metropolis m

Zijn fotoboeken – inmiddels zo’n vijfentwintig – zijn ware collectors items. Zijn artist talk onlangs aan de universiteit van Antwerpen was in enkele uren uitverkocht. Celebrity MAGNUM fotograaf Alec Soth (VS, °1969). Al meer dan een decennium begeestert hij met zijn bevlogen, lyrische beelden én woorden menig fotoliefhebber onder wie opvallend veel studenten. Recent opende zijn tweede grote tentoonstelling in Europa in het Fotomuseum (FOMU) in Antwerpen.

De tentoonstelling in FOMU opent met een fragment uit Walt Whitmans gedicht Song of Myself (1855). De woorden lijken op het lijf van Soth geschreven. Het epos gaat immers zowel over Amerika als over het vieren van het individu. Het inspireerde de fotograaf tot de titel van de expo Gathered Leaves:

Alone far in the wilds and mountains I hunt,
Wandering amazed at my own lightness and glee,
In the late afternoon choosing a safe spot to pass the night,
Kindling a fire and broiling the fresh-kill’d game,
Falling asleep on the gahter’d leaves with my dog and gun by my side.

Met deze expo, die naast Londen reeds haltes kende in Bradford en Helsinki, zet hoofdcurator Kate Bush de vier grote magna opera die Alec Soth in Amerika maakte in de spotlights. In het FOMU kan je ze in vier grote ruimtes chronologisch tot je nemen. De mise-en-scène is ingetogen. Het midden is telkens ingepalmd door de bijhorende research, boekdummy’s en het/de finale boek(en). ‘Het maken van boeken was altijd mijn focus’, vertelt Soth. De vreugde van het creatieproces is er omnipresent aanwezig. Een digitaal scherm bladert gestaag door de meesterwerken. Op de omringende muren zijn prints opgehangen, gewoon klassiek naast elkaar. Bij iedere foto hoort een summiere caption. Het loont nochtans de moeite om over enkele beelden meer achtergrond te krijgen. Voor zij die nog niet zo vertrouwd zijn met z’n oeuvre, is het geen overbodige luxe om op pad te gaan met een van de (wel dertig!) gidsen van het FOMU.

Sleeping by the Mississippi (2004)

Charles, Vasa, Minnesota, uit de serie Sleeping by the Mississippi, 2002

De serie die Soth internationaal op de kaart zette realiseerde hij door langs de 3200 kilometer lange Mississippi van Noord naar Zuid te reizen. Deze roadtrip bestond uit verschillende episodes. Hij ondernam ze voornamelijk in de lente, tijdens zijn verlofdagen als museummedewerker. Met zijn grootformaatcamera focuste hij niet op de grootstedelijke context. Integendeel. Met een schijnbaar gemak richtte hij zijn lens op gewone mensen, landschappen en interieurs. Ze trokken hem intuïtief aan en hielpen om complexe verhalen te vertellen. We zien eenvoudige mensen met hun dromen. Een man toont bijvoorbeeld twee zelfgebouwde modelvliegtuigen. Hij koestert de ambitie om in de voetsporen van de Amerikaanse luchtvaartpionier Charles Lindbergh alleen de Atlantische Oceaan over te vliegen. Een picaresk ogende jongen poseert wat verder in zijn gebronsde, strakke bovenlijf en hoopt er op zijn honderdste nog steeds zo uit te zien. Ook de opname van Bonnie springt in het oog. De domineesvrouw glundert met een foto van wolken (stijl William Eggleston). De bewolkte lucht suggereert volgens haar een engel. Ze probeert er Soth mee te bekeren. De ruimte tussen de fotograaf en het onderwerp fascineert de Amerikaan. ‘We kunnen niet in het hoofd van de geportretteerde kijken. Ik fotografeer afstand. Fotografie is een medium van afscheiding (seperation)’, zegt hij. ‘De Mississippi river is in deze serie amper zichtbaar. Voor mij is de Mississippi een metafoor die het beeldmateriaal met elkaar verbindt.’

Niagara (2006)

Two Towels, uit de serie Niagara, 2005

Kijkend naar Soths beelden wenkt de kwetsbaarheid. Dit gevoel komt zeer prominent op de voorgrond in Niagara. Op deze desolate, depressieve locatie die we wellicht niet toevallig in een adem met zelfmoord associëren, gaat de fotograaf op zoek naar liefde en verlangen en hoe die in beeld te brengen. Gedetailleerde beelden van – onder andere – een voluptueuze bruid gekleed in een kraakwitte jurk, de gevel van een motel, een teder, naakt koppel en hier en daar een clichématige referentie naar de Niagarawatervallen als ansichtkaart zijn veelzeggend. Soth weet de emotionele content helemaal aan te snijden door tientallen liefdesbrieven tentoon te spreiden – zowel authentieke als een foto van een brief. Een enkele lijkt meer op een haatbrief. De woorden, niet zelden in gebrekkig Engels, zijn soms hilarisch, maar snijden even vaak door het hart.

Broken Manual (2010)

Het gevaar om in een patroon te vervallen – namelijk telkens vertrekken vanuit een geografische locatie – lag op de loer. Het project Broken Manual realiseert Soth tijdens een midlife crisis waarbij hij zich wat frustreert in het medium fotografie. Hij maakt bewust geen ‘iconische’ foto’s meer waardoor hij zich weet los te wrikken van het stigma dat enkel iconische foto’s de eindselectie mogen halen. ‘Ook inconsequente foto’s helpen om het verhaal te vertellen’, zegt hij.

Broken Manual focust op mensen die zich teruggetrokken hebben uit de hussle and bussle van het dagelijks leven, en de onmogelijkheid, het intrinsieke falen dat hiermee verbonden is. Ze verbergen zich vaak in een van de uitgestrekte, onbevolkte regio’s van Amerika. Denken we maar aan de talrijke, moeilijk doordringbare wouden. Ook hier laat Soth de beelden voor zich spreken. We zien onder andere een monnik en een extreme rechtse man – getuige de Swastika op zijn arm. Vaak weten we niet goed naar wie we kijken: een bard, een dichter, een kluizenaar, een eenzaat of een vagebond? Wellicht vaak een combinatie? Misschien hebben sommige een geheim verhaal dat het daglicht niet verdraagt? Of zijn ze gewoon op zoek naar rust? De film Somewhere To Disappear op het einde van de expo licht hier en daar een tipje van de sluier.

Uit de serie Broken Manual, 2008

Een tafel vol fragmentarische parafernalia trekt onze aandacht. Van een boek How To Dissappear Completely and Never be Found van Doug Richmond tot potloodtekeningen van mannen met een kinbegroeiing die hen een wat slonzige uitstraling geeft. Een ludieke ondertoon overheerst. Elke bezoeker kan voor zichzelf beslissen welk verhaal hij mee naar huis neemt. Vele beelden blijven bij, zoals de opnames die ver weg van het onderwerp geschoten zijn. Soth zoomt vervolgens in op het gezicht van de “broken men” in kwestie. Ook buiten de museummuren blijven de – vaak verweerde – blikken nazinderen.

Songbook (2012-14)

Near Kaaterskill Falls, New York, uit de serie Songbook, 2012

Na Broken Manual dat getuigt van introspectie en het naar binnen keren van de aandacht, wil de notoire roadtripper terug voeling krijgen met de wereld. Van 2012 tot 2014 doorkruiste hij met zijn vriend, schrijver Brad Zellar zeven staten van Amerika (California, Colorado, Michigan, New York, Ohio, Texas en Georgia). Hun opzet was simpel: een zoektocht naar verhalen van het dagdagelijkse leven in Amerika.

In tegenstelling tot de eerder vermelde series kiest Soth hier om zijn opnames in old school contrastrerend zwart-wit te maken. Door deze vormelijke strategie besluipt ons vaak een nostalgisch gevoel alsof de foto’s enkele decennia eerder gemaakt zijn. In het huidige politieke landschap is het haast provocatief: Let’s make Amerika great again! We zien een tienercowboy die ietwat stoer lonkend en vol begeerte met een meisje danst, een overenthousiaste 88-jarige die ons met open armen lijkt uit te nodigen om mee te dansen, een jongeman die bijna verzinkt in het gigantische plein van de Facebook-hoofdcampus en een opname van een horde wachters net na een executie in de gevangenis van Huntsville. De foto’s en de anekdotische, journalistieke teksten van Zellar zijn gebundeld in zeven fictieve krantjes, die beter gekend zijn onder de naam LBM dispatches. In 2015 werden ze zonder Zellars informatieve teksten opnieuw uitgebracht in de prachtige publicatie Songbook.

Bill, Sadunsky, Ohio uit de serie Songboook, 2014

Als native American is Soth perfect geplaatst om van binnenuit, suggestieve tranches de vies van de States te schetsen. De Amerikaan laat amper in z’n kaarten kijken over z’n volgende project. Graag wil hij zijn meer poëtische kant voor het voetlicht plaatsen.

‘Alec Soth – Gathered Leaves’ tot 4 juni 2017 in het Fotomuseum, Waalsekaai 47, Antwerpen. Open di t/m zo 10-18 u. www.fotomuseum.be – Alle foto’s courtesy de kunstenaar en FOMU, Antwerpen

Sofie Crabbé

is kunst- en fotocriticus en curator. Ze werkt daarnaast als artist liaison voor Deweer Gallery.

Recente artikelen