metropolis m

In een langlopend project onderzoekt Jan Rosseel de werking van het geheugen in samenspel met de overvloed aan beelden in de media. 

Tijdens zijn studie tot documentair fotograaf aan de KABK in De Haag werd zijn werk vaak omschreven als ’te journalistiek. Toen hij daarop besloot op fotojournalistiek en visuele storytelling te studeren in Denemarken werd hij daar weer ’te artistiek gevonden.

Het is precies op dit raakvlak dat Rosseel zijn inhoudelijke kracht heeft gevonden. De Brakke Grond in Amsterdam toont nu het eerste deel van zijn drieluik solotentoonstellingen die de aankomende anderhalf jaar daarna te zien zal zijn in Gent en Den Haag. In zijn onderzoek naar de werking van ons collectief geheugen en de rol van beeld daarbinnen reageert Rosseel op hedendaagse ontwikkelingen.

Door voor een drieluik-expositie te kiezen heeft hij op slimme wijze de ruimte voor zichzelf gecreëerd om zijn lopende onderzoek direct te kunnen tonen, terwijl het nog in ontwikkeling is. Zoals in zijn werk War as entertainment (2016) meteen de actualiteit zichtbaar wordt. Op een scherm dat op ooghoogte hangt lijkt het alsof je zelf een livestream op Facebook hebt aangeklikt. Links het bewegende beeld en rechts de lopende reacties en emoticons van derden die ook kijken. Maar het betreft hier geen vermakelijke voetbalwedstrijd of livestream van een concert of lezing. In plaats daarvan zien we oorlogssituatie. Het offensief bij Mosul in oktober 2016 werd door verschillende media rechtstreeks uitgezonden.

Dit zijn echte beelden. Door het filmpje eindeloos te herhalen ervaar je nog meer hoe schokkend het is hoe mensen met beeldconsumptie omgaan, niet alleen door naar de beelden zelf te kijken, maar vooral door de reacties erop. ‘Sound?’, schrijft iemand, en daaronder zegt een ander: ‘This is amazing.’

Rosseel legt de vinger op de zere plek. In zijn behoefte om onderzoek te doen naar het geheugen in de breedste zin van het woord kreeg hij als eerste de in 2015 ingestelde artist-in-residence beurs toegewezen van de Akademie van Kunsten en het Netherlands Institute for Advanced Study (NIAS-KNAW). Waarmee hij de kans heeft gekregen om twee jaar lang onderzoek te doen op het raakvlak tussen kunst en wetenschap. Bij de eerste expositie van zijn trilogie in De Brakke Grond, heeft Rosseel de focus gelegd op media. Jan Rosseel: Back-up is voor De Brakke Grond de afsluiter van hun thema jaar All Future Memories waarin ze opzoek zijn gegaan naar wat geheugen nog is in tijden waar alles online bewaard wordt.

Opvallend is dat Rosseel al door het hele jaar heen een serie Lunch For Thought-gesprekken heeft georganiseerd om samen met kunstenaars, filosofen en wetenschappers te reflecteren op dit onderwerp. De inzichten en vragen uit deze ontmoetingen heeft hij gebruikt als inspiratie voor zijn tentoonstelling. Rosseel vond de wereld van de journalistiek te beperkend. Hij gelooft niet in de mogelijkheid om nieuws objectief te brengen. Hoe je een verhaal vertelt, welk kader je kies van het beeld en in welke context je het plaatst, bepalen mede de interpretatie van het beeld.

Naast de actualiteit schuwt niet ook het koloniale verleden van België onder de loep te nemen. In Erasing Tintin (2016) en Congo (2016) zoomt hij in op de oude stripboeken van Kuifje, en toont een opengeslagen schoolboek met enkel de woorden ‘neger en ‘beschaafde blanken nog leesbaar.

Maar het meest confronterende werk waarvan ik koude rillingen van kreeg is Foley (2016). Rosseel heeft in samenwerking choreograaf Jasper van Luijk een aangrijpend videowerk gemaakt geïnspireerd op het you-tube filmpje dat IS postte in 2014, waarin de Amerikaanse freelance persfotograaf James Foley onthoofd werd. In Rosseels bewerking zien we twee mannelijke dansers die een vloeiende choreografie uitvoeren met daarbij indringende muziek. Ergens is het ongemakkelijk om naar te kijken omdat het zo mooi is. Rosseel: Maar waarom zou je niet mogen zeggen dat er schoonheid zit in geweld?’ Tegelijkertijd is het werk een artistieke reactie op een echte gebeurtenis die in lijn is te plaatsen met andere journalistieke en politieke reacties die vanuit televisiestudio’s zijn bedacht en opgevoerd, zoals bijvoorbeeld de speech die Obama hield op deze tragische gebeurtenis. Rosseel legt op deze eigenzinnige manier de logica van de geënsceneerde beeldproductie bloot. 

Hoe verhouden zich de iconische beelden als New York, 11.09.2011 en Beijing, 05.06.1989 die Rosseel toont in het werk Flash Memory (2016), zich met de hedendaagse tsunami aan beelden die we dagelijks vluchtig tot ons nemen? Rosseel spreekt over ‘instant iconen’ waarbij hij refereert naar instantkoffie. Digitale beelden blijken zich minder in ons geheugen te griffen. In dit eerste deel van het drieluik laat Rosseel ons door middel van een reeks van krachtige statemens nadenken over de complexiteit van de werking van ons collectieve geheugen en de overheersende rol die beeld daarin speelt.

MEER OVER KUNST IN VERHOUDING TOT DE TIJD IN METROPOLIS M Nr 6-2016-2017 TIMELESS. NU IN DE WINKEL. ALS JE JE NU ABONNEERT STUREN WE JE DIT NUMMER GRATIS OP. MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR [email protected] (ovv winteractie)

foto’s T Kurpershoek, courtesy De Brakke Grond

Back-up, Jan Rosseel, De Brakke Grond Amsterdam, 10.12.2016 t/m 29.01.2017

Vervolg drieluik-tentoonstelling: Museum Dr. Guislain Gent, 04.03 t/m 19.05.2017; Stroom Den Haag, 02.12.2017 t/m 18.02.2018

Lotte van Geijn

is beeldend kunstenaar en schrijver

Recente artikelen