metropolis m

In deze zomerserie trekken we komende weken naar tentoonstellingen en evenementen die zich voltrekken op en om buitenplaatsen. Vandaag een bezoek aan Lustwarande in park De Oude Warande Tilburg.

Even goed om te memoreren in dit documenta-jaar. Park de Oude Warande is directe ‘familie’ van het het beroemde park Wilhelmshöhe in Kassel, werelderfgoed van de Unesco, en bij iedere documenta-bezoeker bekend. Opdracht tot de aanleg van de Oude Warande gaf Wilhelm van Hessen-Kassel, die een nazaat is van Karel van Hessen-Kassel (1654-1730) (achterkleinzoon, geloof ik), de opdrachtgever van Park Wilhelmshöhe, waarvan de aanleg – leuk detail – bijna tweehonderd jaar duurde (als je een park aanlegt moet je niet ongeduldig zijn).

Net als het beroemde werelderfgoed uit Kassel is de Tilburgse Warande van achterkleinzoon Wilhelm een barokke tuin. Het is – lees ik op internet – een van de weinige intacte sterrenbossen in Nederland en telt acht lanen die vanuit het centrum naar de hoeken en randen lopen van het zestig hectare tellende vierkanten perceel. Ooit was het bedoeld om de tuin bij een landhuis te worden, maar dat landhuis is er nooit gekomen. In het midden, daar waar alle hoofdlanen op uitkomen, oftewel het ‘beeldenperceel’, staat nu Grotto, een door Stichting Fundament neergezette moderne folly. In de nepgrot in halfspiegelende Dan Graham-behuizing is een theehuis gevestigd.

In 1980 was het park in deplorabele staat, waarop een restauratie is begonnen die bijna twintig jaar duurde (als je een park wil renoveren, moet je niet ongeduldig zijn). Maar het resultaat is prachtig en vormt sinds 2000 het decor van Lustwarande, een door Stichting Fundament georganiseerde grote beeldententoonstelling. Aanvankelijk was dit een evenement dat elke paar jaar plaatsvond, tegenwoordig kent de beeldententoonstelling een kleinere jaarlijkse editie.

Die beperkte opzet pakt goed uit. Het geheel is iets geconcentreerder, en biedt, hoewel minder uitwaaierend, toch nog genoeg aanleiding voor een fikse wandeling met voldoende verkeerde afslagen en dwaaltochten voor de gewenste ‘onthaasting’.

De editie van dit jaar is onder de titel Disruption – Remapping Nature gewijd aan het Antropoceen – een bekend intussen zelfs wat gehypet begrip in de kunst gezien de veelvoud aan tentoonstellingen die ernaar verwijzen. Bruno Latour wordt in de inleiding aangehaald als de grote inspirator van het in de kunstwereld oplevend inzicht dat de invloed van de mens onomkeerbaar van invloed is op de natuur en de ontwikkeling van de aarde. Aan kunstenaars als Henrik Hakansson, Paul Geelen, Jasper Griepink, Maarten Vanden Eynde en Antti Laitinen de opdracht daarop te reageren.

Met enige graagte schetst de ene na de andere kunstenaar een doemscenario dat de o zo domme ecologisch onverantwoord opererende mensheid te wachten staat. Ik ben net op pad en sta al oog in oog met een enorme verbrande olijfboom van Sven Fritz die de passant met zijn zwartgeblakerde takken lijkt te willen omhelzen voor een kus des doods. Even verderop een tweede dode. Maarten Vanden Eynde heeft een met transitoren uitgeruste skelet opgegraven, bij wijze van cynisch commentaar op de toekomstige bionische mensheid, met zijn ingebouwde chips en wat dies meer zij.

Zeger Reyers

In meer overdachtelijke zin wordt het sterven aangekaart door Zeger Reyers die, in de vorm van een militaire begraafplaats met sparren getimmerd op witte kruizen, commentaar levert op zelfdestructieve aanleg van grote sparrenbossen. Reyers vertelt dat de grote dorre bomen (waartussen de kleine groene dennen op kruizen staan) in dit door mensen aangelegde bos zo dicht op elkaar geplant zijn dat ze wel moesten sterven. In feite sta je in menig sparrenbos in Nederland naar dode materie te staren. Reyers voegt er aan toe dat wetenschappelijk is aangetoond dat mensen zich niet eens prettig voelen in zulk door mensen aangelegd rechttoe rechtaan bos.

Even verderop laat Martin Schwenck purschuim de plaats van een vennetje innemen. Het heeft zijn schoonheid en ligt er superromantisch en zinsbegoochelend te zijn, maar veel onnatuurlijker bestaat niet. Zeker in Brabant roept het associaties op met de dump van chemisch afval uit de illegale XTC-industrie.

Maarten Vanden Eynde

Er is kortom weinig optimisme in Tilburg, wat ik toch eigenaardig vind. Want op zichzelf is het Antropoceen een vrij neutrale term om een tijdperk te beschrijven dat al een flinke tijd aan de gang is. Er is uiteraard reden tot bezorgdheid, maar belangrijker is misschien te beseffen dat de teloorgang van het puur natuurlijke ook weer een nieuwe zienswijze op het leven biedt en de noodzaak er anders mee om te leren gaan, ook anders dan de oppositie natuur (als iets natuurlijks) en cultuur (als iets tegennatuurlijks) oplegt.

Henrik Hakansson is een van de meer blijmoedige kunstenaars van het stel. Hij maakte een abstracte sculptuur met een grote rol voor een dikke balk waarin een gatenpatroon geboord is. Het blijkt een bijenhotel, waardoor dat wat op het eerste gezicht het toppunt van tegennatuurlijkheid lijkt, juist ten dienste van de natuur opereert. En schijnbaar met gunstig effect.

Optimistisch is ook Jasper Griepink, die een space-kas creëerde, in de stijl van een dome van Buckminster Fuller maar met de intentie van een oude druïde. Hij groeit er geneeskrachtige kruiden en planten die ook in De Oude Warande voorkomen en voor de gelegenheid zijn opgekweekt uit zaden van planten. Het is een eerbetoon aan de kracht van de natuur, in een herbezinning op de relatie die de mens ermee heeft.

Op de weg terug stuit ik op een geluidsproject van geheimzinnig knisperende slakken, van wie het geluid dat ze maken bij bewegen enorm versterkt is door Paul Geelen. Op hetzelfde pad heeft Lionel Estève bladeren verguld in een boom. Niet elke ingreep van de mens in de natuur hoeft kritisch en gevaarlijk te zijn. Natuurvriendelijke mensen kunnen elkaar gelukkig ook nog bekoren.

Disruption, Lustwarande, Park De Oude Warande Tilburg, 24.06 t/m 24.9.2017

Dit is deel 1 uit de zomerserie Buitenplaatsen op metropolism.com – volg alle delen komende weken. 

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M

Recente artikelen