metropolis m

Filmstill, courtesy Kasia Fudakowski en ChertLüdde, Berlijn

Hoe maak je nou toch de naderende mondiale schaarste ervaarbaar? De vooruitzichten zijn somber als het om klimaatverandering gaat, maar toch blijft het voor de meeste mensen een onvoorstelbaar en onwerkelijk fenomeen. Kasia Fudakowski doet een poging de gevolgen op een speelse manier te verbeelden. Haar filminstallatie Elephant Juice is nu te zien bij 1646.

Toevallig zendt de VPRO een aantal dagen voor mijn bezoek aan 1646 een interview uit met voormalig milieuactivist Paul Kingsnorth. Daarin vertelt hij openhartig waarom hij denkt dat de wereld niet meer te redden is. Kingsnorths pessimistische standpunt komt voort uit wat hij ziet als de verloochening van de duurzaamheidsbeweging. Massaal consumeren is voor hen geen zonde zolang het maar “verantwoord” gebeurt. Volgens Kingsnorth is dat een misvatting omdat consumptie, verantwoord of niet, nu juist het probleem is. Consumptie reduceert de natuur tot een schijnbaar onuitputtelijke bron die naar hartenlust gemijnd en gedolven kan worden. Schaarste, zoals wij eigenlijk allemaal wel weten, ligt echter op de loer.

Die onvoorstelbare en onvermijdelijke schaarste is het vertrekpunt van Elephant Juice waarin het consumeren breder wordt getrokken en gekoppeld aan taal en onze natuurlijke drang om te communiceren. Het idee van Kasia Fudakowski is op papier sterk: in een denkbeeldige toekomst ontdekken wetenschappers dat er een relatie is tussen het stijgen van de zeespiegel en het aantal woorden dat wij gebruiken. Als iemand op een dag meer dan 433 woorden uitspreekt, leidt dat tot een stijging van het zeeniveau. Reden om de Cage Law aan te nemen, een hommage aan John Cages roemruchte compositie 4’33.

[blockquote]Elephant Juice houdt ons een spiegel voor waarin we geconfronteerd worden met de wijze waarop we zorgeloos omgaan met spullen, maar ook met zoiets alledaags als taal.

Filmstill, courtesy Kasia Fudakowski en ChertLüdde, Berlijn

Fudakowski’s premisse is deels voorspellende sciencefiction vermengd met elementen van absurdistisch theater. Het idee van het verbale rantsoen doet denken aan George Orwells 1984 waarin het totalitaire regime bezig is beladen woorden te vervangen door newspeak of, aan de denkbeeldige toekomst in Ray Bradburry’s Fahrenheit 451 waarin boeken verboden zijn en door speciale eenheden worden verbrand. Fudakowski volgt net als in die verhalen een aantal personages die moeten leven met de noodzakelijke restricties en zo in de knel komen of zich er juist tegen verzetten. Het verschil is wel dat Fudakowski de mensen niet afschildert als simpele slachtoffers van een dystopisch systeem. Elephant Juice houdt ons juist een spiegel voor waarin we geconfronteerd worden met de wijze waarop we zorgeloos omgaan met spullen, maar ook met zoiets alledaags als taal.

Het eerste werk dat in de ruimte staat is Watch what you say en bestaat uit een microfoon en wat emmers die water opvangen. De zaal daarachter is deels bedekt door plastic zeil. Om de films te zien loop je onder deze overdekking door een grotachtige ruimte. Een werk bevindt zich boven het zeil en is te zien door op een trap te staan. Elephant Juice bestaat uit zeven korte films die zich afspelen in hetzelfde universum maar los staan van elkaar. Een terugkerend element is een teller die aangeeft hoeveel woorden er zijn verbruikt. Verder duiken ook in elke film mannen in beschermende pakken op. 

Wat het sterke idee achter Elephant Juice deels afzwakt is dat het hele idee van de Cage Law alleen als tekst terugkomt in de expositiefolder. De korte verhalen over de mensen zijn losjes verweven met het concept en door de korte duur raak je niet met hun verhaal betrokken. In het tragikomische Word Count 05.1 – Elephant Juice worden twee bejaarden gevolgd op het strand terwijl ze moeite moeten doen om de juiste woorden te vinden. Word Count 05.3 – Involuntary Vocals onderzoekt of je hikken als geluiden of als woorden moet opvatten.

De reeks Word Count 1 – 3 speelt zich steeds af op een andere locatie en met een andere cast, maar het idee blijft hetzelfde. Een vrouw keert na een dag werken terug naar huis. Haar geïrriteerde man klaagt dat zij iets vergeten is en herhaalt steeds een zin waardoor de woordenteller oploopt. De vrouw haast zich vervolgens naar een winkel, maar zij heeft haar woordlimiet bereikt en mag niks meer zeggen. Daarnaast is het personeel onvriendelijk en onbehulpzaam. Deze serie zou je op kunnen vatten als een kritiek op hoe mensen met schaarse middelen omgaan. Iemand die een hele dag werkt, verbruikt meer dan iemand die de hele dag thuis zit en klaagt. Dit contrast wordt echter iets te simplistisch verbeeld en het gebrek aan variatie maakt de films inwisselbaar terwijl Fudakowski de verschillende scenario’s uitgebreider had kunnen verkennen.

De licht komische toon van de meeste verhalen staat in scherp contrast tot de twee serieuzere films Word Count 04 – The Martyrdom of Professor Sanchez en Word Count 05.3 – Adapt and cherish. De eerste is het meest omineus en laat een koppige professor zien die zich niet aan de woordlimiet houdt omdat hij zich wollig blijft uitdrukken. Zijn hoofd zit in een glazen bol die langzaam vol loopt met water. Dit lijkt een straf te zijn die door de autoriteiten wordt opgelegd aan grootverbruikers.

Het einde is in zicht en dat leidt tot grote en onomkeerbare veranderingen. Aanpassen en koesteren is nog het enige wat we kunnen doen

Tentoonstellingsoverzicht Kasia Fudakowski - Elephant Juice, courtesy 1646, 2018, foto: Jhoeko

Tentoonstellingsoverzicht Kasia Fudakowski - Elephant Juice, courtesy 1646, 2018, foto: Jhoeko

In zijn bescheidenheid en daarmee ook in de acceptatie van het onvermijdelijke komt Word Count 05.3 – Adapt and cherish het best uit de verf. De titel ligt het meeste in lijn met de woorden van Kingnorth. Het einde is in zicht en dat leidt tot grote en onomkeerbare veranderingen. Aanpassen en koesteren is nog het enige wat we kunnen doen. Dat gegeven wordt verbeeld door een man die oude vinylplaten uit de zee vist en ze zorgvuldig restaureert om ze door te verkopen. Een mooie verbeelding van de noodzaak tot aanpassingsvermogen.

Voor zo’n groot en complex onderwerp als de onvermijdelijke gevolgen van klimaatverandering, is het niet vreemd dat Fudakowski moeite heeft om een duidelijke lijn te kiezen in haar installatie. Het weerspiegelt onze eigen tegenstrijdige gevoelens van boosheid, machteloosheid, ontkenning en acceptatie. Haar werk zweeft ook tussen die emoties in, met een toon die zowel ernstig als humoristisch is, maar je toch zelden echt weet te betrekken bij de naderende catastrofe.

Kasia Fudakowski – Elephant Juice, 1646, t/m 13 januari 2019

George Vermij

is criticus en journalist

Recente artikelen