metropolis m

Çağlar Köseoğlu, foto: de auteur

Rotterdam praat in volzinnen; de tentoonstellingstour Publiciteit brengt rust aan in dit relaas. In samenwerking met het CBK R’DAM brengen dichter Çağlar Köseoğlu en kunstenaars Ilke Gers en Falke Pisano massieve komma’s, witregels en andere tussenpozen aan in de stad.

Kunst in de openbare ruimte nodigt haar toeschouwers uit om op een andere manier om zich heen te kijken. Het laat dingen opvallen die normaal gesproken over het hoofd worden gezien, licht uit wat er belangrijk is aan een plek of vervreemdt het bekende. Poëzie in de openbare ruimte zorgt, daarentegen, juist voor een in zichzelf gekeerde blik bij toeschouwers. Tijdens het lezen worden zij van een publieke plek naar de omsloten omgeving van het geschreven woord getransporteerd. Zodra het verhaaltje uit is verandert tekst in het straatbeeld bovendien in een relikwie; een aandenken waarbij direct een bepaald boek van, of cultus rondom, een schrijver voor de geest wordt gehaald.  

In Rotterdam zijn er een aantal van zulke plekken te vinden. Op de Nieuwe Binnenweg, ter hoogte van de Josephstraat, staat in blauwe neonletters: ‘De omgeving van de mens is de medemens’; een door hem zelf geplaatst eerbetoon aan nachtburgemeester Jules Deelder. In Noord, op de plek waar de Schieweg en de Gordelweg elkaar kruisen, staat op een pilaar van het tramviaduct: ‘Zonder noorden komt niemand thuis’; de titel van een boek van Nelleke Noordervliet die de zin op haar beurt heeft ontleend aan een gedicht van K. Michel. 

Hoewel de versregels wandelaars tot stilstand brengen verruimen ze, in letterlijke zin, niet hun blik. Ogen worden eerder tot spleetjes geknepen. Bij de tentoonstellingstour Publiciteit is dit anders. Binnen het kunstproject, ondersteund door onder meer CBK R’DAM, onderzoeken dichter Çağlar Köseoğlu en Rotterdamse kunstenaars Ilke Gers en Falke Pisano de mogelijkheden en politieke implicaties van publiceren in de openbare ruimte.

[blockquote]Binnen Publiciteit onderzoeken dichter Çağlar Köseoğlu en Rotterdamse kunstenaars Ilke Gers en Falke Pisano de mogelijkheden en politieke implicaties van publiceren in de openbare ruimte

Çağlar Köseoğlu, foto: de auteur

In tegenstelling tot de hierboven genoemde voorbeelden zorgt de poëtische aanpak van de samengebrachte makers voor een kat-en-muisspel tussen stad, kunstenaar en wandelaar. De makers zetten hun beeldtaal in om toeschouwers steeds weer op een andere manier om zich heen te laten kijken of iets te tonen dat er (nog) niet is. Binnen de stad worden de werken samengebracht in een affichecampagne en een reeks rondleidingen gegeven door kunstenaar Toon Fibbe. De route van de rondleiding is ook op eigen houtje te bewandelen met behulp van de website van de tour en bijbehorende audiogids. Op deze laatste optie is mijn keuze gevallen. 

Vanaf Rotterdam Centraal Station loop ik op de automatische piloot richting het Heemraadsplein door de statige Graaf Florisstraat met zijn reusachtige platanen. Ik vervolg mijn weg langs de Heemraadssingel waar ook alles groener en serener lijkt dan in de rest van de stad. Aangekomen op het Heemraadsplein keer ik terug naar het Rotterdam dat ik ken. Een oudere Turkse man lacht vanaf een bankje passanten vriendelijk toe. Een bankje verder openen een man en een vrouw, vermoedelijk, hun eerste biertje van de ochtend. Bij de schommels duwt een jonge vader zijn kind terwijl hij een telefoon tegen zijn oor drukt. In het Engels maakt hij zich druk over iets dat veel zakelijker klinkt dan de handeling die hij aan het verrichten is. In het gras nabij het tramspoor liggen er paar groepjes studenten te zonnebaden. 

De poëtische aanpak van de samengebrachte makers voor een kat-en-muisspel tussen stad, kunstenaar en wandelaar

Çağlar Köseoğlu, foto: de auteur

Deze veelzijdigheid is waar het Çağlar Köseoğlu om te doen is. Zijn werk asylum sayfa görüntüsü ferocious er is nederlands arms duygu derivaat debris ve you (2021) is een publiek gedicht van tien regels dat, regel voor regel, rondom het plein is aangebracht. Het gedicht ondertitelt de activiteiten die op het plein plaatsvinden in de talen die daar het meest gesproken worden: Nederlands, Engels en Turks. De zinnen lijken dadaïstische samenvoegingen van opgevangen gesprekken.

De teksten van Deelder en Noordervliet & Michel elders in de stad zijn, ondanks hun plaatsing op gebouwen en viaducten, plat.  Köseoğlu heeft er voor gekozen om ook  lantaren,- en trampalen onderdeel te laten zijn van zijn gedicht. Binnen de microkosmos van het plein gelden de palen als ontmoetingsplekken, afspreekpunten. Binnen het werk nemen zij de rol aan van interpunctie; massieve komma’s die je van de ene zin naar de volgende begeleiden.

Nadat ik vier van de tien zinnen heb weten te vinden vervolg ik mijn weg langs de Heemraadssingel en de Maas richting het park waar het volgende werk zich bevindt. Met Limelight (2021) markeert Ilke Gers met brede krijtstrepen een gebied rondom de Euromast dat het toneel vormt voor omstreden bouwplannen. Wat nu nog openbaar groen is staat op het punt verbouwd te worden tot particulier bezit. Het gebied doorsnijdt de driehoek van rijksmonumenten; de Euromast, het park en het Maastunnel Complex. De aanduidingen zijn zó verspreid dat zij zelfs van bovenop de Euromast niet in één oogopslag te zien zijn. De grote lus die zij samen vormen neemt in de openbare ruimte de functie aan die een schuine streep heeft binnen een gedicht: een aanduiding van een adempauze. 

Ilke Gers, foto: de auteur

Ilke Gers, foto: de auteur

Tijdens mijn wandeling blijf ik mij afvragen of wat ik zie dé krijtstreep is of slechts een krijtstreep. Het gebied dat ik door Gers heb leren kennen lijkt zich telkens weer aan te passen en blijft zodoende op afstand, diffuus. Het stoppen en stilstaan zorgt er wel voor dat ik gedwongen word om na te denken over de schaal van het pad dat ik heb afgelegd. Wat gebeurt van streep tot streep? En wat staat er nog te gebeuren wanneer ik de volgende hoek om ga?  

Wat gebeurt van streep tot streep? En wat staat er nog te gebeuren wanneer ik de volgende hoek om ga? 

Na mijn ommetje door het park vervolg ik de route langs de Maas en over de Erasmusbrug richting de Kop van Zuid. Op de doodlopende voetgangersbrug bij het Wilhelminaplein tegenover het Gerechtsgebouw zie ik vinyl stickers hangen die de cijferreeks ‘1 2 4 1’ vormen. In eerste instantie denk ik op Before the Law (2021) van Falke Pisano te zijn gestuit. Na nader onderzoek blijkt dit niet te kloppen. De cijfers zijn het havennummer van deze oever, aangebracht op een kunstwerk annex loopbrug (de Colonnade) geplaatst door architectenbureau Bolles + Wilson in 1994. Het werk van Pisano lijkt slechts een uitnodiging tot contemplatie van de wet tegenover het gebouw waar recht gesproken wordt. De zoektocht naar de op de website aangekondigde sticker installatie is even kafkaësk als de The Trial waar de titel van het werk aan refereert. 

De vruchteloze zoektocht zal ongetwijfeld onderdeel zijn van het werk. Anders heb ik het verkeerd begrepen en ben toepasselijkerwijs terechtgekomen in een spiraal die nergens toe leidt.* Toch voel ik mij als toeschouwer bij de neus genomen. Het werk van Pisano komt dan ook eerder op mij over als witruimte dan als een eigen bedrijf binnen de wandeling. Gedichten hebben echter ook witruimte nodig, net als dat ze soms baat hebben bij komma’s en tussenpozen. 

Falke Pisano, foto: de auteur

Op zichzelf zijn de werken van Falke Pisano, Ilke Gers en Çağlar Köseoğlu, en de audiotour die er omheen verzonnen is, niet heel bijzonder. Net als interpunctie in een zin hebben zij eerder een ondersteunende functie binnen de stad dan een leidende. Ze lichten verhalen uit die plekken binnen Rotterdam al in zich dragen maar die in de drukte niet altijd te horen zijn. In dit opzicht doet Publiciteit mij denken aan een gedicht van de pas overleden dichter K. Schippers:

Interpunctie in taal en interpunctie,
bevrijd van anekdotes 

Na een komma, een punt. Of een puntkomma; 
wellicht een dubbele punt: een vraagteken?
Zo nodig een uitroepteken! ‘Laten we het
anders tussen aanhalingstekens zetten’ 
– of gedachtestreepjes – 
(misschien tussen haakjes)
Of juist met dít of dàt accent 
/ nee tussen schuine streepjes/ 
wacht onderstrepen kan ook
_______________________________

en zelfs nog deze witregel 

(Uit: Bij Loosdrecht, Uitgeverij Rainbow 2016, p. 39)

De werken die binnen het kunstproject bij elkaar gebracht zijn, zijn niet bevrijd van anekdotes; maar kan interpunctie daar ooit werkelijk vrij van zijn? Ook leestekens hebben een verhaal te vertellen. In dit verhaal is de interpunctie echter niet plat maar ruimtelijk: een ontmoetingsplek, een parkwandeling of een zoektocht langs de waterkant. Hierdoor zijn deze werken geen poëzie maar kunst in de openbare ruimte. Ze verplaatsen toeschouwers niet naar een andere plek maar zetten hen met beide benen op de stoep in de stad waar ze zich op dat moment bevinden. Rotterdam praat in volzinnen, vaak te snel en soms zelf plat. De wandeling van Publiciteit brengt rust aan in dit relaas. 

* Het werk van Falke Pisano is op de loopbrug te zien

Publiciteit was t/m 12 september te bezoeken/bewandelen. Meer informatie HIER (de werken, mits gevonden, zouden nog te zien moeten zijn)

Lena van Tijen

is schrijver

Recente artikelen