metropolis m

Narges Mohammadi, Attempts for Refuge, installatie bij TENT. Foto: Aad Hoogendoorn.

Voor een hapklare definitie van ‘magie’ hoef je niet naar TENT. In de tentoonstelling Who wants to live in a world without magic? wordt het magische vooral geframed als een veelomvattende context of methode om andere, collectieve zintuigelijke ervaringen van rouwen en genezen teweeg te brengen. Pernilla Ellens ging op zoek naar de hertovering maar vond de magie juist terug in het individualistische.

De onttovering van de maatschappij was 100 jaar geleden al een hot topic. Socioloog Max Weber schreef in zijn werk Wetenschap als beroep (1919) dat we door processen van rationalisering problemen niet meer oplossen met magie maar met wetenschap. Daardoor is er is amper mogelijkheid tot verwondering – en juist die verwondering zorgt voor een beetje magie in het leven. In deze gerationaliseerde wereld zouden de kunsten nog altijd voor verwondering kunnen zorgen; zo kan er ook hertovering plaatsvinden in de moderne maatschappij. De tentoonstelling die nu in TENT te zien is wil die hertovering teweeg brengen.

‘Kunst, geluid en muziek hebben een prominente rol gespeeld in de helende tradities van sjamanen, mystici en andere genezers. In deze tijd van planetaire crises kunnen deze kosmische herstelpraktijken bijdragen aan een zoektocht naar andere, collectieve manieren waarop we kunnen rouwen en genezen.’, zo lees ik in de tentoonstellingstekst. De tekst legt uit dat de werken in deze tentoonstelling zijn ‘geworteld in een doorlopend onderzoek naar magie die elke beperkende definitie van die term overstijgt’. De kunstenaars zouden in hun werk ‘betoverende wereldbeelden’ tot leven brengen. De werken hebben verschillende achtergronden en lopen uiteen van autobiografische verhalen en betoverende vertellingen tot verbeeldingen uit de diaspora. Wat de verbindende factor tussen deze werken zou zijn, wordt omschreven als ‘een toekomst waarin een binair wereldbeeld geen rol meer speelt’.

De tekst roept meteen al vragen bij me op. Als het begrip magie niet gedefinieerd wordt, wat is dan eigenlijk de rode draad van de tentoonstelling? Hoe ziet een toekomst zonder ‘binair wereldbeeld’ eruit? En wat maken die wereldbeelden, die de kunstenaars creëren, dan zo betoverend? Met deze vragen in het achterhoofd stap ik de tentoonstelling binnen. Drie werken vallen me in het bijzonder op:

ATTEMPTS FOR REFUGE

De twee grootse roodbruine leemsculpturen van Narges Mohammadi zijn geïnspireerd op jeugdherinneringen aan haar ouderlijk huis, zo lees ik in de begeleidende tekst. De gang heeft belangrijke betekenis voor Mohammadi, ‘als tussenruimte die het huis en de wereld daarbuiten met elkaar verbindt’.

[blockquote]Als het begrip magie niet gedefinieerd wordt, wat is dan eigenlijk de rode draad van de tentoonstelling?

Narges Mohammadi, Attempts for Refuge (detail), 2021.

Narges Mohammadi, Attempts for Refuge (detail), 2021.

In de sculptuur zijn de contouren uitgehold van objecten die zich ooit in de gang bevonden, zoals schoenen, een kast, een spiegel en een jas. Het is een mooi uitgangspunt: hetgeen dat binnenin zit, de diepste herinnering, naar buiten keren en zichtbaar maken door juist de leemtes leeg te laten. In de andere sculptuur staan matrassen opgesteld in een cirkel, met daarbovenop kussentjes. De besloten ruimte die daardoor ontstaat, doet denken aan de dekens- en kussenforten die door kinderen gebouwd worden. Op het leem zijn kleine inkepingen aangebracht, ‘waardoor de persoonlijke energie van Mohammadi en de relatie die zij aangaat met het materiaal voelbaar en zichtbaar worden’. In dit werk komen de thema’s binnen- en buitenwereld, vluchten en veiligheid, geheim en openbaar op een persoonlijke, invoelende manier naar buiten in een werk wat goed te begrijpen is, en tegelijkertijd door de ruimtelijke keuzes van verhullen en exposeren ook mysterie met zich meedraagt.

AS FAR AS THE EYE CAN SEE

In een aparte, kleine ruimte, afgesloten met gordijnen, laat Shertise Solano schokkerige en speelse animaties zien op zes schermen omgeven met purschuim, die zo zijn geïnstalleerd dat je er tussendoor kunt lopen. Die opstelling werkt goed, want ook het werk is heel beweeglijk. Solano’s witte poppetjes, die half dier en half mens zijn, dansen onophoudelijk door tegen een zwarte achtergrond, soms verdwijnend, soms morphend tot symbolen. De animaties worden begeleid door een soundtrack van ritmische trommels, die gesynchroniseerd is met de bewegingen van de figuren. De wezentjes zijn gemaakt door middel van tekeningen, collages, fotografie en digitale montage, en komen voort uit het verborgen trauma van Solano, zo vertelt de bijbehorende tekst me. Hierin staat ook dat ‘Solano hypnotische en ritmische animatieloops combineert met een ruimtelijke en sculpturale sensitiviteit waarmee zij een ritualistische materialiteit oproept’. Het kan aan mijn referentiekader liggen maar ik vind deze zin moeilijk te begrijpen. Ook de keuze voor de purschuimkaders om de schermen begrijp ik niet – in mijn optiek zijn ze onnodig en afleidend.

Sherise Solano, As Far as Eye Can See, installatie bij TENT. Foto: Aad Hoogendoorn.

Sherise Solano, As Far as Eye Can See, installatie bij TENT. Foto: Aad Hoogendoorn.

Sherise Solano, As Far as Eye Can See, 2020.

CACHE/SPIRIT

Techno, videokunst en cultureel erfgoed komen samen in de audiovisuele installatie Cache/Spirit van het Rotterdamse producer-duo Animistic Beliefs (Marvin Lalihatu en Linh Luu) in samenwerking met multimedia kunstenaar Jeisson Drenth. Bij binnenkomst in de zaal zie ik meteen een groot scherm, knalgroen en flitsend, ondersteund door pompende beats. Ik krijg het gevoel in een club te staan, volledig overgeleverd aan de ervaring van licht en geluid. Dat gevoel heb ik enorm gemist – door Corona hebben we al twee jaar lang niet kunnen clubben. Op het groene scherm verschijnt een digitale animatie van een masker dat als een satelliet door de ruimte zweeft en dan verandert in een digitaal grid, alsof ik op een abstracte geanimeerde landkaart sta. Het daaropvolgende beeld is een tekst over hoe praktijken die niet katholiek waren vervolgd en veroordeeld zijn in de geschiedenis, en hoe we vandaag nog steeds alles wat anders is buitensluiten.

Animistic Beliefs & Jeisson Drenth, Cache/Spirit, installatie bij TENT. Foto: Aad Hoogendoorn.

Animistic Beliefs & Jeisson Drenth, Cache/Spirit, installatie bij TENT. Foto: Aad Hoogendoorn.

Animistic Beliefs & Jeisson Drenth, Cache/Spirit, 2020-2021.

Ik kijk om me heen. Door de ruimte verspreid staan standaarden met telefoons waarop korte poëtische zinnetjes te lezen zijn over Rotterdam en gevoelsbeleving. Voor het eerst heb ik het gevoel dat het thema magie echt goed naar voren komt in de tentoonstelling. De installatie Cache/Spirit roept dat gevoel op van vervoering en verwondering, van oneindigheid en energie, dat ik herken van de dansvloer in de club. Dat gevoel associeer ik met magie. Ook wordt hier eindelijk de politieke lading van het thema geduid. Dat wat als magie wordt aangewezen, is namelijk vaak aanleiding of rechtvaardiging geweest voor moord en vervolging.

In mijn ogen ligt de eigenlijke nadruk van de tentoonstelling dan ook niet op het collectief helen, maar op het creëren van een eigen, individuele wereld, waarin men zich even kan verliezen.

Natalia Sorzano, Contesting Madness, installatie bij TENT. Foto: Aad Hoogendoorn.

Natalia Sorzano, Contesting Madness (videostill), 2018-2021.

De tentoonstelling bevat een aantal sterke werken maar ik vind het moeilijk het onderlinge verband te vinden. In de introductietekst stond bijvoorbeeld dat magische praktijken, zoals getoond in de werken, kunnen bijdragen in de zoektocht naar andere, collectieve manieren van rouwen en genezen. Hoewel in het werk Contesting Madness van Natalia Sorzano wel spirituele genezers aan bod komen, mis ik in de andere werken het aspect van heling.

Het is jammer dat er in de framing van de tentoonstelling geen definitie van magie wordt gegeven. De omschreven verbindende factor tussen de werken, ‘een toekomst zonder non-binair wereldbeeld’, verdient meer toelichting en uitleg.

Anna Hoetjes, The Dust of Venus, installatie bij TENT. Foto: Aad Hoogendoorn.

Anna Hoetjes, Aphrodite Terra, 2021.

Tijdens een studie Hermetica heb ik geleerd dat magie doorgaans vooral gedefinieerd wordt door wat het niet is; de oppositie van legitieme en openlijke religieuze praktijken. Dat idee lijkt ook door te klinken in deze tentoonstelling met als resultaat dat veel termen door elkaar worden gebruikt. Ik heb hierdoor moeite de rode draad in de tentoonstelling te vinden. In de verklarende teksten bij de werken kom ik termen tegen als alchemie, symboliek, mythische figuren, astronomie, rituelen, niet-westerse kosmologieën, animisme, meditatie, dieper bewustzijn en mystieke waarheden. Dat zijn stuk voor stuk interessante begrippen en praktijken, echter zijn deze allemaal verschillend van elkaar en niet inwisselbaar voor het begrip magie. Voor de Verlichting was alchemie bijvoorbeeld gewoon wetenschap en scheikunde, die scheiding tussen magie en wetenschap bestond toen nog niet. Dit perspectief miste ik in de tentoonstelling. In mijn ogen ligt de eigenlijke nadruk van de tentoonstelling dan ook niet op het collectief helen, maar op het creëren van een eigen, individuele wereld, waarin men zich even kan verliezen. En dát kan ook magisch zijn.

De tentoonstelling Who want to live in a world without magic? is nog t/m 5 december 2021 te zien bij TENT, Rotterdam. Meer informatie op de website van TENT.

In de tentoonstelling is werk te zien van Animistic Beliefs (Marvin Lalihatu en Linh Luu) & Jeisson Drenth, Mehraneh Atashi, Anna Hoetjes, Tja Ling Hu, Narges Mohammadi, Shertise Solano en Natalia Sorzano. De tentoonstelling is samengesteld door Katayoun Arian.

Pernilla Ellens

is onder meer curator en schrijver

Recente artikelen