metropolis m

DIASHOW (klik op pijl of plaatje) Night Soil #1: Fake Paradise

Foam heeft dit najaar een primeur: voor het eerst is de Night Soil video-trilogie van Melanie Bonajo in zijn geheel te zien. Voor de gelegenheid pakt het museum groots uit: in drie opeenvolgende psychedelische ruimtes (ontworpen door Clemence Seilles en Theo Demans) wordt de bezoeker ondergedompeld in de wereld van Bonajo: een wereld van vrouwen, natuur, seks, psychedelische drugs en nieuwe rituelen.

In de videotrilogie onderzoekt Bonajo vanuit een vrouwelijke perspectief verschillende alternatieve bewegingen – of manieren van leven – die zich afzetten tegen onze huidige kapitalistische, patriarchale consumptiemaatschappij. Het komt als geen verrassing dat deze activiteiten vaak illegaal zijn en zich buiten de gevestigde maatschappij voltrekken.

In deze tijd waarin technologische ontwikkelingen en social media mensen steeds meer van elkaar vervreemden, getuigt Night Soil van een oprechte interesse in – en zoektocht naar – een nieuwe vorm van spiritualiteit. De hoofdpersonen in de video’s zijn op zoek naar rituelen, naar een andere, directere relatie tot de natuur en gedragen zich ambivalent ten opzichte van de technologieën en gevestigde systemen om hen heen.

Het is slimme keus om de Night Soil-trilogie apart, in drie opeenvolgende installaties te presenteren. De psychedelische ruimtes versterken de sfeer en het onderwerp van elke video en ze maken de ervaring van het werk indringender dan wanneer dit gepresenteerd zou zijn in een white cube-omgeving. Het blijft echter wel de vraag of FOAM als fotomuseum de meest geschikte plek is voor dit werk. Bonajo’s praktijken en ambitie reiken verder dan de fotografie alleen.

De eerste video Night Soil #1: Fake Paradise handelt om de drug ayahuasca en gaat in op de (vervreemdende) relatie van de mens tot de natuur, en wordt gepresenteerd in een kleurrijke tent: alsof we ons – als bezoeker – voor even in de natuur bevinden, en gezamenlijk aan het kamperen zijn. Night Soil #2: Economy of Love, waar Bonajo focust op de praktijken van een groep vrouwelijke seks-activisten in Brooklyn, baadt in een rood licht. In een intieme ruimte, neem je als bezoeker plaats op een organisch uitziende roze bank, die door het rubberachtige materiaal aanvoelt als een soort huid. De witte, doorzichtige, stroken die vanaf het plafond de ruimte in ‘druipen’, lijken te refereren aan cum-shots uit pornofilms. Desondanks is het er knus. De activisten in de video pleiten voor een andere omgang met seksualiteit, een die vertrekt vanuit de positie van de vrouw en het vrouwelijk orgasme. De film – net als de gehele trilogie – getuigt van een upbeat, positief feministisch geluid, die wel wat doet denken aan Lena Dunhams stem in de HBO hit-series GIRLS.

De derde, afsluitende ruimte is het meest open qua opzet. De installatie bestaat uit een klein, dor, zandachtig landschap met ingebouwde bank, met aan twee kanten vaalgroene gordijnen. In het zand zien we een verstilde Nike sneaker en een petje. In dit post-apocalyptische landschap, waar de aarde is opgedroogd en er slechts sporen van ons leven over zijn, wordt het laatste en afsluitende deel van de trilogie getoond: #3 Nocturnal Gardening, dat bij FOAM in première gaat. In dit deel verkent Bonajo via diverse verhalen van vrouwen een aantal levenswijzen die een tegenwicht bieden aan onze huidige voedselindustrie en consumptiemaatschappij.

Sinds 2014 werkt Bonajo aan haar trilogie, waar semi-documentaire scènes worden afgewisseld met kleurrijke, vervreemdende shots. In die afgelopen twee jaar is er een zekere verandering te zien in het werk: waar Night Soil #1 en #2 nog vol zaten met typische Bonajo scènes – scènes die zich kenmerken door haar signature-verkleedpartijtjes en dubbelzinnige beelden – is #3 Nocturnal Gardening soberder van aard. Dezelfde soort scènes zijn minder frequent en minder ironisch. Daarnaast zijn de documentairefragmenten concreter geworden; ze verwijzen naar bestaande individuen (Dafne Westerhof) of bestaande bedrijven (Soulfirefarm, Het Beloofde Varkensland). Het maakt Night Soil #3 eenduidiger qua vorm.

Deze aanpak werkt goed in samenspel met de urgentie van haar boodschap, want in de video zijn er bepaalde thema’s die steeds terugkeren, zoals: het belang van eerbied voor de natuur, het belang van een bewuste omgang met dieren en het belang van kennis over de natuurlijke wereld om ons heen. Zaken die in de huidige maatschappij allemaal ontbreken of op zijn minst meer aandacht verdienen. Maar de eenduidigheid maakt Night Soil #3 Nocturnal Gardening ook veel minder spannend. Mijn voorkeur gaat in die zin dan toch uit naar de chaos van de eerste twee delen, waar de beelden elkaar stoorden, de getuigenissen nog licht ambigu waren en de lijn tussen humor en ernst subtieler was. En dan met name het sjamanistische Night Soil #1: Fake Paradise, dat zich handelt om ayahuasca, ook wel bekend als de klimplant van de ziel, een plant uit de Amazone met psychedelische eigenschappen. Ayahuasca wordt al duizenden jaren gebruikt door Indiaanse stammen in Zuid-Amerika, waar het in diverse rituelen dient als geestelijk inwijdingsmiddel, geneesmiddel en wordt gebruikt om visioenen op te wekken.

Onder de vlag van urban sjamanisme komen nu ook in het Westen mensen steeds vaker samen om de drank op rituele wijze te gebruiken. Op het moment kun je zelfs spreken van een ware hype. Recent verscheen er nog een artikel over in The New Yorker, met de suggestieve titel: The drug of choice for the age of kale: How ayahuasca, an ancient Amazonian hallucinogenic brew, became the latest trend in Brooklyn and Silicon Valley en ook in mijn vriendenkring is de plant geregeld onderwerp van gesprek.

In #1 Fake Paradise focust Bonajo zich op de vrouwelijke stem – een die doorgaans ontbreekt binnen de studies van psychedelica. Aan de hand van persoonlijke getuigenissen van vrouwelijke gebruikers onderzoekt de video de spirituele en medicinale dimensies van de plant. Terwijl vrouwelijke voice-overs vertellen over hun trip, out-of-body ervaringen, en de helende kracht van het middel, zien we allerlei rituelen uitgevoerd worden. Er wordt gesproken over zelfbevrijding; het vinden van spirituele en lichamelijke genezing en vereenzelviging met de goddelijke geest van de kosmos. Deze geest is inherent verbonden is aan het vrouwelijke: Moeder Natuur.

In de video zien we ook ‘storende’, vervreemdende fragmenten waar de technologische realiteit van onze samenleving de zorgvuldig geconstrueerde spirituele wereld binnentreedt. Denk aan de scene waarin meisjes in absurde plant-outfits sexy staan te poseren voor hun smartphones: I am great at composition. Verzonken in narcisme worden ze zichtbaar niet gestoord door de continue stroom aan irritante geluiden afkomstig uit hun smartphones. Of de scene in het tropisch regenwoud, waar een meisje quasi-nonchalant in haar onderbroek vol planten tegen een boom staat te twerken. Het zijn deze scenes, deze verstoringen van de dialoog van de meer documentaire beelden, die het tot een spannend geheel maken en die ik mis bij #3 Nocturnal Gardening.

Night Soil is als geheel onmiskenbaar hedendaags. Het werk snijdt urgente onderwerpen aan die leven onder de huidige generatie die net als Bonajo zoekt naar alternatieve manieren van leven. Met de Night Soil trilogie, en met deel #3 in het bijzonder, lijkt het alsof Bonajo de bezoeker wil overtuigen dat het nog wel degelijk mogelijk is om anders te leven dan onze huidige samenleving dicteert. Dat het mogelijk is om weer in contact te komen met onszelf, met de aarde, met Moeder Natuur. Misschien wil ze vooral zichzelf hiervan overtuigen, want excellerend als documentairemaakster staat ze zelf vooral aan de zijlijn, wijzend naar datgene wat ze bewondert, vast in het gevestigde systeem.

Melanie Bonajo, Night Soil Trilogy, 16.9 t/m 7.12.2016

Debbie Broekers

is kunstcriticus en kunsthistoricus

Recente artikelen