Jan Koster, IJssel bij Zutphen, 2011
Ode aan de hokjesgeest
Als je rondloopt op de tentoonstelling Het trage lage land, de aan Nederland gewijde eerste fototentoonstelling in Museum More, valt op dat het allemaal series zijn. Geen foto staat op zichzelf, van elke fotograaf hangen er meerdere foto’s die onderling verwant zijn, vaak gewijd aan hetzelfde onderwerp, waar de fotograaf soms in een lange reeks van jaren aan heeft gewerkt.
Foto’s hebben binnen die series vaak een opvallende formele verwantschap die ze onderling beter vergelijkbaar maakt, als variaties op een thema. Moslimmeisjes van Céline van Balen, tienermeisjes van Hellen van Meene, winkelstraten en voetbalploegen van Hans van der Meer, christenstellen bij Samuel Otte, boerenfamilies bij Bert Teunissen. De rivieren stromen binnen bij Jan Koster, de bloemen komen op bij Wout Berger, ze worden door tuinders geplukt bij Noor Damen.
Het is alsof er onder al die foto’s steeds een model ligt waaraan de foto denkbeeldig kan worden afgemeten (misschien moet ik zeggen cliché, om een grafische term aan te halen). Er spreekt de suggestie uit dat de fotografen naar iets op zoek zijn in hun beelden, een waarheid of typologie waaraan de wereld afgemeten wordt.
[blockquote]De rivieren zijn ingedijkt, het boerenland verkaveld, de winkelstraten gestandaardiseerd en de mensen leven in hun eigen sociale groep
Jan Koster
Noor Damen
Céline van Balen
Het geeft de tentoonstelling bij More ook iets studieus. Alsof er een analyse gepleegd wordt, iets wordt geïnventariseerd en gecatalogiseerd: een landschap, een beroep, een sociale groep, een dorpsgemeenschap.
Ik weet niet of dat nu heel erg bewust gekozen is door curator Jurriaan van Kranendonk (ik neem aan van wel), maar hoe dan ook spreekt er een bepaalde voor iedereen herkenbare volksaard uit. Namelijk de Nederlandse behoefte om in hokjes te stoppen en te labelen. De rivieren zijn ingedijkt, het boerenland verkaveld, de winkelstraten gestandaardiseerd en de mensen leven in hun eigen sociale groep.
Alleen binnen die typologie ontstaat er ruimte om van de norm af te wijken, en mogen er verschillen zijn, zij het subtiel en niet al te nadrukkelijk. In een video van Annejet Brandsma vertelt een jong stel hoe het dorpse leven veel rust en vrijheid brengt, maar ook een alles verdringende sociale controle.
Het trage lage land is een tentoonstelling waarin Nederland zich landelijk toont, meer ruraal dan urbaan. Het land verschijnt er als een boerengemeenschap die leeft van de landbouw, waar christelijke waarden prevaleren en gewoon al gek genoeg is. De verbeelding reikt er doorgaans niet verder dan het bedenken waar in het nieuw te bouwen huis de eettafel moet gaan komen en het nieuwe bankstel – zoals te zien in een prachtige video van Samuel Otte van een jong stel op een stukje bouwland aan de rivier, waar ze de hele huisinrichting met elkaar doornemen.
De tentoonstelling biedt daarmee een treffend portret van een land dat houdt van clichés, ordeningen, bepalingen, en regels (een subtiele rode draad is de afrastering, die elke paar kunstenaars wel ergens opduikt). Het wordt verbeeld door fotografen die aantonen Nederlandser te zijn dan ze zelf misschien wel hopen of denken te zijn. Het rijtjeshuis zit in ieder van ons en ook in hen, met al die series rondom min of meer gelijke motieven. Ze moeten wel een haat-liefdeverhouding met dit land hebben.
Wout Berger
Gerco de Ruijter
Edwin Zwakman
Er zitten niet veel jonge fotografen bij, wat wel jammer is. Zoals ook het stedelijke leven ontbreekt en de urgente problemen waar dit land mee te kampen heeft (zoals de krimp in het buitengebied, de industrialisatie van het platteland, alleen de verkleuring van de steden wordt aangestipt, als klein modern motief).
In de entree hangt het beroemde gedicht van Hendrik Marsman waarnaar de tentoonstelling genoemd is. Eromheen hangen enkele sublieme panoramische vergezichten van Jan Koster, die je in de rest van de tentoonstelling niet meer loslaten. Een herinnering noemt Marsman zijn gedicht. Ook de tentoonstelling wil bij alle behoefte aan analyse toch uiteindelijk liefst een lofzang zijn. Een ode aan de hokjesgeest.
MEER OVER FOTOGRAFIE IN METROPOLIS M NUMMER 4-2018 EXCHANGE-FOTOGRAFIE-EINDEXAMENS 2018 NU IN DE WINKEL. ALS JE NU EEN JAARABONNEMENT AFSLUIT STUREN WE JE HET NUMMER GRATIS TOE. MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR [email protected]
Het Trage Lage Land, More Focus, Museum More, Gorssel, 27.5 t/m 9.9.2018
Domeniek Ruyters
is hoofdredacteur van Metropolis M
