metropolis m

Uncertainty Seminars, 29 February 2020 bij Stroom Den Haag. Missouri Williams, ‘King Lear with Sheep’ (opgevoerd door Alasdair Saksena). Foto: Naomi Moonlion, courtesy Stroom Den Haag

Kun je vergiffenis vragen aan een schaap, of je liefde kenbaar maken aan een schip? Tijdens de Uncertainty Seminars multispecies & (mis)communication in Stroom delen kunstenaars hun twijfels over hoe zich als mens te verhouden tot andere wezens. 

Met zijn ellebogen leunt de Britse acteur Alasdair Saksena op een houten spreekgestoelte. Hij staat in een door een rood hek afgebakende ruimte in Stroom Den Haag, samen met de twee schapen Gijs en Torre. Voor die laatste twee blijkt het houten ding een fijn object om hun kop en lijf tegen aan te schuren. Het verschil tussen hoe Saksena en de schapen dit derde, weer ‘andere’ ding waarnemen maakt op banale wijze -het publiek gniffelt- precies duidelijk waar het vandaag in Stroom om gaat: de uitgewisselde blikken en talen tussen mensen, andere dieren, planten, machines, en dingen.

multispecies & (mis)communication is de vijfde editie in de reeks Uncertainty Seminars. Saksena’s performance is geschreven door Missourí Williams en reflecteert op een eerder resultaat van hun samenwerking: het toneelstuk King Lear With Sheep. Hierin speelde Saksena een regisseur die wanhopig zijn acteurs probeert te instrueren het toneelstuk van Shakespeare op te voeren, maar niet doorheeft dat de groep acteurs in feite schapen zijn. Terugblikkend realiseerden de makers zich dat door schapen in te zetten als acteurs, en ze zodoende in een menselijk jasje te hijsen, zij ze niet hebben aangezien voor wat ze zijn: schapen. Het schuldgevoel dat zij hieraan overhielden drijft deze herziene versie met de treffende titel King Lear With Sheep (With Sheep) en wordt tijdens de opvoering zichtbaar steeds ondraaglijker voor de acteur. Saksena wendt zich uiteindelijk tot een van de schapen: ‘what do I have to do to be forgiven by you, all of you?’

[blockquote]Saksena wendt zich uiteindelijk tot een van de schapen: ‘what do I have to do to be forgiven by you, all of you?’

Uncertainty Seminars, 29 February 2020 bij Stroom Den Haag. Missouri Williams, 'King Lear with Sheep' (opgevoerd door Alasdair Saksena). Foto: Naomi Moonlion, courtesy Stroom Den Haag

Een antwoord op die vraag is niet zo snel gegeven, maar één les die ik van de openingsperformance meeneem is in ieder geval de volgende: om ‘de ander’ of ‘het andere’ daadwerkelijk te kunnen zien, moeten we erkennen dat die ander ook een standpunt heeft van waaruit ze ons terug bekijkt: Saksena voelt de blik van de twee schapen branden. Ik voel met hem mee, en de rest van het publiek ook. Het werk prikkelt in de manier waarop het een steeds breder gedragen bewustzijn van de rol van de mens ten aanzien van alle andere soorten weet aan te stippen. Een overtuigend begin van de dag.

Stroom omschrijft de Uncertainty Seminars als evenementen waarin ‘twijfel wordt omarmd als culturele strategie’. Dat het omarmen van twijfel verder gaat dan alleen het projecteren van onze eigen menselijke twijfel op de dingen die we tegenkomen, laat het werk Container Vessel Christopher van Marjanne van Helvert zien. Van Helvert, zittend op een laag bankje, leest aan het publiek haar liefdesbrief aan Christopher voor. Christopher is een containerschip waar ze een tijd terug op is meegevaren. Ze denkt veel aan hem: wanneer haar hand even een stuk metaal aanraakt bijvoorbeeld, of wanneer ze vliegtuigen in de lucht voorbij ziet komen en ze wordt herinnerd aan zijn trage beweging door het water. 

Van Helvert is verliefd. Is mijn liefde een vorm van exotisme, vraagt ze zich af? Idealiseert zij Christopher, omdat zijn soort zo ver af staat van de fragiliteit, warmte en flexibiliteit die de mensensoort eigen is? Van Helvert probeert zich in Christopher te verplaatsen. Ze vraagt hem naar zijn verhalen, en naar zijn gevoelens: voelt hij zich wel eens medeplichtig door de bagage die hij met zich meedraagt, zoals wapens of giftige stoffen? Is hij jaloers op het feit dat Van Helvert zand tussen haar tenen kan voelen, en hij nooit? En wat zou hij doen als hij helemaal alleen was: dwalen over de wereldzeeën?

Na haar voordracht vertelt Van Helvert over de rechten die de laatste tijd worden verleend aan rivieren of bomen, vormen van pure natuur, maar waar een door mensenhanden gemaakt alledaags object nog lang niet voor in aanmerking komt. Met haar liefdesbrief aan Christopher wil Van Helvert een meer subjectieve invulling geven aan het idee van ‘verspilling’: ook de stoel bij het oud-vuil heeft een ziel, en is waarschijnlijk een beetje verdrietig achtergelaten te zijn. In gesprek met de curator van deze editie van de Uncertainty Seminars, Lua Vollaard, concludeert Van Helvert dat om oog te krijgen voor ‘het andere’ we eerst onze notie van de natuurlijke wereld moeten verbreden.

Om oog te krijgen voor ‘het andere’ moeten we eerst onze notie van de natuurlijke wereld  verbreden

Uncertainty Seminars, 29 February 2020 bij Stroom Den Haag. Marjanne van Helvert, 'Objectophilia: Container Vessel Christopher’. Foto: Naomi Moonlion, courtesy Stroom Den Haag

Uncertainty Seminars, 29 February 2020 bij Stroom Den Haag. Thijs de Zeeuw, 'Design for the Non-Human'

Foto: Naomi Moonlion, courtesy Stroom Den Haag

Uncertainty Seminars, 29 February 2020 bij Stroom Den Haag. Q&A with Thijs de Zeeuw, Marjanne van Helvert, Lua Vollaard. Foto: Naomi Moonlion, courtesy Stroom Den Haag

Zelfbenoemd natuur-optimist Thijs de Zeeuw is het met haar eens. De Zeeuw ontwerpt dierentuinen: op het eerste gezicht de plek bij uitstek waar ‘het natuurlijke’ plaats heeft gemaakt voor het kunstmatige. Een Lifelong Sentence in a Wellness Centre noemt De Zeeuw het dierenverblijf grappend. In zijn lezing vertelt hij over zijn ontwerppraktijk en de hobbels die je tegenkomt wanneer je als mens een thuis voor ‘de ander’ gaat ontwerpen. Eén gevaar hierin dat veelal geschuwd wordt is antropomorfisme: het projecteren van menselijke eigenschappen op niet-menselijke dieren of dingen. Maar wanneer twee krokodillen in een dierentuin niet met elkaar willen paren, gaat hij toch even bij zichzelf te rade wat in zijn eigen geval paargedrag stimuleert. Vanuit de redenering dat het zomerseizoen een trigger kan zijn voor zin in seks, besluit hij een zogenaamde ‘mousson-machine’ in het hok te installeren. De  regen heeft helaas niet het gewenste effect: de krokodillen schuilen ieder afzonderlijk onder grote bladeren. Wat opvalt is de openheid die De Zeeuw bewaart in zijn ontwerppraktijk: hij ziet de dieren als individuen wiens wensen daardoor net als die van mensen niet volledig voorspelbaar zijn. Hij blijft twijfelen en vertaalt dit in een proces van trial and error dat zowel hemzelf als de dieren verrast.

De Uncertainty Seminars stelt de kunstenaarspraktijk voor als een die volledig is doortrokken van twijfel. Iets wat ook naar voren komt wanneer Van Helvert en De Zeeuw vragen uit het publiek ontvangen: in plaats van één sluitend antwoord terug te werpen, wijzen ze bijvoorbeeld op de verschillende manieren waarop de gestelde vraag geïnterpreteerd kan worden, afhankelijk van welk perspectief je inneemt.

De twijfelende, onzekere kunstenaar richt zich op wat daadwerkelijk inspireert: open eindes, belangstellende vragen en bescheiden pogingen je in het andere te verplaatsen

De dag wemelt van aandachtige blikken en oprechte antwoorden. Dat sommige onderdelen wat minder goed uit de verf komen, bijvoorbeeld door gebrek aan introductie (Jenna Sutela’s audiovisuele werk nimiia cétïi) of door een iets te geforceerde setting (het futuristische banket The New Ultimate Imperial Feast van Adelaide Lala Tam en Kuang-Yi Ku) maakt daarbij niet zo uit. De les die ik mee naar huis neem blijft staan.

Twijfel, laat de Uncertainty Seminars namelijk zien, is méér dan gewoon niet kunnen kiezen. In feite gaat de twijfelende, onzekere kunstenaar aan die noodzaak tot keuzes, eenduidige antwoorden en categorieën voorbij. Zijn of haar focus is gericht op wat daadwerkelijk inspireert: open eindes, belangstellende vragen en bescheiden pogingen je in het andere te verplaatsen.

Volg Metropolis M op Instagram: metropolism_mag

multispecies & (mis)communication is de vijfde editie in de reeks Uncertainty Seminars en vond plaats op 29 februari in Stroom, Den Haag.

Marsha Bruinen

is webredacteur bij Metropolis M

Recente artikelen