metropolis m

Erg veel verschil zit er niet meer tussen kunst en design. Zelfde onderwerpen, zelfde vragen, vaak ook dezelfde antwoorden. Op de DDW is te zien hoe design zichzelf heruitvindt als immateriële praktijk.

Op academies groeit de afdeling design als kool, ten koste van de autonome kunst, die afgelopen decennia flink aan belang (en ruimte) heeft ingeleverd. Maar als ik op de Dutch Design Week rondloop valt vooral op hoezeer design zich – o ironie – richting ‘vrije’ kunst heeft bewogen (en vice versa). Er is nauwelijks nog verschil tussen kunst en design waar te nemen in onderwerp, benadering en uitvoering. Bij beide heerst een diepe betrokkenheid met de wereld, zijn toekomst, die op een kritische manier wordt belicht en becommentarieerd.

Natuurlijk zijn er in Eindhoven deze week ook nog klassieke designproducten te zien – een vaas, een kledingstuk, een meubel – maar veruit het meeste komt voort uit een grondige op research gebaseerde ontwerppraktijk die niet zozeer het gerealiseerde product centraal stelt maar er vooral op uit lijkt te zijn om het perspectief op de wereld bij de bezoeker te doen kantelen.

Deze Dutch Design Week, zoals volgens mij ook al de vorige, staat het klimaat centraal, of beter duurzaamheid, dat vooral behandeld wordt door het kritisch doordenken van het begrip circulair. De term wordt omarmd, maar ook gekanteld, gespiegeld, vergroot, verkleind, bekritiseerd en op enkele momenten (niet heel vaak) met satanisch genoegen belachelijk gemaakt.

Waarbij vooral opvalt hoezeer designers bereid blijken, naar voorbeeld van de kunstenaars, de uitvoering van het werk volledig te laten varen, onder het motto: het meest duurzame ontwerp is het niet gerealiseerde ontwerp. Op deze Design Week neemt het denken de plaats in van het maken; de beschouwing die van het doen. Voor een oplossingsgerichte discipline moet die reflectieve stap een regelrechte zelfkwelling zijn, grenzend aan zelfontkenning. In kunstkringen zijn we al wat vertrouwder met die aan zelfopheffing grenzende kunstpraktijk, vanuit de traditie van de conceptuele kunst. Het is daarom niet verwonderlijk dat er nu in Eindhoven regelmatig echo’s uit de beeldende kunst terugkeren van onder meer stanley brouwn, Ulay & Marina Abramovic, Lee Lozano, Hedwig Houben, Forensic Architecture en meer.

Ook interessant en in lijn hiermee is de opvallende aanwezigheid van performances en designers in allerlei mediërende rollen, van performer, spelleider tot coach. Al gebiedt de eerlijkheid mij te zeggen dat de meeste studenten op de Graduation Show van de Design Academie er toch oud en vertrouwd bij staan als standwerker die, als je even wat langer blijft hangen, snel een introductiepraatje beginnen. 

De wederzijdse toenadering van kunst en design zal een van de redenen zijn dat ook de beeldende kunstinstellingen uit de stad met groeiend enthousiasme aan de Design Week meedoen. MU, Van Abbe en Onomatopee weten in toenemende mate zelfs een sturende rol op te eisen, door het discours dat de Design Week graag wil voeren sterk naar zich toe te trekken.

Vooral MU weet er al een paar jaar een slimme eigen draai aan te geven, in tentoonstellingen die tot de beste van de week behoren. Sinds het gevestigd is in Strijp S is de altijd prettig prikkelende tentoonstelling voor mij altijd de opmaat voor de verdere rondgang door het gebied.

[blockquote]Ook dit jaar weer springt MU eruit met zijn speelse commentaar op het duurzame design, onder het motto: de meest duurzame nieuwe stoel is geen nieuwe stoel

MU-The Object is Absent - links: een van de illustratoren uit het collectief Knetterijs (een van de door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie ondersteunde talentcollectieven) en rechts Ivi van Keulen die gedurende de week met de hand een Piet Hein Eek stoel wegschuurt onder de noemer Sanding Times

MU - The Object is Absent - de performers in de blauwe overalls vertolken Body Architecture en zijn Design Academy Masters Social Design (begeleid door Lucas Maassen en Vivien Tauchmann)

MU-The Object is Absent -Contatto van Giulia Soldati 

Ook dit jaar weer springt MU eruit met zijn speelse commentaar op het duurzame design, onder het motto: de meest duurzame nieuwe stoel is geen nieuwe stoel. Onder de titel The Object is Absent (een knipoog naar de fameuze MoMA-expo The Artist is Present van performance-koningin Marina Abramovic), verzorgen een grote groep kunstenaars en designers een week lang performances in een grotendeels lege ruimte. Het geheel moet de toeschouwer ervan doordringen dat alles een kwestie van perceptie is. Of zoals MU zelf zegt: ‘Als er geen objecten zijn, draait alles om representatie, fysieke ervaring, actie.’ The Object is Absent biedt ‘een expositie verpakt als een steeds veranderend spel. Geen dingen, maar hun makers staan centraal. Ze acteren design, zingen design, dansen design. Ze creëren vanuit het niets samen met jou, beste MU-bezoeker’.

De onderliggende gedachtegang is het breken met de object-verslaving onder ontwerpers en hun publiek, door te laten zien dat het voorstellingsvermogen veel belangrijker is dan welk ding dan ook. Het is een pleidooi voor een actief en elke behoefte bevredigend leven met elkaar, in plaats van je persoonlijke tekorten in te vullen met de een of andere koopfetisj. Een handdruk heeft je heel wat meer te bieden dan een nieuwe lamp.

MU-The Object is Absent - Normaal Spaces van Mark Henning (je krijgt een hand ter begroeting als je zijn cirkel betreedt) 

Zelfonthouding is ook onderwerp van de tentoonstelling Geo-Design: Junk in het Van Abbemuseum, die is georganiseerd in samenwerking met de Design Academy en waarin de ontwerpkwaliteit van junk (afval) wordt belicht. Want junk (volgens de tentoonstellingsgids ‘the condition to which consumer’s culture’s material output is destined from the outset’) is niet een ongemakkelijk en onverwacht restproduct dat zich ophoopt in enorme hoeveelheden, maar iets waar ontwerpers op voorhand rekening mee houden en dus ook ontworpen wordt. De economie kan niet goed met maar ook niet zonder.

In een boeiende vertelling, verzorgd door achttien alumni van de Design Academy, worden diverse junk-geschiedenissen opgediept: het gebruik en vooral ook het hergebruik, de mogelijkheden en onmogelijkheden. Dit wordt gedaan aan de hand van ontwerpopgaven, maar ook allerlei ecologische, economische en juridische opgaven die ermee verband houden. Van afval als exportproduct dat over de wereld vaart in grote containerschepen, de juridische kwesties rondom ruimtafval, de circulaire afvalroutes op Gaza, tot aan kledingdump vanuit het westen in Zambia. (De tentoonstelling verdeelt zich buiten het museum – heel toepasselijk – over etalages in de stad.)

Van Abbemuseum - Geo Design Junk - Studio Plastique

Van Abbemuseum -Geo design Junk - Schimmel & Schweikle

In de imponerend grote nieuwe ruimte van Onomatopee, nabij de Melkfabriek (en dus de Graduation Show van de Design Academy), wordt een overzicht van een aantal programmalijnen getoond, waarbij vooral Co-Machines blikvanger is. Architecten gebruiken de publieke ruimte als playground om interventies te plegen met ‘speelapparaten’ die bedoeld zijn als vormen van ‘placemaking, occupying and squatting’. De speeltuigen met hoog DIY-gehalte, vertonen een grote gelijkenis met de fantasieobjecten van Patrick van Caeckenberg, en lijken op provo-achtige wijze het recht van het publiek op spel op te eisen, tegen alle verstikkende commercialisering in.

De speeltuigen met hoog DIY-gehalte, vertonen een grote gelijkenis met de fantasieobjecten van Patrick van Caeckenberg, en lijken op provo-achtige wijze het recht van het publiek op spel op te eisen, tegen alle verstikkende commercialisering in

Onomatopee - Co-Machines

Onomatopee - Co-Machines 

De hoofdattractie van de Design Week is ook dit jaar de Graduation Show van de Design Academy, waar de massa zich verzamelt in de ongetwijfeld drukst bezochte eindexamententoonstelling van de wereld. Ook hier toont de designer zich in toenemende mate een autonoom kunstenaar, die zich wijdt aan een kritische praktijk die vooral het perspectief van de toeschouwer op de wereld wil kantelen. Met het object als een tool en de presentatie als een installatie die door deelnemers geactiveerd moet worden.

Steeds weer in Eindhoven, ook hier, krijg je het gevoel dat het materiële residu van design minimaal moet zijn. Of, indien onverhoopt toch aanwezig, tenminste herbruikbaar en liefst al hergebruikt is. Met de designer bij voorkeur in de rol van commentator, coach en motivator, die nu het productontwerpen langzaam maar zeker taboe begint te worden (want te milieuvervuilend), voor zich een nieuwe carrière in het verschiet ziet als dienstverlener. Opererend volgens de wetten en regels van een duurzame immateriële economie gaat er een nieuwe wereld voor de ontwerper open. 

Graduation Show - Design Academy - Ejaculation Ahn

Graduation Show - Design Academy - Marie Rime

Graduation Show - Design Academy - Johanna Selemann

Graduation Show - Design Academy - Clara le Meur

Graduation Show - Design Academy

Graduation Show - Design Academy - Guntra Lavacuma

Graduation Show - Design Academy - Jasper Zehetgruber

Graduation Show - Design Academy - Jasper Zehetgruber (centenfontein: 'geven is beter dan nemen')

Dutch Design Week 2019, Eindhoven, diverse locaties (NB Design Academy is in de Melkfabriek, niet De Witte Dame), 19.10 t/m 27.10.2019

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M

Recente artikelen