metropolis m

Maria Thereza Alves

Artefact 2019 in Leuven doet wat het Nederlands Paviljoen straks in Venetië ook gaat doen, maar dan anders: een tentoonstelling maken over migratie in de geest van stanley brouwn.

“Walk during a few moments very consciously in a certain direction; simultaniously an infinite number of living creatures in the universe are moving in an infinite number of directions.” – stanley brouwn, Art & Project Bulletin #11, 1969

Dit tekstje vormt het uitgangspunt voor de thematische tentoonstelling Parallel Crossings die momenteel te zien is in STUK te Leuven in het kader van Artefact. Twee weken per jaar pakt STUK flink uit en staat het hele gebouwencomplex in het teken van een grote thematentoonstelling met uitgebreid publiekprogramma. Voor Parallel Crossings zijn vijftien kunstenaars en collectieven bijeengebracht in een tentoonstelling over beweging van goederen, mensen, planten en kapitaal die soms even schuurt maar vooral doet verwonderen.

Bij elke editie van Artefact wordt een actueel thema aangesneden. Dit keer is dat kort samengevat: migratie. Maar lopend door de zalen zou je dat toch niet zeggen. Er zijn geen dobberende bootjes, Mexicaanse muren of overvolle vluchtelingenkampen. Heel bewust, legt Karen Verschooren uit, die samen met Pieter-Paul Mortier de tentoonstelling samenstelde: ‘Van dat soort expliciete beelden zijn we ver weg gebleven. Wij gaan er juist omheen bewegen, om zo tot een andere kern te komen.’

Er wordt flink uitgezoomd. De tekst van brouwn – in overleg met de galerie opgenomen in de brochure maar verder afwezig – zet alvast de toon, veel van het werk heeft een abstractere conceptuele benadering die ook het werk van brouwn kenmerkt.

Een mooi voorbeeld is de muurtekening van Tony Cruz Pabón. Sinds 2003 poogt hij telkens de afstand te tekenen van zijn woonplaats in Puerto Rico naar de tentoonstellingsplek waar hij is uitgenodigd. Het zijn geen kinderachtige pogingen: in STUK zette hij vijftien dagen lang, acht uur per dag potloodstrepen. Zo ontstonden twee vierkanten die elkaar een beetje overlappen, de één met horizontale, de ander met verticale lijnen. Ongeveer twee meter hoog en breed zijn ze; veel groter zou het hem niet lukken zonder trapje of krukje. Zijn reis naar STUK was 7083 kilometer, daarvan tekende hij er slechts 8,6.

Eigenlijk mislukken zijn pogingen altijd. Slechts één keer slaagde hij met een Distance Drawing van 87 kilometer. Juist dit structurele falen maakt het werk zo krachtig. De immense afmetingen van onze aardbol gaan de verbeelding te boven, doen het menselijk kunnen verbleken.

Marjolijn Dijkman 

Marjolijn Dijkman roept eenzelfde gevoel van nietigheid op met Shifting Axis. In een trappengat installeerde zij een slinger van Foucault, een lange kabel met onderaan een metalen punt. Heen en weer pendelend trekt deze lijnen door een ronde bak met zand. Door de draaiing van de aarde ontstaat gedurende de tentoonstelling een steeds ingewikkeldere tekening. Een toegevoegde mechaniek haalt de slinger nu en dan een beetje uit zijn baan. De tekening is zo een samenwerking tussen Dijkman en de beweging van hemellichamen door het heelal.

Maria Thereza Alves

Meer beladen onderwerpen worden in Parallel Crossings niet gemeden, maar ze voeren nooit de boventoon. Zo kijkt de globale invloed van de mens, economische dominantie en onderdrukking en het koloniale wat verlegen om de hoek bij Seeds of Change, een project van Maria Thereza Alves. Zij onderzoekt grond van havengebieden. Deze aarde werd geladen en gelost, en reisde als schaapsballast mee vanuit verschillende uithoeken van de wereld. Het ontstane mengsel reflecteert daarmee honderden jaren oude globale handelsgeschiedenis. In de tentoonstelling is documentatiemateriaal van het onderzoek te zien. De plantenzaadjes die Thereza Alves tegenkomt laat zij ontkiemen. Dit voorjaar zullen verschillende Ballast Gardens worden aangelegd aan de vaartkom van Leuven.

Pijnlijker wordt het wanneer het meer recente verleden en de actualiteit aan bod komen. Dat gebeurt vooral in de twee laatste zalen met La Reduit van Sven Augustijnen, een onthullend archiefonderzoek naar een legerbasis en gepland verblijf voor Belgische elite in toenmalig Belgisch-Congo, en Luke Fowlers Einceindre. Maar zelfs dan blijft de tentoonstelling op ruime afstand van de prangende urgentie en actualiteit.

Fowler toon in zijn film beelden van de Engelse kunstplaats Berwick en het Baskische Pamplona te Spanje. Stille shots tonen de kolossale verdedigingsmuren die deze steden sinds de 16e eeuw omringen. Beide steden zijn vandaag verstrengeld in voortdurende onafhankelijkheidsstrijd die het volk verdeelt. De muren die nu worden opgeworpen laten zich niet zomaar in beeld brengen. Ondertussen gaat de dag voort. Een man met zijn hond, jongeren in het gras, hier en daar een camerapaal. Geen wolkje aan de lucht. Of toch?

Een man met zijn hond, jongeren in het gras, hier en daar een camerapaal. Geen wolkje aan de lucht. Of toch?

De afstandelijke manier waarop Parallel Crossings omgaat met de meest prangende actuele kwesties zou als een zwaktebod gezien kunnen worden. De harde, pijnlijke realiteit waarover het nieuws dagelijks rapporteert komt zijdelings aan bod. Moeten we niet met de neus op de feiten gedrukt worden? Maar de keuze om dat niet te doen bij Parallel Crossings is eigenlijk een verademing. Even niet alweer een oplossing voor problematiek die geen mens kan overzien, aanklacht noch pamflettisme jaagt je in het harnas. De moraalridder stapt van zijn paard en kijkt om zich heen. Eeuwenlang beweegt men zich in talloze richtingen tegelijk. Plantenzaadjes worden we meegenomen door de wind die zich laat vangen in de zeilen van een schip. Honderd jaar later ontkiemen ze. Een veranderde wereld; en hij suist maar door het heelal. Best bijzonder.

Artefact 2019: Parallel Crossings – met werk van: Ismaïl Bahri, Jim Campbell, Lygia Clark, Dušica Dražić, Alia Syed, Jorge Macchi, Renata Lucas, Tony Cruz Pabón, Christoph Fink, Marjolijn Dijkman, Maria Thereza Alves, Migrant Journal, Kiluanji Kia Henda, Luke Fowler, Sven Augustijnen, STUK, Leuven t/m 10.3.2019

Floor van Luijk

Recente artikelen