metropolis m

‘We will not forgive, we will not forget.’ Het is een citaat dat keer op keer gebruikt wordt voor de herdenking van de Holocaust. Toch is afgelopen vier mei weer eens gebleken dat het niet eenduidig is wie we niet vergeven en niet willen vergeten. Zo was er controverse over een herdenking die ook de oorlog en slachtoffers van Syrië wilde herdenken op de Nieuwmarkt te Amsterdam. De herdenking kon zelfs niet doorgaan door de kritiek van onder andere het Centrum voor Informatie en Documentatie Israël (CIDI).

Het maakt het video- en installatiewerk Running out of History van de Israëlische Michal Helfman in de Rotterdamse tentoonstellingsplek A Tale of a Tub nog relevanter. Helfman stelt namelijk in haar werk de oorlog in Syrië, een humanitaire activiste uit Israël en een paar dobbelstenen met de beruchte woorden ‘We will not forgive, we will not forget’ erop centraal in een tentoonstelling die aantoont dat historische narratieven nooit statisch zijn.

Een tafeltje met een bordspel en twee krukken in de tentoonstellingsruimte nodigen uit om te gaan zitten en de felblauwe dobbelstenen te gooien met aan elke zijde een ander woord. Daar komen zowel vergevende (‘For’ ‘Give’) als inhalige (‘We’ ‘Get’) uitkomsten uit. Het is een deconstructie van woorden die allang niet meer alleen gerelateerd zijn aan de Holocaust, maar, zoals in het videowerk fijntjes wordt opgemerkt, ook door Barack Obama gebruikt werden toen de Verenigde Staten Osama Bin Laden gevangen zou hebben genomen. Helfman laat op poëtische wijze zien dat verhalen, los van hun oorspronkelijke context, terugkeren, muteren en opnieuw betekenis krijgen. “People want to forget history. But history is stronger than the narrative we choose to tell. Same stage, different actors, a new version of a forgotten play.”[1]

De dobbelstenen vormen de rode draad in Helfmans theatrale tentoonstelling. In het videowerk zie je Helfman op dezelfde krukjes met hetzelfde bordspel tegenover de humanitaire Israëlische activiste Gal Lusky zitten. Ze gooien de dobbelstenen, terwijl ze elkaar verwijten maken, zoals ‘You are turning history into a random throw of dice.’ Spelend met de dobbelstenen, wordt de historisch geladen zin steeds opnieuw door elkaar gehusseld.

Dat de werkelijkheid troebel is, komt naar in een gesprek in de film, waarin Lusky aan de Syrische activist Rassun haar Israëlische identiteit onthult, omdat ze vanwege het steeds groter wordende gevaar aan mensen wil laten weten wie ze is. Rassun, gespeeld door een acteur, reageert geschokt en heeft geen woorden. Zijn bondgenoot blijkt ‘de vijand’ te zijn. Het kost Lusky moeite om hem gerust te stellen. Uiteindelijk komt Rassun tot de conclusie dat hij geen andere keus heeft dan haar te vertrouwen. Ook al is Lusky’s zoon soldaat in het Israëlische leger, zij heeft hem geholpen zijn vrouw en kinderen de grens over brengen. Helfmans werk wijst ons erop dat de geschiedenis niet iets is wat iemand onder controle kan hebben en dat het narratief zich telkens wijzigt.

In het videowerk verkent Helfman het concept van smokkelen als metafoor voor het artistieke gebaar en als activistische strategie. In de film smokkelt Lusky goederen zoals een 3d-printer het oorlogsgebied van Syrië binnen. In opdracht van Helfman zijn daar de dobbelstenen mee geprint, die weer terug gesmokkeld zijn naar Israël. Helfman bevraagt haar eigen artistieke praktijk door met Lusky te praten over de rol van de kunstenaar en de activist. Waar zij Lusky verwijt dat ze in clichés spreekt, zegt Lusky dat Helfman naïef is als kunstenaar en in een droomwereld leeft. Maar dan stelt Helfman de vraag waarom Lusky eigenlijk alleen goederen naar Syrië en niet de Gazastrook in smokkelt. Lusky blijft haar een bevredigend antwoord schuldig.

De film ontvouwt zich in een loods, waar op een gegeven moment een busje in rijdt, waaruit Helfman kisten haalt. Als Helfman die kisten opent, blijkt het een theatraal decor te zijn. Aan het einde van film klapt ze de kisten weer op en legt ze deze terug in de auto. Nu staat het decor in de ruimte van A Tale of a Tub, en word je van toeschouwer, deelnemer. De rollen in Helfmans werk worden telkens omgedraaid en op scherp gesteld, zoals Rassun die niet meer weet of Lusky zijn vijand of bondgenoot is, en Helfman die de rol van kunstenaar in tijden van oorlog bevraagt.

Aan het einde van de film is er nog een klein fragment dat zich afspeelt in Syrië en duidelijk met een smartphone gefilmd is. De vers geprinte dobbelstenen liggen er op tafel. Een man gooit ‘For’ ‘Get’, en vertelt dat hij elke ochtend het verleden probeert te vergeten. Hij vraagt om vrijheid. De worp werpt licht op Helfmans prangende vraag naar de rol van de kunstenaar in een oorlogsgebied. Tegelijkertijd confronteert Running out of History ons met de harde werkelijkheid dat het vaak onze enige optie is om de ander te vertrouwen, en te blijven geloven in de goede bedoelingen van mensen.

[1] Website: http://a-tub.org/onsite/running-out-of-history/

Running out of History, Tale of a Tub, 30.04 t/m 25.06.2017

Alle beelden: Michal Helfman, Running out of History, 2016-2017, installation shot A Tale of a Tub, beeld: studio-pw.com

Op 7 juli organiseert Tale of a Tub een publiek interview met schrijver en filosoof Maarten Doorman naar aanleiding van de tentoonstelling van Helfman. Voor het facebook evenement, klik hier!

Sietske Roorda

is kunstcriticus, podcastmaker en freelance communicatiemedewerker

Recente artikelen