
The Theory of Freedom
West Den Haag
31.1 t/m 7.3.2015
Kunsthal
28.1 t/m 1.3.2015

Vincent van Velsen

is redacteur Metropolis M en conservator Stedelijk Museum Amsterdam

Recente artikelen