metropolis m

Kunstenaar Narges Mohammadi sluit haar residentie bij Omstand in Arnhem af met de tentoonstelling In Your Touch, I Remain. Samen met vier andere kunstenaars onderzoekt ze wat ze achterlaat: de sporen die herinneringen achterlaten in ons lichaam. Herinneringen die we zelf gemaakt hebben maar ook die van generatie op generatie worden overdragen.

De in Afghanistan geboren kunstenaar Narges Mohammadi verbleef voor zes weken in residentie bij kunstruimte Omstand in Arnhem. Ze maakte er een installatie als ode aan haar moeder: een monument aan een bijzondere herinnering uit haar jeugd. Het tijdelijke monument verwijst naar de verhuizing van haar gezin, van het asielzoekerscentrum naar een permanente woning, nadat ze er vier jaar hadden doorgebracht na hun vlucht uit Afghanistan. Mohammadi herinnert zich nog precies het moment waarop zij en haar gezin eindelijk een permanente woning toegewezen kregen. Van het azc naar een echt huis, met een trap, met maar liefst twaalf treden. Urenlang rende ze de trap op en af. De blijdschap van de zekerheid van een vaste woonplek uitte zich in de ogenschijnlijk simpele activiteit van het op en af rennen van de trap. ‘Voordat we naar de woning verhuisden had ik geen idee van wat ik precies miste. Hoe had ik als kind kunnen weten hoe leuk het zou zijn om een trap op en af te rennen, als ik dit nooit had gekend?’ vraagt Mohammadi.

De installatie, In Gratitude, is een massieve witte kubus uitgevoerd in gips, met drie traptreden die je, als je je schoenen uitdoet,op en af mag gaan. Op de traptreden is een ronddraaiende golvende beweging in het materiaal aangebracht. Het doet denken aan een zachte beweging, het aaien over iemands rug ter geruststelling: ‘het is oké.’ Het reliëf in de traptreden moest snel worden aangebracht aangezien het gips binnen een paar minuten hard wordt. Wanneer je op de trap loopt voel je het reliëf ook onder je voeten, het geeft houvast en zorgt ervoor dat je niet uitglijdt. Eerst loop je een helling op, vervolgens loop je de trap af. Dan sta je in een krappe tussenruimte, met aan beide kanten deuren die naar niets leiden.

Narges Mohammadi, In Gratitude, installatie bij Omstand. Foto: Ivonne Zijp.

Narges Mohammadi met haar installatie In Gratitude bij Omstand. Foto: Ivonne Zijp.

Mohammadi maakte de traptreden in negatieve en positieve ruimte. De negatieve ruimte staat symbool voor de afwezigheid van tastbare herinneringen. Het staat voor de herinnering van de verhuizing, de vreugde van de trap op- en af rennen, iets waarvan ze niet wist dat het ontbrak. De herinnering bewaarde ze in haar lichaam, en legt ze hier vast in de negatieve ruimte van de mal. Al zorgde de verhuizing naar een permanente woning voor geruststelling en de vrijheid van een eigen plek, het verlangen naar veiligheid zal nooit helemaal verdwijnen. Naast de persoonlijke laag van herinnering en verlangen is de trap ook een fysieke ingreep in de ruimte: het scheidt de twee ruimtes van elkaar, om ze vervolgens opnieuw met elkaar te verbinden.

De tentoonstelling In Your Touch, I Remain is het eindresultaat van de residentie van Mohammadi, waarvoor ze kunstenaars uitnodigde om te reflecteren op de achtergelaten sporen van hun ouders en voorouders. De residentie is een samenwerking met sonsbeek20→24. Mohammadi selecteerde de deelnemende kunstenaars dan ook in samenspraak met Amal Alhaag, één van de curatoren van sonsbeek20→24. Mohammadi benadert de achtergebleven sporen als het ‘residu’, waarmee ze doelt op herinneringen die in ons lichaam achterblijven. Herinneringen die we zelf hebben gevormd maar ook die van vorige generaties op de huidige generatie. Het residu als iets wat achterblijft, of dat nu fysiek of virtueel is, verbindt de deelnemende kunstenaars niet alleen met elkaar, maar ook met hun (voor)ouders.

Solenne Tadros, (X)odus, installatie bij Omstand. Foto: Ivonne Zijp.

Solenne Tadros, (X)odus (screenshot van VR), bij Omstand.

Kunstenaar Solenne Tadros bootste in virtual reality de slaapkamer van haar grootmoeder na. De vr-installatie (x)odus (2018) is een digitale representatie van de herinnering van haar grootmoeder Leila Khoury Nimry, die tijdens de Nakba in 1948 haar huis in Palestina noodgedwongen moest verlaten. In de immersieve vr-installatie zit je op de rand van haar grootmoeders bed, omringd door haar persoonlijke spullen en herinneringen die ze daar heeft moeten achterlaten.

Riun Jo, Jib, installatie bij Omstand. Foto: Ivonne Zijp.

Riun Jo, Jib, installatie bij De Omstand. Foto: Ivonne Zijp.

Het verlangen naar een veilig (t)huis en de fragiliteit hiervan is ook duidelijk voelbaar in het werk van Riun Jo. Ze groeide op in Zuid-Korea en woont momenteel in Amsterdam, waar ze ook gedurende de pandemie haar tijd thuis doorbracht. Onlangs studeerde ze af in de richting Fashion aan de Gerrit Rietveld Academie. Voor haar afstudeerwerk kopieerde ze verschillende objecten uit haar kamer in Amsterdam in Hanji. Hanji is traditioneel handgemaakt Koreaans papier, gemaakt van een moerbeiboom. Het papier staat bekend om haar weerbaarheid, maar de objecten van Riun Jo zijn juist extreem fragiel doordat ze hol van binnen zijn. De installatie / Jib (2020), wat in het Koreaans ‘thuis’ betekent, bestaat uit een bank, een wasbak, tafeltje: allemaal meubelstukken uit haar kamer. Ook ligt er kleding op de grond: een trui, broek, pantoffels en een hoedje. Deze alledaagse objecten stralen een stilte uit, ze liggen daar maar zonder dat iemand ze gebruikt. De objecten ogen nog fragieler door de regen die hard op de ramen van het glazen paviljoen tikt.

Suyoung Yang, A Porous Room, installatie bij De Omstand. Foto: Ivonne Zijp.

Toen Mohammadi aan haar residentie begon vielen haar meteen de achtergebleven sporen in de kunstruimte op. Sporen van eerdere tentoonstellingen en van andere kunstenaars, waar steeds opnieuw overheen was geschilderd. Vanuit deze interesse nodigde ze kunstenaar Suyoung Yang uit om een site-specifieke installatie te maken in Omstand. Suyoung Yang deed een subtiele ingreep in de ruimte door één plank van de zwarte houten vloer te vervangen met een andere. In het lindenhout zijn organische vormen uitgesneden in eenzelfde zachte beweging als de trap. Uit hetzelfde hout is een hand, een raam en een envelop gesneden. De hand reikt uit de muur naar je toe, om je als het ware gerust te stellen of te begroeten.

Emmeline de Mooij, Poging tot een Dutje, installatie bij De Omstand. Foto: Ivonne Zijp.

Emmeline de Mooij, Poging tot een Dutje, installatie bij De Omstand. Foto: Ivonne Zijp.

De meeste werken nodigen uit om aangeraakt te worden (ook al is dit niet altijd toegestaan), of zijn zelfs afhankelijk van interactie en de aanraking van de bezoeker. Vanwege Corona zijn we dit niet meer gewend, fysieke aanraking (zoals elkaar de hand schudden) is iets onwennigs geworden. Al ver voor de pandemie maakte Emmeline de Mooij de installatie Poging tot een Dutje (Attempting a Nap) (2018), waar je als bezoeker wordt uitgenodigd plaats te nemen in een massagestoel. Je kent ze vast wel, die verschrikkelijke massagestoelen op het vliegveld waar je voor een paar euro door een machine gemasseerd kan worden, uitkijkend op een klein lcd-scherm met ‘ontspannende’ beelden. De host biedt me een badjas aan (om de ontspanning te bevorderen?) en geeft me een instructie voor de stoel. Terwijl ik word gemasseerd, kijk ik naar een video van handen die langzaam over slijmerige substanties glijden, erin kneden en uit elkaar trekken. Een voice-over vertelt over de emotional labour die vrouwen moeten doorstaan, over eenzaamheid en vervreemding van het lichaam. Het blijkt een onmogelijke opgave om te ontspannen met die mechanische porren in je rug die eerder pijn doen dan verlichtend zijn.

Naast de tentoonstelling stelde Mohammadi ook een publiek programma samen, waarin ze de ouders van de kunstenaars aan elkaar verbond. Ze nodigde alle deelnemende kunstenaars en diens ouders voor een rondetafelgesprek om na te denken over de impact van familiegeschiedenissen, en het doorwerken van trauma en herinnering op de volgende generaties. Het blijft nog de vraag wat er gebeurt met de sporen die voortkomen uit deze tentoonstelling. Zal ook de tentoonstelling als residu achterblijven in de bezoeker, of slechts als herinnering?

In Your Touch, I Remain is wegens succes verlengd en nog t/m 10 oktober te bezoeken bij Omstand in Arnhem.

Voor meer informatie, zie de website.

Nadeche Remst

is kunsthistoricus

Recente artikelen