metropolis m

Sander Breure & Witte van Hulzen, links: ‘Marianne’, rechts: ‘Mees’ (2019), courtesy tegenboschvanvreden, Omstand, foto: Django van Ardenne

De tentoonstelling Thoughts On Traces Of Human Presence bij Omstand in Arnhem brengt negen kunstenaars bij elkaar die een interesse in de publieke ruimte delen. Zoals de samenstellers zeggen: ‘ allen verbazen zich, doen onderzoek of kijken met bewondering naar de openbare ruimte en hoe de mens zich hierin beweegt en gedraagt.’

Misschien had Spatial Thoughts On Traces Of Human Presence niet veel later moeten komen. Omstand is gevestigd in een voormalig fabrieksgebouw. De tentoonstellingsruimte oogt ook vrij ruw en omdat dat zijn stempel op de tentoonstellingen drukte, worden er aanpassingen gedaan om de ruimte wat neutraler te maken. Inmiddels zit er ook een laag witte verf op de muren – de white cube is stiekem toch in zicht. Gelukkig schemert het ruwe en industriële nog meer dan genoeg door, want dat past wel zo goed met waar het expositieboekje mee opent: ‘De ideale ruimte is voor sommige kunstenaars niet die van witte muren en hoge plafonds, maar juist die waar het alledaagse gebeurt: de architectonische ruimte. […] Enkel de kunstenaar lijkt in staat hier de schoonheid van te laten zien.’ 

Misschien wel het treffendst wordt die verheffing getoond door Ricardo van Eyks Canal II, III en IV (2020): een drietal schotelantenneachtige objecten waarvan bij nadere beschouwing het verweerde uiterlijk zorgvuldig op het aluminium geschilderd is. Deze werken zijn van monumentale grootte, maar hebben tegelijkertijd een sterk readymadeachtige uitstraling. Het effect is vergelijkbaar met dat van Untiteld IV (2021) van Eva Vasiljeva, die laat zien dat het geraamte van gewapend beton eigenlijk gewoon minimalistische beeldhouwkunst is. Het stuk beton dat ook deel uitmaakt van de installatie, kan zowel een overblijfsel zijn als een eerste begin; een readymade of een kunstwerk in aanbouw.

[blockquote]‘De ideale ruimte is voor sommige kunstenaars niet die van witte muren en hoge plafonds, maar juist die waar het alledaagse gebeurt: de architectonische ruimte’

Ricardo van Eyck, uit de CANAL serie (2020), courtesy: tegenboschvanvreden, foto: Django van Ardenne

Evita Vasiljeva, 'Untiteld IV' (2021), Omstand, foto: Django van Ardenne

Links: Laura Kaminskaité, nog zonder titel (2021). Rechts: Vanessa Henn, 'Hung Over' (2017) - Omstand, foto: Django van Ardenne

Spatial Thoughts On Traces Of Human Presence, gecureerd door Lieven Hendriks en Fenne Saedt, is de tweede editie van Cluster Bubble: een reeks groepstentoonstellingen waarin een bepaald medium centraal staat. De titel verwijst naar het idee de deelnemende kunstenaars allemaal weliswaar hun heel eigen praktijk en insteek hebben, maar die tegelijkertijd genoeg overeenkomsten hebben en evenzeer ook verschillen die een onderlinge vergelijking interessant maakt. De vorige editie stond in teken van schilderkunst, maar deze tweede keer is de gemene deler een stuk vager. De negen kunstenaars lijken eerder op inhoud dan het medium gekozen, omdat volgens het boekje ‘ze zich allen verbazen, onderzoek doen, of met bewondering kijken naar de openbare ruimte en hoe de mens zich hierin beweegt en gedraagt’.

Gezien de thematische rode draad zijn kunstenaars Sander Breure & Witte van Hulzen een logische keuze, omdat zij regelmatig de openbare ruimte – en de daar geldende (sociale) regels – als uitganspunt nemen. Hun Mees en Marianne (beide uit 2019) zijn etalagepopachtige beelden die lamlendig zitten te wachten – een houding die maakt dat ze zo weggeplukt lijken te zijn van de straat of een treinstation. Toch heeft het kunstenaarsduo weleens scherper gereflecteerd op publieke ruimtes. Voor een installatie Waiting Room (2017) lieten ze vergelijkbare figuren plaatsnemen in ziekenhuiswachtkamerstoelen die ze in hun atelier op de Rijksakademie hadden geïnstalleerd. Zo ontstond een prikkelende mash-up van publiekere en geslotenere ruimtes, waarin je je toch weer even moest heroriënteren. Hier is de ruimte om Marianne en Mees veel minder specifiek. Meer dan in andere ruimtes van Omstand schemert hier de voormalige functie van het gebouw door, in een quasi-open opstelling waarvan je direct aanvoelt dat daar een deel van een productieproces plaatsvond (er zat ooit een accuruimte, is me verteld). Maar van een duidelijke relatie tussen de sculpturen en specifieke ruimte is weinig sprake, behalve dan dat Mees wat verloren en vervreemdend plaats heeft genomen op een industriële vaatwasser. Het voor het duo kenmerkende spel met omgevingen komt zo minder sterk uit de bus. Op enigszins vergelijkbare wijze maakt de titelloze totaalinstallatie (2021) van Yair Callender je weinig wijzer over de rol van monumenten in zijn praktijk. Daar staat tegenover dat hij hier een intrigerende, installatieachtige benadering van beeldhouwkunst laat zien, waarin de sokkels zijn vervangend door egaliserend of zelfs democratiserend grind. Slechts een paar objecten verheffen zich boven grondniveau en zelfs dan blijven ze onder ooghoogte.

Callender laat een intrigerende, installatieachtige benadering van beeldhouwkunst zien, waarin de sokkels zijn vervangend door egaliserend of zelfs democratiserend grind

Yair Callender, detail 'Installatie Z.T.' (2021), Omstand, foto: Django van Ardenne

Yair Callender, detail 'Installatie Z.T.' (2021), Omstand, foto: Django van Ardenne

Yair Callender, 'Installatie Z.T.' (2021), Omstand, foto: Django van Ardenne

Het is verleidelijker om – ook in lijn met de eerdere Cluster Bubble – het medium toch als leidraad te nemen, in plaats van de openbare ruimte. De expositie laat zich goed bekijken als een inzichtje in een hedendaagse, vaak hybride sculpturale praktijk. Maar vanuit dat perspectief valt de bijdrage van Jeroen Jongeleen dan weer buiten de boot. Zijn aanwezigheid is vanuit de thematische invalshoek weliswaar logisch: in zijn oeuvre keert de openbare ruimte regelmatig terug, niet in de laatste plaats als maakplaats en/of tentoonstellingsruimte. Hij maakte voor Spatial Thoughts On Traces Of Human Presence een nieuwe video in zijn reeks Running Circles, waarin hij over een bepaald terrein steeds dezelfde cirkels rent, die daardoor in de ondergrond slijten. In Sonsbeek Run (2021) rent hij over Arnhemse grond, zoals al uit de titel blijkt. Qua medium is dit werk de ‘onduidelijkste’ bijdrage: het is weliswaar een video, maar misschien is het (ook) een performance in de lichamelijkste tak van de sport. Land art is eigenlijk ook niet zover weg, vanwege de cruciale rol voor het (bewerken van) het landschap. Heel associatief bekeken zou je de Running Circles ruimtelijke kunstwerken kunnen noemen, maar vanwege het platte scherm en het vogelperspectief doen ze toch sterker aan bewegende schilderijen denken dan aan een installatie of sculptuur. Dat laatste medium leer je trouwens ook heel ruim te bekijken wanneer je Vigor Ficus Hystericu (2021) van Annegret Kellner ziet: een kamerplant-op-trilplaat die in een kantooromgeving nog sterker tot haar recht zou komen. 

Je zou Jongeleens Running Circles ruimtelijke kunstwerken kunnen noemen, maar vanwege het platte scherm en het vogelperspectief doen ze toch sterker aan bewegende schilderijen denken dan aan een installatie of sculptuur

Jeroen Jongeleen, 'Sonsbeek Run' (2021)  

Links: Vanessa Henn, 'Give me a Rest', 100 x 135 x 45 cm, staal en PCV (2020). Rechts: Annegret Kellner, 'Vigor Ficus Hystericus', installatie met ficus en trilplaat,  videostill (2021), Omstand, foto: Django van Ardenne

Annegret Kellner, 'Vigor Ficus Hystericus', installatie met ficus en trilplaat,  videostill (2021), Omstand, foto: Django van Ardenne

Spatial Thoughts On Traces Of Human Presence is een fijne expositie om naar te kijken, met afzonderlijk sterke werken, samen lenen ze zich wel erg sterk voor een spelletje ‘wie hoort er niet bij?’ Of je nu de openbare ruimte of ruimtelijk werk als rode draad ziet, in beide gevallen vallen verschillende kunstwerken daar net buiten of is de onderlinge relatie niet stevig genoeg. Misschien ligt dat in de lijn van de Cluster Bubble-intenties, maar de expositie wordt net niet één groot cluster.

Spatial Thoughts On Traces Of Human Presence, Omstand, Arnhem t/m 30.05.2021. Bezoek op afspraak.

Maarten Buser

is dichter en kunstcriticus

Recente artikelen