metropolis m

David Lowery, A Ghost Story (2017), vertoond in Het Nieuwe Instituut 

Kan een boekwinkel een tentoonstelling zijn? Over Heman Chongs boekwinkel/kunstproject gewijd aan Spirits in the Material World, een spannende verzameling boeken rond de relatie tussen spoken en vastgoed in Het Nieuwe Instituut.

Tijdens Thursday Night Live! bezoek ik Het Nieuwe Instituut om een gesprek bij te wonen tussen kunstenaar Heman Chong en curator Marina Otero Verzier over de tentoonstelling Spirits in the Material World – een verwijzing naar het bouncy jaren tachtig protestliedje van The Police. Dit doe ik als recensent maar in de loop van de avond begint een andere beroepsdeformatie te kriebelen. Vier dagen per week werk ik als boekverkoper, een vak dat Chong zich ook heeft toegeëigend. Wereldwijd zet hij tijdelijke boekwinkels en bibliotheken op en verheft ze tot kunstwerken. Zijn drang mensen aan het lezen te krijgen, is lofwaardig. De priemende vraag blijft echter of buitengewone selecties van en connecties tussen boeken leggen een tentoonstellingswaardig gegeven is.

Wat een gesprek moest worden is een opeenvolging van twee monologen. In de eerste licht Otero Verzier de opzet van de tentoonstelling toe. In de tweede schetst Chong in vogelvlucht zijn carrière. In beide betogen sluimert door dat twee van de drie onderdelen waaruit de tentoonstelling bestaat – een video en een viertal filmvertoningen – fungeren als bubbeltjesplastic voor waar het eigenlijk om gaat: de boekhandel. Voor Chong is het belangrijk dat zijn winkels en bibliotheken, los van de ruimte waarin ze tot stand komen, gratis toegankelijk zijn. Om deze reden bevindt de tentoonstelling bij Het Nieuwe Instituut zich buiten de ruimtes die daarvoor bedoeld zijn in de Nai boekhandel. Hier neemt het kunstwerk de vorm aan van vier uitklaptafels waarop een quasi slordige collectie boeken over geesten, spoken en investeren in vastgoed is gepresenteerd.

Hetgeen wat de tentoonstellingselementen samenbrengt, of althans zou moeten samenbrengen, zijn deze twee thema’s. Volgens Chong zijn onroerend goed en spoken met elkaar vervlochten omdat in veel oosterse landen klopgeesten huizenprijzen kunnen doen stijgen of kelderen. In de video, getoond naast de tafels, wordt op voyeuristische wijze een pand in afbouw begluurd vanachter een gehavend dekzeil. Voor de video liggen A4tjes waarop de kunstenaar een transcriptie presenteert van een dialoog tussen zijn makelaar/medium en een spook. In de filmvertoningen van Honogurai mizu no soko kara (2002), The Others (2001), A Ghost Story (2017) en Hausu (1977), die tijdens deze en komende edities van Thursday Night Live! plaatsvinden, staat het verband tussen dolende zielen en architectuur op een vergelijkbare manier centraal. 

Heman Chongs boekwinkel, piritis in the Material World in Het Nieuwe Instituut, foto Johannes Schwartz.  

Heman Chongs boekwinkel, 'Spirits in the Material World' in Het Nieuwe Instituut. Foto Johannes Schwartz.  

De video en films zijn niet bedoeld als opvulling van een ondervoede tentoonstelling maar als delen van een groter samenhangend geheel. Desondanks bekruipt mij toch het gevoel dat het hier gaat om twee ondergeschoven kinderen die zijn gebaard uit angst dat de boekhandel als kunstwerk te fragiel is om in deze ruimte te worden (h)erkend voor wat het wil zijn.

Otero Verzier probeert tijdens haar deel van de avond een verband te leggen tussen geesten, het symbool voor ‘de ander’ en het kolonialisme. Deze connectie speelt echter maar een marginale rol in het verhaal dat Chong vervolgens spint. Wanneer tijdens het bescheiden vragenrondje van hem verlangd wordt zijn definitie te geven van een geest antwoord hij: ‘Ik ben een agnost, maar ik geloof wel dat er iets bestaat.’ Of dit iets een vrijwillige hallucinatie, geest of spook is, laat hij in het midden. Wel haalt hij de termen geregeld door elkaar terwijl er toch een wezenlijk verschil bestaat; een geest verlaat na de dood het lichaam om aan gene zijde rustig voort te bestaan terwijl een spook, vaak op lugubere wijze van het lichaam ontvreemd, vast zit tussen hier en het hiernamaals. Voor de kunstenaar lijkt de voornaamste verbintenis tussen zijn winkel en het bovennatuurlijke te liggen in de contradictie tussen de twee; boeken zijn rationeel en tastbaar en spooksels niet.

Dat daargelaten vallen er zeker ook wat complimenten uit te delen. Het concept ‘haunted spaces’ is duidelijk te herkennen in Chongs winkeltje zonder dat er te veel open deuren worden ingetrapt. De afwezigheid van verwijzingen naar Derrida’s Spectres of Marx (1993) en David Fishers Ghosts of My Life (2014) is een welkome verrassing. Dit is niet omdat deze boeken overschat zijn, maar omdat ze te pas en te onpas worden aangehaald zodra het woord ‘geest’ ergens de kop op steekt.

Als tentoonstelling zou ik Spirits in the Material World lauwtjes aanbevelen. Als boekverkoper daarentegen zeg ik: ‘gáán’

Als tentoonstelling zou ik Spirits in the Material World lauwtjes aanbevelen. Als boekverkoper daarentegen zeg ik: ‘gáán’. Chong beschrijft zijn boekhandels als een manier om situaties en personas te presenteren. Doet elke winkel dat niet? Ja, maar ze hebben niet allemaal een dermate excentriek assortiment of een dusdanig invloedrijk netwerk om het mee en door te delen. 

Wanneer hij tijdens de avond zijn project The Library of Unread Books toelicht laat Chong meermaals vallen ‘Op … [nader te specificeren moment] belde ik mijn vriend(in) … [galeriehouder of projectontwikkelaar] om te vragen of hij/zij nog een ruimte voor ons had tijdens … [het desbetreffende kunstfestival/biënnale], gratis.’ Door dit te doen neemt hij juist die structuren die zijn project overeind houden op de schop. Spirits in the Material World adverteert niet alleen voor het belang van het lezen maar ageert ook tegen de kunstwereld en diens lobby. Het doet beide echter zo geruisloos dat men zich kan afvragen of het het wel echt doet of dat ik het me inbeeld.

Heman Chong, Spirits in the Material World, Het Nieuw Instituut, Rotterdam 10.10 t/m 29.12.2019. Meer info. Tevens in Rotterdam: I See That I See What You Don’t See, de officiële Nederlandse bijdrage aan de XXII Triennale di Milano, 2019, Het Nieuwe Instituut, Rotterdam  5.10 t/m 29.12.2019. Meer info

Lena van Tijen

is schrijver

Recente artikelen