metropolis m

Honey Zinzs houdt een vlammende boom gemaakt van bijenwas vast. Object gemaakt door Dietvorst als deel van een collectief ritueel, foto: Flor Maesen

In haar huidige tentoonstellingen in Bozar en de CENTRALE for contemporary art voert Els Dietvorst zichzelf op als featured guest. Zo hoopt zij haar institutionele positie aan externe gasten over te dragen. Pia Louwerens schrijft over de spanningen die bij deze ‘samenwerkingen’ komen kijken.

De eigenzinnige kunstpraktijk van de Belgische Els Dietvorst, wars van pretenties en institutionele kapsones, ontving in 2021 erkenning in de vorm van de BelgiumArtPrize. De bijbehorende tentoonstelling vindt momenteel op twee locaties in Brussel plaats: Bozar en de CENTRALE for contemporary art — veel oppervlakte waarin Dietvorst in samenwerking ter plekke nieuw werk gemaakt, waaronder een grote installatie met drijfhout en lokaal afval. Het geheel ademt een utopische intentie, een oproep tot verbindingen en samenwerking. Dietvorst geeft het goede voorbeeld door de tentoonstelling toe te schrijven aan THE BARЯA MOVEMENT (ft. Els Dietvorst). THE BARЯA MOVEMENT blijkt een paraplunaam voor diverse samenwerkingen van Dietvorst, die elk een nieuw scala aan vragen oplevert, waar binnen de tentoonstelling helaas weinig specifieke antwoorden op te vinden zijn.

Els Dietvorst _ THE BARRA MOVEMENT, This is what you came for, CENTRALE, foto: Philippe De Gobert

Het veelzeggende gebaar van Dietvorst om zichzelf als featured guest op te voeren is een voorbeeld van hoe zij haar institutionele positie aan externe gasten probeert over te dragen. Deze externe gasten, die zo het instituut binnentreden, nemen de vorm aan van personen, objecten en plekken. Zij benoemt dit als de relatie tussen centrum en periferie, of het waarde geven aan waardeloze. Er staan letterlijke spotlights op materialen als drijfhout, zorgvuldige constructies met peukjes en slecht opgezette dieren.

Het geheel ademt een utopische intentie, een oproep tot verbindingen en samenwerking

Els Dietvorst _ THE BARRA MOVEMENT, This is what you came for, CENTRALE, foto: Philippe De Gobert

Els Dietvorst _ THE BARRA MOVEMENT, This is what you came for, detail, bij CENTRALE, foto: Philippe De Gobert

Terugkerend materiaal, naast het drijfhout waar zij sculpturen mee maakt, zijn de witte keien die Dietvorst verzamelde aan de Ierse kust bij Duncormick, waar zij jarenlang gewoond en gewerkt heeft. Hoewel gepresenteerd als gemeenschappelijke rituele objecten (samen met THE BARЯA MOVEMENT plaatst en verplaatst zij de stenen op verschillende manieren in de Brussel en de tentoonstelling, als in video’s te zien is), is het rituele belang van de stenen niet direct helder — ze zijn duidelijk iets waar Dietvorst een band mee heeft opgebouwd vanuit haar woonplek, maar in de stad doen ze iets anders. In plaats van de “periferie” van het platteland lijken ze meer romantisch, idyllisch: grijs Brussel droomt over mooi Ierland. Het is veelzeggend dat haar fascinatie met de stenen in de pandemie begonnen is — die periode waarbij iedereen vanuit een staat van geforceerde introspectie een herwaardering lijkt te hebben ontwikkeld voor verbinding en ritueel, in een cocktail van transcendentie en Stockholmsyndroom. Kort gezegd: ik weet niet of deze stenen voor een doorsnee publiek, of zelfs voor anderen in de samenwerking, net zo belangrijk kunnen worden als voor iemand die ze in een staat van isolatie “ontdekte”.

Els Dietvorst _ THE BARRA MOVEMENT, This is what you came for, performance Xray bij CENTRALE, foto: Philippe De Gobert

De handelingen met de stenen (ze verplaatsen, inpakken, opplakken, neerleggen) zijn niet de enige rituelen in de expositie. Zo vond er ook een processie plaats in de binnenstad met zelfgemaakte kaars-sculpturen. Rituelen hebben de capaciteit om mensen samen te brengen. Dit geeft de tentoonstellingen een hoopvolle kwaliteit, en een aanstekelijke energie, die echter nooit helemaal concreet vorm lijkt te krijgen. Het roept vragen op over wie “wij” zijn, wie er geïnitieerd zijn en wat ons beweegt, te vinden in het begrip movement. THE BARЯA MOVEMENT is een “beweging”, maar niet in de zin dat mensen zichzelf georganiseerd hebben rond een politiek doel of overtuiging. Het is niet geheel duidelijk hoe deze groep elkaar gevonden heeft, maar Dietvorst lijkt hier de gemene deler: het zijn kunstenaars en anderen waar zij eerder mee samenwerkte, en oud-studenten van de academie waar zij haar PhD schrijft. Het benoemen van deze groep als “beweging” lijkt in die zin vooral een hoopvol gebaar, een wens voor de toekomst dat hier beweging uit voort zal komen, een poging om iets te starten.

Het stoort dat nergens duidelijk geformuleerd wordt wat nu precies de verhouding is tussen Els Dietvorst en de mensen waar zij mee samen werkt

Els Dietvorst _ THE BARRA MOVEMENT, This is what you came for, performance Asia Nyembo Mireille bij CENTRALE, foto: Philippe De Gobert

Het stoort dat nergens duidelijk geformuleerd wordt wat nu precies de verhouding is tussen Els Dietvorst en de mensen waar zij mee samen werkt, naast de video’s waarop zij werkend geportretteerd zijn: dansend, het drijfhout bewerkend, steeds in speciale overalls. Het doet me denken aan de assistentschap van mijn vriendin, zelf kunstenaar, voor een bekende kunstenaar. Dat gaat zo ver dat ze haar schilderijen schildert en concepten uitvoert. Maar misschien heeft Dietvorst meer de positie van curator, bijvoorbeeld in de “samenwerking” met Philippe Vandenberg, die in 2009 overleden is en dus geen uitspraken kan doen over zijn inclusie in de movement. De grens tussen samenwerking en toe-eigening is in die zin nooit ver weg. Vandenbergs schilderijen zijn in de CENTRALE te zien, en geïnspireerd door zijn gebruik van bloed als materiaal heeft ook Dietvorst met bloed gewerkt, wat onder andere door het (levende, aanwezige) aandeel van de groep gedoneerd werd. In het kader van samenwerking formuleert dit een bijna dystopisch model voor arbeidsrelaties: dat medewerkers letterlijk verwacht worden hun bloed te investeren. Hierom is het belangrijk dat verhoudingen expliciet en precies zijn: samen is niet altijd beter.

Els Dietvorst _ THE BARRA MOVEMENT, This is what you came for, Dietvorst x Philippe Vandenberg bij CENTRALE, foto: Philippe De Gobert

Daar waar het begrip samenwerking mag schuren is de expositie op haar interessantst. Bijvoorbeeld in Dietvorsts film- en videoportretten — historisch gezien een genre met exploitatieve kanten, en daarmee bij uitstek geschikt om pijnpunten te adresseren. ACM (2005-2022) toont Dietvorst die langs verschillende (voormalige) schuil- en slaapplaatsen aan de rand van de stad wordt geleidt door de thuisloze ACM (Art-Coeur-Merci) uit Kameroen. De schuilplaats van ACM hangt vol met bizarre collages en bijzondere kleren en spullen die op straat gevonden zijn. De “levenskunstenaar” is ongelofelijk charismatisch en er lijkt een kalme kameraadschap met Dietvorst als filmmaker te zijn ontstaan, maar de precaire positie van ACM vormt een constante dreiging. Tijdens het filmen komt er een witte man aan Dietvorst vertellen dat ACM diens schuilplaats moet verlaten, alsof deze er niet zelf naast staat. ACM ontsteekt hierop in een kleurrijke tirade tegen de politie. In een mooi detail lijkt de man oncomfortabel over zijn eigen rol, en wanneer ACM iets uit de handen laat vallen helpt de man het onbewust en haastig bij elkaar te rapen. Het werk is een intrigerend portret van de veerkrachtige, gemarginaliseerde ACM en het in stand houden van diens positie in de marges van de stad, maar wordt overschaduwt door het besef dat de huidige verblijfplaats van ACM onbekend is, wat geen goed nieuws lijkt. De machtsverhouding tussen Dietvorst als filmende kunstenaar en ACM als precaire kunstenaar die buiten het instituut ‘kunst’ staat is problematisch, gecompliceerd en interessant.

Daar waar het begrip samenwerking mag schuren is de expositie op haar interessantst

Els Dietvorst _ THE BARRA MOVEMENT, This is what you came for, 'Brussels Uncut' bij CENTRALE, foto: Philippe De Gobert

Ook in Brussels_Uncut, een selectie video’s  in de CENTRALE uit Dietvorsts eerdere project De Terugkeer van de Zwaluwen dat zij in de Anneessenswijk heeft uitgevoerd, zijn pareltjes te vinden. De Periferie toont de openingsspeech van een schilder, die op uitnodiging van Dietvorst door de curator Jan Hoet gegeven wordt. De charismatische Hoet is een plezier om te aanschouwen, en hij steelt zonder veel moeite de show met een speech over “het centrum” en het belang van “de periferie”, die deze schilder blijkbaar zo goed representeert. Hoet, die in de Vlaamse media ook wel “de kunstpaus” genoemd werd, vormt hierbij het onmiskenbare zwaartepunt van het centrum, die het vermogen heeft om de periferie als een vortex op te zuigen.

De film brengt de complexiteiten van samenwerking in beeld, die onder ogen gekomen moeten worden om, in de woorden van Dietvorst “met mensen als materiaal” te werken. De macht van de kunstenaar om externe elementen in het instituut te introduceren is een spannend instrument, maar laat tegelijkertijd precies zien dat kunstenaars meedelen in het gewicht van het institutionele centrum, ook als ze zichzelf, hoopvol, als side-act op proberen te voeren.

This is what you came for. THE BARЯA MOVEMENT (ft. Els Dietvorst)

Bozar: April 28–Juli 21, 2022

CENTRALE for contemporary art: April 28–September 18, 2022

Pia Louwerens

is beeldend kunstenaar en schrijver

Recente artikelen