Hervé Youmbi, Alo alo, 2018
BUITENPROJECTEN #5: Into Nature – het Antropoceen als spiegel
De kunstmanifestatie Into Nature in het Drentse landschap houdt de moderne mens een spiegel voor. Artistiek leider Hans den Hartog Jager toont de verstrengeling van mens/natuur in het Antropoceen, met een grote hoeveelheid werken die zich gedurende de zomer evolueren.
In een overwoekerde tuinbouwkas of een heideveld waarin de littekens van de Tweede Wereldoorlog nog zichtbaar zijn, de tweejaarlijkse buitententoonstelling Into Nature: Out of Darkness toont hedendaagse kunst in het Drentse landschap. Onder artistieke leiding van Hans den Hartog Jager zinspeelt de buitententoonstelling Into Nature op uiteenlopende manieren op de verhouding mens en natuur.
In totaal is het werk van zeventien nationale en internationale kunstenaars langs een behapbare loop- en fietsroute te zien. Een deel van de tentoonstelling bestaat uit slim gekozen bestaand werk. Zo doet David Claerbouts film The Pure Necessity (2016) je de manier waarop we ons menselijk gedrag op dieren projecteren inzien: in zijn versie van de tekenfilm Jungle Book gedragen de dieren zich als normale dieren. Er gebeurt vrij weinig en in afwachting van dieren die elkaar opeten, realiseer je je dat dit niet gaat gebeuren en wordt je eigen verwachtingspatroon van zowel films als van dieren plots helder. Andere kunstenaars verhouden zich tot duistere gebeurtenissen, die zich soms aan het oog onttrekken. Zoals in de film The Scene of the Crime (2011) waarin Amar Kanwar het verdwijnen van natuur door de toenemende industrialisatie toont en in Susan Philipsz’ muziekinstallatie die zich verhoudt tot de militaire geschiedenis van het bos.
Ook is speciaal voor Into Nature nieuw werk gemaakt waarbij kunstenaars zijn aangemoedigd een dialoog aan te gaan met de lokale geschiedenissen. Het werk van Hervé Youmbi Alo Alo (2018) staat bijvoorbeeld naast een hunebed (zijn werk was vorig jaar op een begraafplaats in Münster te zien). Den Hartog Jager licht toe: ‘de kunstwerken verhouden zich tot de gelaagdheid van het landschap. De kunstenaars laten dingen zien die er zijn, maar mensen niet direct opvallen.’ De locaties in en rondom de twee startlocaties van de manifestatie, het Frederiksoord en het Holtingerveld, lenen zich daar goed voor. Het ontstaan van het Frederiksoord en van de verlaten tuinbouwkas hangt samen met de geschiedenis van het negentiende-eeuwse initiatief, de Koloniën van Weldadigheid, dat was gesticht vanuit het verlichte ideaal het armoedeprobleem te verhelpen. Naast de aanwezigheid van hunebedden, weten we dat op het Holtingerveld omstreeks 10.000 jaar geleden jagers leefden, waaraan het de naam ‘oerlandschap’ te danken heeft. Recenter vestigden de Duitsers zich hier tijdens de Tweede Wereldoorlog, en nog recenter was de wachttoren op de Havelterberg bij Darp gedurende de Koude Oorlog een Amerikaanse nucleaire basis.
Matthew Day Jackson, Crystal Palace, 2018
In zijn introductie schrijft Den Hartog Jager over de locaties: ‘gezamenlijk bieden die een prachtig overzicht van de manier waarop de mens al vele duizenden jaren zoekt naar zijn verhouding met de natuur.’ In een gesprek vertelt Den Hartog Jager dat hij tijdens de voorbereidingen van de manifestatie bekend raakte met het Antropoceen (het begrip waarmee ons huidige tijdperk wordt aangeduid waarin menselijke activiteiten een geologische kracht zijn geworden, denk aan de alomtegenwoordigheid van microplastic, nucleaire energie en natuurlijk global warming). Volgens Den Hartog Jager biedt het veel inzichten in onze hedendaagse relatie tot de natuur: ‘Het is de perfecte verbeelding van het idee dat we geloven in een onafhankelijke natuur, maar dat de mens eigenlijk overal in zit. In Drenthe zie je dat direct op zo veel verschillende manieren. Wat een gewoon bos lijkt is aangelegd als jachtgebied, achter een overwoekerde kas schuilt een cultuurgeschiedenis en in de hei liggen paden die braaf gemaaid worden.’ Hoe vervlochten de mens in de natuur is geraakt en de hoeveelheid werk die in het behoud van natuur en erfgoed zit, wordt duidelijk uit Sarah van Sonsbeecks zoektocht naar de mogelijkheid iets toe te voegen aan het eeuwenoude hunebed. Uiteindelijk mag zij een bronzen “steen” plaatsen op de verharde weg naast het hunebed, mede doordat iemand van Staatsbosbeheer hoopt deze weg van asfalt uiteindelijk uit het natuurgebied weg te krijgen.
Naast de toevoeging van kunstwerken aan het landschap, zijn er ook projecten waarin de natuur haar sporen achterlaat en waarin de kunst wordt overgelaten aan de natuur, al dan niet binnen de geschapen kaders. Zo mag de wildgroei in de kas Matthew Day Jacksons verschroeide, liggende sculpturen overwoekeren (er zit al een boktor in een van de sculpturen). In een vijver zien we hoe Adrien Vescovi met natuurlijke pigmenten textiel kleurt en hoe deze vervolgens, blootgesteld aan de weersomstandigheden, evolueren. Nederlandse vogels worden uitgenodigd om zich nestelen in Adrián Villar Rojas’ Argentijnse vogelnestjes, waarmee een verassende parallel ontstaat met de huidige immigratiediscussie en de vraag wie waar welkom is. Tot nog toe heeft enkel een bijenzwerm zich in de vogelnestjes genesteld, maar ook zij zijn verwelkomd. Zo ontwikkelen meerdere projecten zich gedurende de zomermaanden. Daarvan is Edward Clydesdale Thomsons project het meest open in structuur. Hij benadert het kunstenaarschap als tuinieren en werkt gedurende de zomer vanuit zijn mobiele atelier in Drenthe. Door die continue verandering is er altijd iets nieuws te ontdekken, zelfs voor de curatoren van Into Nature: Out of Darkness. Dergelijke verassingen en de ademruimte die de kunst in het landschap heeft, creëren een geslaagd moment voor reflectie op de meerduidige en complexe verbanden tussen de mens en natuur in het Antropoceen.
Alicja Kwade, Solid Sky, 2018
Adrien Vescovi, Du Roussillon au bassin de Frederiksoord, (Blue Rose, Part One), 2018
Into Nature: Out of Darkness is nog te bezoeken tot en met 16 september 2018
Voor meer informatie en de routes kijk op: https://intonature.net/
Anna-Rosja Haveman
is kunsthistoricus en curator van de Livingallery, Groningen
