metropolis m

Afrofuturisme. V.l.n.r. Matthijs Ponte, Fiep van Bodegom, AiRich, Jamey Hatley en Maurice Ruffin

“Black is the new Black”. Het thema “Black USA” van het internationale literatuurfestival Read My World is dit jaar diepgeworteld in de actualiteit. Na de commotie rondom de naam van Witte de With wordt ook hier de vraag gesteld: waar blijft de (werkelijke) inspraak en zichtbaarheid van zwarte en gekleurde schrijvers en kunstenaars in Nederland?

Lang voordat de open brief naar aanleiding van Cinema Olanda: Platform naar Witte de With werd verstuurd, I Am Not Your Negro en Get Out! in de bioscoopzalen verschenen en Black Lives Matter aan invloed won, lag het thema al vast. De Tolhuistuin en Framer Framed in Amsterdam fungeren net als eerdere jaren als het podium voor een rijk programma aan panels, artist talks, voordrachten en discussies, samengesteld door gast-curatoren Maurice Carlos Ruffin en Shantrelle P. Lewis. Amerikaanse en Nederlandse academici, schrijvers en kunstenaars gaan samen het debat aan om de representatie van zwarte mensen in de Westerse samenleving te verbeteren. Opvallend is de eendracht die heerst; een sisterhood die generaties, continenten en verschillende klassen omspant. Het zijn voornamelijk zwarte feministen die hun stem doen gelden dit weekend. De vraag waarom het niet alleen tijdens Read My World maar in het algehele publieke debat voornamelijk vrouwen zijn die de scheve verhoudingen tussen wit en niet-wit aankaarten, wordt in een van de laatste programma’s Kraak de Canon op zaterdagavond expliciet gesteld. Niemand lijkt er een sluitend antwoord op te hebben.

[figure readmyworld07]

De zwarte Amerikaanse schrijver en sociaal criticus, James Baldwin hield in 1981 in het televisieprogramma Kenmerk (IKON) Nederlandse journalisten al fijnzinnig een spiegel voor. Racisme in Amerika komt voor een deel uit Nederland voort. ‘Je hebt een Haarlem in Nederland en een Harlem in New York’. Het is tekenend voor het huidige klimaat in Nederland dat Gloria Wekker besloot om, naast academische redenen, White Innocence: Paradoxes of Colonialism and Race (2017) eerst in het Engels uit te geven. De kritiek op recent in het Nederlands gepubliceerde werk van collega-professor Philomena Essed was niet mals. De Nederlandse vertaling van White Innocence volgt begin december.

[figure readmyworld03]

De stekeligheid waarmee kritiek op racisme benaderd wordt in de media wordt door sommige schrijvers middels sciencefiction omzeild. Het verpakt bekritiseren van de maatschappij middels utopische of dystopische werelden is van alle tijden, denk aan Gulliver’s Travels van Jonathan Swift (1726) of The Handmaid’s Tale van Margaret Atwood (1985). In het programmaonderdeel Afrofuturisme wordt hier expliciet bij stilgestaan. Vier jonge zwarte schrijvers dragen werk voor waarin een loopje wordt genomen met de werkelijkheid. Zo stelt Fiep van Bodegom een wereld voor waarin de geschiedenis elke zeven jaar collectief wordt uitgewist. Met het uitwissen daarvan, verdwijnt ook de onderlinge haat. De kracht van de verbeelding en van het vertellen van verschillende perspectieven om verandering te bewerkstelligen, komt hier duidelijk naar voren.

[figure readmyworld06]

Een ambitieus programmaonderdeel is A Rap On Race Revisited van Petra Ponte. Het is geïnspireerd op het gelijknamige boek: een optekening van de fameuze zeveneneenhalf uur durende conversatie tussen James Baldwin en Margaret Mead, witte antropologe en museum curator, in New York op een zomeravond in 1970. Verspreid over twee avonden dragen Guillermo Blinker en Bea McMahon het poëtische gesprek van de eerste tot de laatste letter voor. Een verstillende ervaring waarin pijnlijk duidelijk wordt hoe relevant dit boek nog altijd is. Pijnlijk omdat er in de beeldvorming in media en in het dagelijkse raciale geweld weinig lijkt te zijn veranderd.

[figure readmyworld04]

Dat die veranderingen niettemin gekoesterd en geprezen moeten worden, stellen Gloria Wekker, Brittney Cooper en Christelle Muganyende op zaterdagmiddag tijdens het middagprogramma samengesteld door Nancy Jouwe. Drie generaties zwarte feministen bespreken de moed en het succes van hun voorgangers, van hen ‘op wiens schouders zij steunen’. De twee academici, Cooper en Wekker, schijnen respectievelijk hun licht op de context van de Verenigde Staten en van Nederland. Muganyende, de jongste, werpt de noodzaak voor de toegang tot de lectuur van al die voorgangers in de discussie. In verschillende panels en artist talks wordt gememoreerd hoe laat kunstenaars en schrijvers met zwarte voorbeelden in aanraking kwamen. Een gebrek aan zwarte kunstenaars en schrijvers in de algemene canon ligt hieraan ten grondslag. Esiri Erheriene-Essi herinnert zich de weerstand van haar kunstacademiedocenten toen zij Basquiat als groot voorbeeld noemde. Velen memoren de alomtegenwoordigheid van witte mannen in musea en op literatuurlijsten wat identificatie in de weg staat. Wanneer gaat de verbleekte canon kleur bekennen? Een grote rol lijkt hierin weggelegd voor de ‘poortwachters van de kunst en literatuur’: critici, redacteuren, jury’s en culturele instellingen. Ook zij zullen kleur moeten bekennen.

[figure readmyworld05]

Om de lezer wegwijs te maken in het overweldigende aanbod zwarte literatuur, heeft de Cornbread Library een uitgebreide lijst met suggesties voor boeken samengesteld. Hieronder een kleine selectie daaruit van (soms al iconische) literaire werken, naast werken van jonge zwarte dichters en schrijvers die voordroegen op het festival.

Things Fall Apart – Chinua Achebe, Americanah – Chimamanda Ngozi Adichie,  Go Tell It on The Mountain – James Baldwin, Parable of the Sower – Octavia Butler,  The Brief Wondrous Life of Oscar Wao – Junot Díaz,  Boy with Thorn – Rickey Laurentiis,  Sister Outsider – Audre Lorde,  Beloved – Toni Morrison, There Are More Beautiful Things Than Beyoncé – Morgan Parker, On Beauty – Zadie Smith. 

Festival Read My World, 12.10.2017 – 14.10.2017, Tolhuistuin, Amsterdam. 

Alle foto’s door fotograaf Richard Tas. 

Zoë Dankert

schrijft

Recente artikelen