metropolis m

Adrian Paci

Anders dan je verwacht bij een tentoonstelling gewijd aan migratie, staat No Access niet in het teken van beweging, maar van stilstand. Over het wachten van de migrant.

Wanneer ben je migrant af? Het is een vraag die zich bij mijn bezoek aan No Access op een gegeven moment opdringt. Zou het een label zijn dat je een leven lang met je meeneemt, nadat je het krijgt opgeprikt door een samenleving die graag rubriceert en op die manier ook controleert? Is de ‘migrant’ de nieuwe ‘allochtoon’?

In de tentoonstelling No Access van Bart van den Boom (Viewmaster Projects) is de identificatie als migrant niet onnodig, maar een element in het succes van de presentatie. Er wordt in deze tentoonstelling niet alleen óver migranten verteld, maar ook dóór migranten. Er doen kunstenaars mee die uit eerste hand verslag doen van de vlucht die ze hebben gemaakt, en daarbij alle mogelijke nuances aanbrengen die alleen zij kennen.

De specificiteit van hun vertelling geeft aan het No Access een andere toon en karakter dan de kunstwereld gewend is bij werken rondom migratie. Er wordt ingezoomd op aspecten waar nog niet vaak bij is stilgestaan, op een manier die niet louter gevoed wordt door medelijden of compassie, maar die juist opvalt door nuchterheid en soms zelfs banaliteit.

Zoals bij een fotoreportage die door de Turkse fotograaf Cigdem Yukse is opgebouwd uit foto’s van de telefoon van een Syrische vluchteling, die er uitziet als de insta-stories van een lange vakantietrektocht. Ontdaan van romantiek en emotie, is het vooral een verslag van een vijftienjarige jongen die niet goed weet wat hem overkomt, grenshoppend door Europa, wat hem uiteindelijk via een AZC voert tot in Amsterdam, waar hij zich in een mum van tijd thuis voelt. Alleen tussen de regels (en de plaatjes) klinkt zijn verscheurdheid door, dwalend door een vreemd niemandsland in tijd en plaats.

Even ongewis klinkt de destijds zeventienjarige Iraanse Sam Yazdanpanna in de beeldroman die hij op latere leeftijd van zijn vlucht van Turkije naar Amsterdam maakte. Maar anders dan bij Yuksel, bouwt Yazdanpanna rond die ongewisheid veel drama op in filmisch uitgekaderde tekeningen, manga-style. De back-pack insta-story van de een verandert in een avonturenroman bij de ander. Yazdanpanna draagt zijn film op aan de hier in de pers doorgaans verguiste menssmokkelaar die hem naar Nederland loodtste en die hij veel dank verschuldigd is – migratie is geen onderwerp voor snelle morele oordelen.

Cigdem Yuksel

Migranten nemen in No Access bezit van de voormalige militaire ruimte door die bijna demonstratief te demilitariseren en in zijn geheel te wijden aan de kunst.

Sam Yazdanpanna

21 werken zijn verzameld in een mergelgrot / atoombunker van een voormalig hoofdkwartier van de NAVO, pal op de grens met België. De locatie staat daarmee symbool voor de militaire intimidatie waarmee Europa zich tot Fort heeft gemaakt, uit angst voor een buitenwereld die, zo wil de vooral onder rechtse politici populaire mythe, het continent anders massaal zou overlopen. Je kunt de tentoonstelling als een machtsovername zien, als de zoete wraak van de migrant op het hen tegenwerkende antimigratiebeleid dat gekenmerkt wordt door vijandigheid in plaats van behulpzaamheid. In No Access nemen migranten bezit van de voormalige militaire ruimte door hem bijna demonstratief te demilitariseren en in zijn geheel te wijden aan de kunst.

Gang in de mergelgrot

Van alle kwesties waarmee een tentoonstelling gewijd aan migratie zich kan bezighouden, wijdt No Access zich nadrukkelijk aan het meest iconische onderdeel van het migreren: de grens. Niet dat die zo zichtbaar wordt. Alleen in de opening van de tentoonstelling is de grens daar, als de spreekwoordelijke streep tussen landen, in dit geval een grensrivier, de Rio Grande tussen Mexico en de Verenigde Staten die via een montage van googlemapfoto’s nerveuzig gevolgd wordt. Verder in de tentoonstelling is de grens vooral een idee, een overtuiging. Er mogen nog zoveel hekken om Europa opgetrokken worden de werkelijke grens zit in de hoofden van zijn bewoners. Je ziet hoe keer op keer migranten stuiten op grenzen die ze al lang dachten te hebben gepasseerd. Steeds als er een grens geslecht is blijken er weer nieuwe grenzen te bestaan, en als die er niet zijn worden ze snel opgeworpen om de migrant terug te werpen in diens afhankelijke migrantenbestaan.

Fort Europa kom je om die reden niet zozeer tegen in de hekwerken aan de rand van Europa (al zijn die er ook steeds meer), maar vooral in zijn stroeve ambtelijke procedures. De grens is oneindige bureaucratie gepaard aan xenofobie – de rechten van de mens dicteren toelating, maar eigenlijk communiceert Europa in alles de migrant liever kwijt dan rijk te zijn. In een paar video’s wordt duidelijk dat Europa een kampioen is in het vertragen van toelatingsprocedures. Jaren duren ze, hoewel de afpraak is binnen negentig dagen uitsluitsel te geven.

Meest schrijnend komt dat aan het licht in de film die Laura Huygen in een AZC in Heerlen maakte. Hoewel ook Nederland zich gecommitteerd heeft aan de Europese afspraak de toelating niet lang te laten duren, zitten de asielzoekers in het AZC van Heerlen soms al meerdere jaren te wachten op de uitslag. En dat wachten is echt wachten. Ze mogen niks: niet werken, geen onderwijs volgen, niks. De meesten hangen wat rond, en scrollen op Instagram; ze zijn elk gevoel van tijd kwijt.

Laura Huygen 

Laura Huygen 

Anders dan je verwacht bij een videotentoonstelling gewijd aan migratie, staat No Access niet in het teken van de beweging, maar juist van de stilstand. No Access is een tentoonstelling over wachten, over de tijd doden, heel letterlijk, bij migranten die door het voortslepende toelatingsproces in een ogenschijnlijk tijdsvacuüm terecht komen. Niet alleen in het AZC in Heerlen overigens, in No Access wordt er gewacht in Syrië, aan de Turkse grens, op Lesbos, de Servische grens, in Athene en Calais. Het is schrijnend om daarbij te moeten vaststellen dat migranten voortdurend op regels gewezen worden, en bij elke overtreding gedreigd wordt met maatregelen, maar Europa zelf voortdurend de eigen regels aan de laars lapt. Er staat geen sanctie op het wanbeleid waar zoveel asielzoekers slachtoffer van zijn.

De kunstenaars in No Access hebben fantastische beelden gevonden om dat wachten in beeld te vangen. Een wereldbekend voorbeeld is de vliegtuigtrap van Adrian Paci, die ook hier aanwezig is. De migranten staan opeengepakt midden op de startbaan van een verder verlaten vliegveld te wachten op niets. Er is niemand die zich om hen bekommert.

Adrian Paci

De kunstenaars hebben fantastische beelden gevonden om dat wachten in beeld te vangen

Ook Adrian Melis weet dat wachten goed te vangen in zijn video The Smiler, waarin een Senegalees zijn verhaal doet, terwijl hij oploopt tegen een grens in het Europese asielsysteem en gevangen zit in een detentiecentrum in Marokko. Hij probeert de moed erin te houden door zich een toekomstig leven in Europa voor te stellen, de bestaansmogelijkheden die hem geboden gaan worden als hij eenmaal verder kan. Maar tot die tijd rest hem niets anders dan te wachten. Op verzoek van de regisseur vertelt hij zijn verhaal (als voice-over) met een glimlach op het gezicht. Hij moet blijven glimlachen, zolang als het verhaal duurt, met gevolg dat die lach steeds grimmiger wordt en langzaam verandert in een grimas.

Adrian Melis

Adrian Melis

No Access is een tentoonstelling waarvan ik dacht dat die al lang gemaakt was maar dat niet is. In de Limburgse grot wordt voor het eerst een ruim overzicht geboden op een onderwerp dat velen bezighoudt maar dat je zelden in tentoonstellingen aantreft, zeker niet op deze schaal.

De tentoonstelling bundelt migratieverhalen vanuit een duidelijk Nederlands profiel. Dat treft en steekt en verontrust. Dit is geen elders, dit is niet ver weg, dit gaat over ons, de Nederlandse politiek, de Nederlandse samenleving, het Nederlandse wegkijken. Het is een tentoonstelling over gestolen tijd, over gestolen levens, waar wij, als samenleving verantwoordelijk voor zijn. Er wordt op de Dam voor minder gedemonstreerd. 

No Access, Cannerberg, Maastricht t/m 13.11.2022. Meer info: Viewmaster Projects HIER

 

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M

Recente artikelen