metropolis m

Karel Doing, installatieopname, Club Solo Breda, 2018, foto Peter Cox

Circulariteit, posthumanisme en een flinke dosis chemie. Club Solo toont het werk van Karel Doing waarin het plantenrijk de hoofdrolspeler is. Rebecca Niculae brengt verslag uit van een lezing die Doing onlangs in Breda gaf.

‘Deze avond zal niet in conclusies eindigen’, zo introduceert Karel Doing de lezing. In plaats daarvan krijgt de bezoeker een verhaal met open einde voorgeschoteld, waarin de koppeling tussen zijn onderzoek en praktijk naar voren wordt gebracht. De toeschouwer wordt uitgenodigd om mee te denken en om zelf verbanden te leggen. Deze introductie is tekenend voor het circulaire karakter van de werken van Doing die geen duidelijk begin en eind hebben en vol zitten met continue herhalingen en nieuwe vertrekpunten. Film, een medium dat per definitie met de chronologie van tijd werkt, wordt zo eindeloos. Alles vloeit in elkaar over.

Doing toont zijn werk bij Club Solo voor het eerst in een museale context. Eerder liet de Australische kunstenaar zijn werk zien in bioscopen en op diverse filmfestivals, maar niet eerder ‘op zaal’, zoals hier. Het begrip leefomgeving staat in de tentoonstelling bij Club Solo centraal. De leefomgeving zoals de kunstenaar deze onderzoekt lijkt voornamelijk die van buitenshuis te zijn: de tuin en de stad, het regenwoud en de natuur. Door te werken met performances, experimentele film en expanded cinema, onderzoekt Doing de relatie tussen theorie en praktijk, tussen wetenschap en beeldend onderzoek.

In zijn werk vervaagt de grens tussen wetenschap en kunst. Het experimentele karakter van zowel wetenschappelijk als artistiek onderzoek wordt serieus genomen. Hierdoor ontstaan ontdekkingen tijdens het maakproces, zoals de plythogram, zoals Doing de techniek zelf genoemd heeft, waarbij de kunstenaar stoffen aanwezig in planten gebruikt om met behulp van licht en chemie de afdruk van de plant op film te vangen. Curatorieel gezien had de vervaagde grens tussen de domeinen van de kunst en de wetenschap in het werk van Doing nog meer uitgediept kunnen worden in de presentatie zelf zodat je stil zou gaan staan bij de vraag: waar begint het atelier en waar de tentoonstellingsruimte? 

Karel Doing, installatieopname, Club Solo Breda, 2018, foto Peter Cox

‘De wereld staat op losse schroeven’, zegt Doing. Er is een economische crisis, de democratie staat onder druk, en natuurlijk de klimaatverandering. Zijn we terechtgekomen in een soort antihumanisme dat zich doorzet? Of zou er ook een andere toekomst mogelijk zijn? In ieder geval reageren mens en omgeving continu op elkaar. Menselijke uitvindingen kunnen dan ook leiden tot vreemde fenomenen. Zo haalt Doing een artikel aan dat in 2004 werd gepubliceerd met betrekking tot de ontdekking van de London Underground mosquitoEen aantal biologen deed de uitspraak dat dit weleens een nieuw soort mug zou kunnen zijn die in het bijzonder onder de grond leeft. Een andere ontdekking die Doing introduceert is die van de groeiende, zwarte schimmels in Tsjernobyl. Wetenschappers ontdekten jaren later dat naast het feit dat deze schimmels niet dood gaan in radioactief gebied, de schimmels ook stralingsenergie kunnen omzetten om te groeien. De schimmel leeft dus van de radioactiviteit. Hiermee stelt Doing de vraag of deze ontwikkelingen als uitkomst van onze superstructuren nu hoopvol of alarmerend zijn.

De kunstenaar werpt de suggestie op dat we misschien in plaats van in een humanistisch tijdperk, in een tijd van het einde van de mens leven, ‘daarmee bedoel ik niet dat we uitsterven, maar het idee dat we perfect zijn en alles onder controle kunnen hebben, zou wel eens heel anders uit kunnen pakken’.

Om de vraag of er een andere toekomst mogelijk kan zijn te beantwoorden, volgt een korte inleiding in het PhD onderzoek Ambient Poetics and Critical Posthumanism in Expanded Cinema dat Doing in 2017 aan de Universiteit van Londen volbracht. De kunstenaar onderzocht onder andere groene utopieën, of ‘utopieën bekeken door een ecologische bril’, zoals hij zelf zegt. We bekijken er een paar.

Iedere utopie is gebaseerd op een bestaande theorie of idee. Zo is de utopie ‘Wildernis’ gebaseerd op het boek Utopia van Henry David Thoreau, waarvan een van de basisprincipes de afwijzing van het monetaire systeem is, naast het teruggetrokken bestaan van de mens. ‘De ruimte is absoluut niet groter dan hij nodig heeft’, licht Doing toe. Naast Klooster, Tuin en Cyclus wordt ook het Kunstwerk behandeld als utopie. Gefascineerd door Constant Nieuwenhuys, bespreekt Doing het werk New Babylon. Nieuwenhuys werkte lang aan dit project, voornamelijk met een serie schaalmodellen, maar ook schilderijen, etsen, voordrachten, performances, en wat kleine architectonische ingrepen. Het idee was om een stad te bouwen die de hele wereld zou omspannen. Alles wordt dan gelaten zoals het is, maar er ontstaat hierdoor mobiliteit en dynamiek. ‘Het idee is dat de ruimte dynamisch is, dat je veel dingen kunt verplaatsen en aanpassen naar je eigen wens. Mensen werken niet meer. Alles is spel. En kunst bestaat niet meer, want kunst is de dagelijkse bezigheid.’

Karel Doing, installatie bovenruimte, Club Solo Breda 2018, foto  Peter Cox

Karel Doing, installatieopname, Club Solo Breda, 2018

Al geeft het bovenstaande inzicht in Doings manier van denken, de relatie tussen onderzoek en praktijk is hier, zoals de kunstenaar zelf beaamt, nog niet erg helder, maar daar komt snel verandering in. Omdat Doing’s beelden haast wetenschappelijk lijken, is het niet vreemd dat de kunstenaar enkele wetenschappers aanhaalt die met fotografie werkten. Zo verwijst Doing naar Henry Fox Talbot en Anna Atkins. Maar misschien is de invloed van Stan Brakhage op Doings werk nog wel het meest zichtbaar. Waar Brakhage materialen als planten en motten gebruikte voor zijn films, zet ook Doing organisch materiaal in. Het menselijk lichaam, paardenbloemen, madeliefjes, mos, platanen en zouten worden in beeld gebracht. Toch wringt het dat de beeldtaal van Doing haast identiek is aan die van Brakhage. Waar is het simpelweg representatie en wanneer ontdekking?

Karel Doing, installatieopname, Club Solo Breda, 2018

Een fotografische print verbindt de zaal beneden en boven. Mitosis (2018) heet het. Hiermee wekt het beeld direct de associatie met de celbiologie op. Mitose is de kerndeling van een cel, en een bijzonder onderdeel van de celcyclus. Doordat het trappenhuis de verbinding is tussen de beide zalen, resoneert Mitosis met de ruimte waar het geplaatst is: ze is de overgang van een naar twee. Op de bovenste verdieping worden zes werken gepresenteerd. London Plane, het enige werk dat met digitaal apparatuur gemaakt is, wordt middels een flatscreen getoond. De beelden zijn opgenomen vanuit verschillende platanen. Deze boom blijkt een bijzondere soort te zijn. Hij is goed bestand tegen luchtvervuiling en wordt erg oud. Zo zijn de platanen in Berckeley Square in 1789 geplant. London Plane toont op een vreemde manier het kijken. De beelden hebben een ongebruikelijke positie, alsof de camera een beetje scheef in de boom leunt. Ieder beeld is gefilmd vanuit een andere plataan, waardoor Londen steeds vanuit een ander organisch perspectief in kaart wordt gebracht. ‘Onder het begrip leefomgeving versta ik letterlijk de omgeving waarin ik leef’, zegt Doing. ‘Ik probeer me te verhouden tot dat wat leeft, en wat er om mij heen gebeurt. Ik ben geen wetenschapper, maar ik ben nieuwsgierig naar de mogelijkheden voor een alternatief soort van kennis. Om die fascinatie leesbaar te kunnen maken heeft het een beeldende vertaalslag nodig. Het werk in een museale context tonen leidt ook weer tot nieuwe verbanden. Het geeft direct aanleiding om na te denken over hoe het anders zou kunnen.’

Karel Doing, installatieopname, Club Solo Breda, 2018

Karel Doing, installatieopname, Club Solo Breda, 2018

Doing stelt de grote vraag hoe nu verder in deze snelle wereld. De kunstenaar maakt deze vraag klein, concreet en behandelbaar door het maken van werk. Het maakt nieuwsgierig naar Doings volgende tentoonstelling, en of hij dan ook weer kiest voor een (gedeeltelijk) retrospectief om zijn werk te presenteren. Ook ongezien gaat de wereld voort, terwijl de kunstenaar luistert en zich verhoudt tot de omgeving: ‘ik weet niks, en ik kan niks weten.’ Zo start een zoektocht die wordt afgelegd met zouten, planten, emulsie, dieren en technologie. Karel Doing belicht de werkelijke wereld. Beter dan een utopie.

Karel Doing in Club Solo Breda, 2018, foto Lorelinde Verhees

Het werk van Karel Doing is nog t/m 21 oktober te zien in Club Solo, Breda. 

Rebecca Niculae

is kunstenaar

Recente artikelen